«Πρωτεύς» (Υ-3): Η πρώτη απώλεια ελληνικού υποβρυχίου κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου

Ακριβώς πριν από 82 χρόνια, στις 29 Δεκεμβρίου 1940, βυθίστηκε αύτανδρο στη θαλάσσια περιοχή του στενού του Οτράντο, στα ανοιχτά του λιμένος του Αυλώνος, το υποβρύχιο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού «Πρωτεύς» (Υ-3) με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή.

Πηγή: hellenicnavy.gr

Αυτή υπήρξε η πρώτη απώλεια ελληνικού υποβρυχίου κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου των ετών 1940-1941, κι ως εκ τούτου το γεγονός καταλαμβάνει μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.

Η ταυτότητα του «Πρωτέως» – Οι πρώτες πολεμικές περιπολίες του

Ο «Πρωτεύς» ήταν το ένα από τα έξι υποβρύχια γαλλικής κατασκευής που είχε παραλάβει το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό κατά το Μεσοπόλεμο. Είχε καθελκυστεί τον Οκτώβριο του 1927 και είχε παραληφθεί από ελληνικής πλευράς τον Αύγουστο του 1929.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Μετά την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, τον Οκτώβριο του 1940, ο «Πρωτεύς» είχε κληθεί να εκτελέσει τις πρώτες πολεμικές περιπολίες του.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Η πρώτη, αμυντικού χαρακτήρα, πραγματοποιήθηκε στις προσβάσεις του Πατραϊκού κόλπου και στο Ιόνιο από τις 30 Οκτωβρίου έως τις 5 Νοεμβρίου 1940.

Η δεύτερη, επιθετικού χαρακτήρα, έλαβε χώρα στο στενό του Οτράντο από τις 15 έως τις 24 Νοεμβρίου 1940.

Η τελευταία πολεμική περιπολία του «Πρωτέως»

Ο «Πρωτεύς» απέπλευσε εκ νέου στις 26 Δεκεμβρίου 1940, προκειμένου να εκτελέσει επιθετική περιπολία στο στενό του Οτράντο.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Το πρωί της 29ης Δεκεμβρίου, γύρω στις 10:00 π.μ., ο «Πρωτεύς», ενώ βρισκόταν στον τομέα της περιπολίας του (περί τα 12 ν.μ. δυτικά της νήσου Σάσωνος), εντόπισε εχθρική νηοπομπή στις προσβάσεις του λιμένος του Αυλώνος.

Το ελληνικό υποβρύχιο εξαπέλυσε επίθεση με τορπίλες εναντίον του κυρίου σώματος της ιταλικής νηοπομπής. Η επίθεσή του υπήρξε καθ’ όλα επιτυχής, καθώς επέφερε την καταβύθιση του ιταλικού μεταγωγικού «Σαρδηνία» (Sardegna).

Το στίγμα βυθίσεως του «Πρωτέως» (πηγή: hellenicnavy.gr)

Δυστυχώς, εξαιτίας απώλειας βάθους κατά την προσβολή (συνεπεία μηχανικής βλάβης ή καθυστέρησης χειρισμού), το ελληνικό υποβρύχιο εντοπίστηκε από τους Ιταλούς. Ακολούθησε επίθεση με βόμβες βυθού εναντίον του «Πρωτέως» από το ιταλικό τορπιλοβόλο Antares, το οποίο συνόδευε την εχθρική νηοπομπή.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Τελικά, ο «Πρωτεύς» εμβολίστηκε από το ιταλικό τορπιλοβόλο και χάθηκε για πάντα παρασύροντας στον υγρό τάφο το σύνολο των ανδρών του, τα 48 μέλη του πληρώματός του (τον κυβερνήτη, τους τρεις αξιωματικούς, τους υπαξιωματικούς και τους ναυτοδιόπους).

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Όλοι τους προήχθησαν μετά θάνατον στον επόμενο βαθμό, ενώ τους απονεμήθηκαν οι ακόλουθες ηθικές αμοιβές:

Στον κυβερνήτη του υποβρυχίου, τον πλωτάρχη Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή (προαχθέντα επ’ ανδραγαθία σε αντιπλοίαρχο τον Ιανουάριο του 1941), απονεμήθηκε το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας.

Στους υποπλοιάρχους Γεώργιο Μαριδάκη (ύπαρχο), Θεόδωρο Κονίδη και Ανδρέα Τουρνά, καθώς και στους αρχικελευστές μηχανικούς Κυριάκο Νικολαράκο και Διονύσιο Τηλέμαχο, απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Β’ Τάξεως.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Στα λοιπά μέλη του πληρώματος απονεμήθηκε ο Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Ο κυβερνήτης Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής

Ο πλωτάρχης Μιχαήλ Χατζηκωνσταντής, κυβερνήτης του «Πρωτέως», είχε γεννηθεί στον Πειραιά στις 26 Νοεμβρίου 1906. Πατέρας του ήταν ο Αντώνης Χατζηκωνσταντής από την Κάρυστο και μητέρα του η Ειρήνη Καλοκαιρινού.

Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1921 και εξήλθε από αυτήν το 1926 (ημερομηνία ορκωμοσίας του, η 16η Ιανουαρίου 1926). Στην τάξη του ανήκαν και άλλοι κατοπινοί κυβερνήτες υποβρυχίων.

Προήχθη σε υποπλοίαρχο το Φεβρουάριο του 1934 και σε πλωτάρχη τον Ιούνιο του 1938.

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Λίγους μήνες μετά την προαγωγή του σε ανθυποπλοίαρχο είχε εισέλθει στη Σχολή Υποβρυχίων.

Κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του στα υποβρύχια (22 πλήρη εξάμηνα, από το 1930 έως το 1940) υπηρέτησε σχεδόν εξ ολοκλήρου στον «Πρωτέα» (για ένα διάστημα επτά μηνών συνολικά υπηρέτησε επίσης στα υποβρύχια «Κατσώνης», «Νηρεύς», «Γλαύκος» και «Τρίτων»).

Πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος)

Ο «Μάκης» (έτσι τον γνώριζε όλη η Βάση Υποβρυχίων) θεωρούνταν ένας από τους πλέον ικανούς κυβερνήτες υποβρυχίων, με βαθιά γνώση του αντικειμένου του (ήταν μάλιστα εκείνος που είχε συντάξει το εγχειρίδιο των γαλλικών υποβρυχίων του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, το απαύγασμα της δεκαετούς πείρας του).

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου εικονίζεται ο πλωτάρχης Χατζηκωνσταντής επί του καταστρώματος του υποβρυχίου το 1938 (πηγή: «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος). Για τη σύνταξη του παρόντος άρθρου αντλήσαμε πολύτιμες πληροφορίες από εξαιρετικά κατατοπιστικό σχετικό δημοσίευμα του Α. Χ. Χατζηκωνσταντή στην περιοδική έκδοση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» (τεύχος 85, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2013, σελ. 44-49).