Έξοχη αποτυχία

[…]

Να μην είσαι της άκρας αριστεράς και ν’ αναστατώνεσαι για ό,τι έγινε στον Αλλιέντε, να η μοναδική παρηγοριά μέσα σε μιαν υφήλιο καταντημένην όπου έχει καταντήσει η δική μας. Αν αυτό δεν γίνεται, τότε ας αποχαιρετίσουμε για πάντα την ελπίδα. Μάταια ζει ο άνθρωπος: ζει για να ματαιοπονεί και να πεθαίνει. Το άγχος του καιρού μας δεν το έχουν γεννήσει οι θόρυβοι· αυτοί το επιδεινώνουν μόνο. Το άγχος του καιρού μας το έχει γεννήσει η υποσυνείδητη, αφομοιωμένη αίσθηση μιας απέραντης ματαιοπονίας: δεν ξέρουμε γιατί υπάρχουμε, γιατί οικοδομούμε, δοκιμαζόμαστε, ψοφάμε. Είμαστε οι υπήκοοι ενός κόσμου δίχως σύστημα αξιών, άρα δίχως αντίκρυσμα, αποχρώντα λόγο. Μήτε πίστη μάς έχει απομείνει μήτε μυθολογία μήτε κοσμοθεωρία. Το σκηνικό του σύμπαντος είναι για μας ο ερημότοπος τού «Περιμένοντας τον Γκοντό», με το ξεροδέντρι το κατάλληλο μονάχα για να κρεμαστεί κανένας. Υψώσαμε σε μύθο μας την κερδοσκοπία, με ιέρειά του υστερική την πλεονεξία. Ο Αλλιέντε, ό,τι κι αν αντιπροσώπευε στο πολιτικό επίπεδο, προσφέρθηκε σφαχτάρι σ’ αυτή τη θεότητα, τη θεομπαίχτρα.

‘Ετσι, πέρασε από την ιστορία της Χιλής στην παγκόσμια ιστορία. Είναι το κατόρθωμα αυτών που τον ανέτρεψαν. Όλα συμβάλλουν, στον καιρό μας, στο να διαφθείρεται ο άνθρωπος. Ποιος κάθεται τώρα να στοχαστεί ότι κυβερνώ δεν θα πει εξουσιάζω, θα πει δημιουργώ υποδείγματα. Οι άνθρωποι δεν εκπαιδεύονται στα θρανία· εκπαιδεύονται στην πράξη της κοινωνικής ζωής. Όλοι μιλάνε για καθεστώτα, αγορεύουν για καθεστώτα, τσακώνονται, σκοτώνονται για καθεστώτα, σάμπως το σχήμα να είταν το παν. Το σχήμα δεν λέει τίποτα. Όχι για καθεστώτα, για μεθόδους θα έπρεπε να μιλάμε. […]

Ο εχθρός κρύβεται ανάμεσά μας: είναι όλοι εκείνοι που πριν εκδηλωθούν έτσι ή διαφορετικά για τον Αλλιέντε σκοτωμένον, κρίνουν πρώτα αν είταν ομοϊδεάτης τους ή όχι, δηλαδή σύμφωνος ή όχι με τα συμφέροντά τους. Κανένας βέβαια δεν είναι σήμερα τόσο ηλίθιος που να περιμένει από τους ανθρώπους να «εξαρθούν» πάνω από τα συμφέροντά τους. Περιμένει όμως, επειδή ίσα-ίσα θεωρεί διανοητικά ξυπνημένη την τωρινή ανθρωπότητα, να καταλάβει πως λύσεις τέτοιες των προβλημάτων της χαντακώνουν μακροπρόθεσμα το συμφέρον ολονών. Γιατί, κι’ ας μην το ξέρουν οι άνθρωποι, κι’ ας φοράνε την κοινωνική τους λιβρέα ο καθένας, έχουν ένα κοινό συμφέρον. Είναι η σωτηρία του είδους. Το είδος όμως τρέχει ολόισια στον γκρεμό, σπιρουνισμένο από τον οίστρο της βίας.

Η κάθε παράταξη νομίζει πως θα λύσει το πρόβλημά της, θα κατατροπώσει την αντίπαλη, αν προστρέξει στον επαγγελματισμό της βίας. Το λιοντάρι πίνει το ίδιο του αίμα τρίβοντας τη γλώσσα του στη λίμα. Αν ο Αλλιέντε είχε καταπιαστεί να στηρίξει το ιδεολογικό του πείραμα στη βία κι’ έπεφτε, δεν θα ξεσηκωνόταν σήμερα η συνείδησή μας. Μπορεί ν’ αποτροπιαζόμασταν σαν άνθρωποι για μια φρικαλέα πράξη, θα νιώθαμε όμως ότι διάλεξε το ανάλογο μερίδιο μόνος του. «Πάντες γαρ οι λαβόντες μάχαιραν εν μαχαίρα απολούνται»· το είπε ο Χριστός αυτό, που στάθηκε ο γενναιότερος επαναστάτης της Ιστορίας, γιατί είταν άοπλος. Και γιατί ξεκίνησε για να θυσιαστεί. Δεν θα έχω την αφέλεια μήτε τη μεγαλορρημοσύνη να πω ότι γι’ αυτό κι’ επέζησε — γιατί δεν επέζησε. Τον σταύρωσαν μια φορά οι Ρωμαίοι, τον σταυρώνουν οι χριστιανικοί λαοί δυο χιλιάδες χρόνια τώρα συνέχεια, αφού πρώτα τον προδώσουν συστηματικά και τον διασύρουν. Η δίκη και το μαρτύριο του Χριστού είναι η σύνοψη όλης της μετέπειτα Ιστορίας. Αλλά είναι μαζί και η οριστική δίκη του ανθρώπου, όπως διεξάγεται από καταβολής του ως τη συντέλεια. Ή στον Καίσαρα ανήκει ο κόσμος ή στον Χριστό, και τους δυο μαζί δεν τους χωράει. Κάθε συγκερασμός τους είναι ανίερος, η έσχατη βεβήλωση. Αν πλαστήκαμε να διακονούμε τον Καίσαρα γιατί αυτός μας εκφράζει βιολογικά, τότε ο Χριστός είταν τ’ όνειρο της μεγάλης πλάνης.

Διαβάζω πως ο πρόεδρος Αλλιέντε κρίνεται «ρωμαντικός», δεν είχε το αίσθημα του εφικτού, πίστεψε στη νίκη των ειρηνικών μέσων. Κοιτάζω σε φωτογραφίες το πράο, θλιμμένο βλέμμα του, που είταν σα να προαισθάνεται την αποτυχία. Αν και μαρξιστή, για τους μονοπωλητές του θρησκευτικού ζήλου άθεο, αντίχριστο, τον φαντάζομαι τώρα κάπου, σ’ άλλη διάσταση, καθισμένον στα πόδια του Χριστού, δεξιά του. Τον δολοφονημένο της Χιλής τον φέρνει κοντά στον προφήτη της Γαλιλαίας το γνώρισμα της έξοχης αποτυχίας. Δίχως αυτήν ο εγκόσμιος θρίαμβος του ανθρώπου θα είταν απέραντα αξιοθρήνητος.

Αυτά, μεταξύ άλλων, έγραφε ο Άγγελος Τερζάκης στην επιφυλλίδα του που έφερε τον τίτλο «Η τιμητική αποτυχία» και είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» στις 26 Σεπτεμβρίου 1973, ένα δεκαπενθήμερο μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή και το θάνατο τού δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της χώρας, του Σαλβαδόρ Αλιέντε.

Πολλαπλά τα μηνύματα του Τερζάκη, ενός ανθρώπου με άγρυπνη συνείδηση και βαθύ φιλοσοφικό στοχασμό.

Σε ένα περιβάλλον που καλλιεργεί τη διαφθορά, την κερδοσκοπία και την πλεονεξία, σημασία έχουν όχι οι πολιτικοκοινωνικές θεωρίες και τα καθεστωτικά σχήματα, αλλά τα ζωντανά υποδείγματα, οι καθημερινές πράξεις, οι μέθοδοι που μετέρχονται οι κυβερνώντες.

Ο ξεσηκωμός των συνειδήσεων για υποθέσεις όπως εκείνη της Χιλής πρέπει να είναι παγκόσμιος, καθολικός. Στην ηθική ευαισθησία δε χωρούν «ναι μεν, αλλά», δεν έχουν θέση διακρίσεις ανάμεσα σε ομόφρονες και μη. Μια τέτοια στάση αποβαίνει μακροπρόθεσμα εις βάρος του κοινού συμφέροντος, εις βάρος όλων.

Η βία —αυτή είναι η αναπότρεπτη μοίρα— γεννά βία, κι όποιος μάχαιραν έδωκε, μάχαιραν θα λάβει.

Ο Αλιέντε απέρριψε τη βία, προτίμησε να κάνει την επανάστασή του με ειρηνικά μέσα, άοπλος, όπως ο Χριστός.

Ο «ρομαντικός» και «πράος» χιλιανός πρόεδρος μαρτύρησε, προδόθηκε και θυσιάστηκε, όπως κι Εκείνος.

Ο δολοφονημένος της Χιλής πέρασε στην παγκόσμια ιστορία όχι επειδή θριάμβευσε στην επίγεια ζωή, αλλά επειδή —τουναντίον— απέτυχε με τρόπο που του προσδίδει τιμή.

Η έξοχη αυτή αποτυχία τον έφερε κοντά στον προφήτη της Γαλιλαίας, του χάρισε μια θέση μεταξύ των δικαίων, εκ δεξιών του Σωτήρος.