Από μία άποψη, βρισκόμαστε στην καλύτερη περίοδο της λίστας. Από τα προτεινόμενα βιβλία του πρωθυπουργικού μηνύματος έως τις αντίστοιχες προτάσεις των ξένων πολιτικών – με κυρίαρχο παράδειγμα εκείνο του Μπαράκ Ομπάμα – οι τίτλοι λειτουργούν ως απολογισμός της χρονιάς, υπόδειξη για πιθανές «ανακαλύψεις» και σύγκριση διαφορετικών κατηγοριών.

Απευθυνθήκαμε στους πολιτικούς αρχηγούς, για να διαμορφώσουν τη δική τους λίστα, καθώς και σε ενημερωμένους αναγνώστες από τον πανεπιστημιακό και καλλιτεχνικό χώρο.

Μιχαήλ Πασχάλης, ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης

1. Χρήστος Λούκος, Η Ερμούπολη της Σύρου (1821-1950). Από το Λίβερπουλ της Ανατολικής Μεσογείου στη βαμβακούπολη των Κυκλάδων, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2022.

2. Βενετία Αποστολίδου, Η λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο. Η συγκρότηση της επιστήμης της Νεοελληνικής Φιλολογίας (1942-1982), Εκδόσεις Πόλις 2022

3. Franco Montanari, Orla Mulholland and Rachel Barritt Costa, History of Ancient Greek Literature, 2 τόμοι, De Gruyter 2022.

4. David Konstan, The Origin of Sin. Greece and Rome, Early Judaism and Christianity, Bloomsbury 2022.

5. Robert L. Fowler, Pindar and the Sublime: Greek Myth, Reception, and Lyric Experience, Bloomsbury 2022.

6. Richard Stoneman, A History of Alexander the Great in World Culture, CUP 2022.

7. Lea K. Cline and Nathan T. Elkins, The Oxford Handbook of Roman Imagery and Iconography, OUP 2022.

8. N. Bryant Kirkland, Herodotus and Imperial Greek Literature: Criticism, Imitation, Reception, OUP 2022.

Στέφανος Καβαλλιεράκης, ιστορικός

1. «Τα βιβλία του Ιακώβ», Ολγκα Τοκάρτσουκ. Η Τοκάρτσουκ ίσως στο σημαντικότερο βιβλίο, η ευρωπαία συγγραφέας και κάτοχος Νομπέλ με το σημαντικότερο διαμέτρημα και τη δυνατότητα μυθοπλαστικής διαμόρφωσης αιώνων ευρωπαϊκής ιστορίας.

2. «Τα Χρόνια», Annie Ernaux, Μεταίχμιο. Μια αισθαντική περιδιάβαση στον χρόνο μέσα από τα οικογενειακά τραπέζια, τις αναμνήσεις, από τη φετινή κάτοχο του Νομπέλ.

3.      «Μπέρδεμα στο Χάρλεμ», Colson Whitehead, Ικαρος. Ο Colson Whitehead, τιμημένος δύο φορές με το Βραβείο Pulitzer, μας μεταφέρει στη Νέα Υόρκη της δεκαετίας του ’60 με έναν μοναδικό τρόπο.

4.       «Ο έφηβος», Φ. Ντοστογιέφσκι, Αγρα. «Ο έφηβος» (1875) είναι μια από τις μεγαλειώδεις δημιουργίες του διάσημου ρώσου μυθιστοριογράφου που μας επιτρέπει να αντιληφθούμε πολλές πεποιθήσεις και ιδεολογικές αντιλήψεις γύρω από τη συγκρότηση της ρωσικής σκέψης.

5.      «Οι Υπνοβάτες», Broch Hermann, Ερμα. Από τα σημαντικότερα βιβλία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα σε μια νέα μεταφραστική και εκδοτική προσέγγιση.

6. «Οι δρόμοι του μεταξιού», P. Frankopan, Αλεξάνδρεια. Μια νέα ανάγνωση της παγκόσμιας ιστορίας.

7. «Το φρικτόν τέμενος της αμαρτίας», Σπ. Παπαϊωάννου – Κ. Βλησίδης, Ινστιτούτο Μελέτης της Τοπικής Ιστορίας και της Ιστορίας των Επιχειρήσεων (Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε.). Μια συγκλονιστική και διεπιστημονική προσέγγιση της περιοχής των Βούρλων Δραπετσώνας και του γκέτο σεξεργασίας που είχε δημιουργηθεί εκεί.

8. «Η Ερμούπολη της Σύρου», Χρήστος Λούκος, ΠΕΚ. Ο Χρήστος Λούκος με το opus magnum του για τη μεγάλη του επιστημονική «αγάπη», την Ερμούπολη.

9. «Λόγος γυναικών», Δημήτρης Δημητρόπουλος, Αντίποδες. Ενα βιβλίο – έκπληξη από έναν από τους σημαντικότερους γνώστες της περιόδου για τη γυναίκα το 1821.

10. «Risorgimento. Μια ιστορία της ιταλικής εθνικής ενοποίησης», Αλμπέρτο Μάριο Μπάντι, ΠΕΚ. Μια ιστορία της εθνοσυγκρότησης που αφορά όμως όλη την Ανατολική Μεσόγειο.

Τάσος Μπουλμέτης, σκηνοθέτης

1. «To τηλεφώνημα που δεν έγινε», Απόστολος Δοξιάδης, εκδ. Ικαρος. Η συναρπαστική αφήγηση συνυπάρχει με την προχωρημένη γραφή και την ενδοσκόπηση στα ψυχικά άδυτα της εφηβικής ηλικίας.

2. «Το τελευταίο κορίτσι», Γιάννης Ξανθόπουλος, εκδ. Τόπος. Αστυνομική ιστορία στην Ελλάδα των 80s με κινηματογραφική αφήγηση που παραπέμπει στις ισπανικές αστυνομικές κινηματογραφικές ταινίες της πρόσφατης παραγωγής.

3. «Η ελληνική επανάσταση», Μαρκ Μαζάουερ, εκδ. Αλεξάνδρεια. Το απόλυτο εγχειρίδιο αναφοράς στη νεότερη ελληνική ιστορία.

4. «The Black Hand», Stephan Talty, εκδόσεις Houghton Mifflin Harcourt. Ενα σκοτεινό κομμάτι της αμερικανικής ιστορίας των πρώτων χρόνων του 20ού αιώνα με πολλές ομοιότητες σε καταστάσεις του σήμερα – και όχι μόνο στην Αμερική.

5. «Λιμόνοφ», Εμμανουέλ Καρέρ, εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου. Συναρπαστική βιογραφία ενός ρώσου τυχοδιώκτη με μια γραφή που εναλλάσσεται δεξιοτεχνικά από τη μυθοπλασία στο non fiction.

Αγγελος Παπαδημητρίου, εικαστικός, ηθοποιός

Πάντα οι προτιμήσεις μου ως προς τα βιβλία είχαν αφετηρίες που τις συνέδεαν με τη ζωή μου, με την καθημερινότητά μου. Το βιβλίο ενός καλού φίλου (πώς να το κάνουμε;) κερδίζει το ενδιαφέρον μου όπως στην περίπτωση του νέου μυθιστορήματος του Γιάννη Ξανθούλη «Ονειρεύτηκα τη Σαγκάη». Η απόλαυση και η χαρά καθώς το διάβαζα ήταν τόσο μεγάλη που πολιτογραφήθηκα κάτοικος του Πετρόκαμπου, ευνοημένος από τα ελέη του μεγάλου πατριώτη πορνοστάρ! Τελειώνοντάς το δε και σε διονυσιακό οίστρο αναφώνησα: Φικιφίκα είσαι γλύκα!

Τώρα, το επόμενο βιβλίο που κέντρισε το ενδιαφέρον μου ήταν για την Εύα Πάλμερ Σικελιανού «Υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής» (Αρτεμις Λεοντή, σε μετάφραση Κατερίνας Σχινά). Θα μου πείτε τώρα τι δουλειά έχω εγώ με την Εύα; Ελα όμως που ακόμα αντηχεί στ’ αφτιά μου η φωνή του αγαπημένου μου φίλου και δασκάλου μου Γιώργου Μαυροΐδη: «Απατεώνες, Αγγελέ μου, προικοθήρες, της πούλησαν ELADA, της φάγανε τα λεφτά της και την άφησαν να πεθάνει». Δεν ξέρω πόσο αλήθεια ή πόσο ψέμα είναι, εγώ πάντως για καλό και για κακό διάβασα το μοναδικό ανέκδοτο μυθιστόρημα του Καζαντζάκη: «Ο ανήφορος» (μπας και βγάλω κάποια άκρη, γιατί πολλά ακούγονται τώρα τελευταία).

Σταύρος Μαρτίνος, αρχιτέκτονας

1. Eva Hagberg, «When Eero met his match: Aline Louchheim Saarinen and the making of an architect», Princeton Architectural Press, 2022.

Ιστορία της αρχιτεκτονικής από τη σκοπιά των γυναικών που δημιούργησαν, από τα «παρασκήνια», τους «πρωταγωνιστές» του 20ού αιώνα, ενώ πλέον έρχονται οι ίδιες στο φως μέσα από την πρόσφατη έρευνα. Η Aline Louchheim ήταν εξαιρετικά δραστήρια στον χώρο των αρχιτεκτονικών εκδόσεων της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του ’50 και, γνωρίζοντας καλά τους τρόπους προβολής των αρχιτεκτόνων, είχε καθοριστική συμβολή στη διαδρομή του μετέπειτα διάσημου συζύγου της, Eero Saarinen.

2. Σπύρος Βλαχόπουλος, «Χτίζοντας το πολίτευμα: η πολιτειακή ταυτότητα της αρχιτεκτονικής», εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα, 2022.

Διερεύνηση της σχέσης του νοήματος με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, μέσα από παραδείγματα σχεδιασμένων χώρων που νοηματοδοτούνται από το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό και θεσμικό τους πλαίσιο – καλύπτοντας από κοινοβούλια μέχρι πολεοδομικά σχέδια. Πρόκειται για «μεγάλη σύνθεση» που φέρνει στο ίδιο επίπεδο παραδείγματα από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, γεμίζει όμως με τρόπο εύληπτο και αναλυτικό ένα σημαντικό κενό στην Ελληνική βιβλιογραφία, ενώ γίνεται αρκετά δηκτικό εάν σκεφτούμε ότι στο πίσω μέρος του μυαλού του συγγραφέα πρέπει να υπάρχει διαρκώς η απορία για το πώς σχεδιάζονται και χτίζονται σήμερα οι δημόσιοι χώροι στην Ελλάδα.

3. Paolo Zellini, «The Mathematics of the Gods, and the Algorithms of Men: A Cultural History», Allen Lane (Penguin Books), Λονδίνο, 2020.

Πολιτισμική ιστορία της μαθηματικής σκέψης, από την Αρχαία Ελλάδα και την Ινδία μέχρι σήμερα. Το επιχείρημα του συγγραφέα είναι ότι η «μαθηματική γλώσσα», αφαιρετική και συχνά δυσνόητη, διατρέχει την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη, καθώς δεν περιγράφει απλώς την πραγματικότητα ως αναπαράσταση μιας «τάξης», αλλά την κατασκευάζει. Ακουμπάει – πλάγια – τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, από τα «υψηλά» παραδείγματα που χτίζουν μία κοσμολογία, μέχρι την απλή καθημερινότητα.

Στάθης Δρογώσης, τραγουδοποιός

1. «Sapiens», Γιουβάλ Νόα Χαράρι, εκδ. Αλεξάνδρεια. Πρόκειται για μια συναρπαστική ιστορία της ανθρωπότητας χωρίς ιδεολογικά στεγανά. Παρόλη την εξιστόρηση πολέμων και καταστροφών σου αφήνει μια αίσθηση ελπίδας.

2. «Γκουστάβ Μάλερ – Οραματιστής και δυνάστης», Κωνσταντίνος Φλώρος, εκδ. Νεφέλη. Είναι από τους πιο σημαντικούς μελετητές του έργου του Μάλερ και στο βιβλίο αυτό φωτίζει λεπτομέρειες της ζωής του και πώς αυτές επηρέασαν το έργο του.

3. «Ο ηγεμόνας» του Μακιαβέλι, εκδ. Μίνωας. Αποκαλύπτεται η οξύνοιά του και το εύρος της σκέψης του.

4. Γιώργος Μαρκόπουλος, «Ποιήματα», εκδ. Κέδρος. Ενας ποιητής που μου ξέσκισε την καρδιά και ταυτόχρονα μου επούλωσε πληγές που είχα χρόνια.

Χρήστος Πασσαλής, σκηνοθέτης

1. Ducks, Newburyport – Lucy Ellmann – Galley Beggar Press

Μετά τον Beckett και τον Bernhard έρχεται η Lucy Ellmann σε έναν ασταμάτητο – σχεδόν χωρίς τελείες – εσωτερικό μονόλογο 1000+ σελίδων στο κατά την ταπεινή μου άποψη λογοτεχνικό γεγονός της τελευταίας δεκαετίας. Aστείο και συγκινητικό και πολιτικό και μεγάλο σχεδόν όσο η ζωή.

2. Piranesi – Susanna Clarke – Bloomsbury Publishing

Ο Πιρανέζι κινείται στους ατελείωτους διαδρόμους ενός παράξενου Παλατιού, γεμάτου αγάλματα και νερά. Συναντάει κάθε τόσο τον μυστηριώδη Αλλον. Η πλημμυρίδα γεμίζει τους διαδρόμους του Παλατιού. Η Εφεύρεση του Μορέλ συναντάει την πλατωνική σπηλιά και το αστυνομικό μυθιστόρημα.

Η ομορφιά του Παλατιού είναι απροσμέτρητη, η καλοσύνη του απέραντη.

3. Η υπέροχη γωνιά – Henry James – Εκδόσεις Ερατώ

Ο ήρωας περιμένει κάθε βράδυ μέσα σε ένα άδειο σπίτι. Περιμένει την εμφάνιση ενός φαντάσματος. Το φάντασμα είναι αυτό του εαυτού του. Ενα από τα πιο αινιγματικά βιβλία που έχω διαβάσει, σαν να βλέπει κανείς ταινία του Lynch.

4. H ποιητική του χώρου – Gaston Bachelard – Εκδόσεις Χατζηνικολή

Ο Bachelard εξερευνά την έννοια του σπιτιού σε κάθε του αρχιτεκτονική λεπτομέρεια για να περιγράψει τελικά τις αίθουσες και τους διαδρόμους της ανθρώπινης ψυχής.

Το ασυνείδητό μας έχει ένα κατάλυμα. Η ψυχή μας είναι μια κατοικία. Με το να θυμόμαστε σπίτια και δωμάτια μαθαίνουμε να κατοικούμε μέσα στον εαυτό μας. Οι εικόνες του σπιτιού είναι αμφίδρομες. Βρίσκονται τόσο μέσα μας όσο κι εμείς βρισκόμαστε μέσα σ’ αυτές.

5. Η καρδιά του σκότους – Joseph Conrad – Εκδόσεις Πατάκη

H κάθοδος του πρωταγωνιστή μέσα στην καρδιά της ζούγκλας όπως συγχέεται – θέλοντας και μη – με τις εικόνες της εμπνευσμένης από το βιβλίο ταινίας του Coppola, «Αποκάλυψη τώρα!», όπως συγχέεται με το σκοτάδι που κουβαλάει ο αναγνώστης στην ψυχή του κάνουν αυτό το βιβλίο έναν εφιάλτη από τον οποίο δεν θέλεις να ξυπνήσεις.

Νικόλας Παΐσιος, γιατρός, επιμελητής εικαστικών εκθέσεων

Στην περίφημη εκδοτική σειρά Everyman’s Library, βγήκε πρόσφατα η μικρή νουβέλα (καλύτερα εκτενές διήγημα χωρισμένο σε κεφάλαια) Reunion του Fred Uhlman (1901-1985). Παρά τη μικρή της έκταση (δεν θα χρειαστεί περισσότερο από ώρα για να διαβαστεί), το βάθος της είναι απροσμέτρητο: η φιλία δύο εφήβων, η απώλεια της αθωότητας, η συντριβή της νιότης από την Ιστορία, η τελική απρόσμενη και ακαριαία κάθαρση (η νουβέλα αφήνει τον αναγνώστη κεραυνοβολημένο στην ακροτελεύτια εξιλεωτική φράση). Μακάρι να βρεθεί εκδότης και άξιος μεταφραστής για να γυρίσουν αυτό το μικρό αριστούργημα στα ελληνικά.

Εργο ζωής του Theodore Reff (1930), επίτιμου καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Columbia, η τρίτομη, βαρύτιμη έκδοση των επιστολών του Ντεγκά (The Letters of Edgar Degas,  Wildenstein Plattner Institute, 2020) δεν είναι μόνο ένα πολύτιμο βοήθημα για όσους ασχολούνται με τη ζωγραφική στα τέλη του 19ου αιώνα (άραγε πόσοι να είναι στην Ελλάδα;). Είναι πάνω από όλα μια σπουδή στη μικρότητα και το μεγαλείο της ανθρώπινης φύσης: ένας μεγάλος ζωγράφος, αντισημίτης (στην υπόθεση Ντρέιφους θα πάρει το μέρος των διωκτών) και με τη φήμη ηδονοβλεπτικού μισογύνη, που όμως νοσταλγεί τους εβραίους φίλους του ενώ θαυμάζει και υποστηρίζει ανυπόκριτα την Μπερτ Μοριζό και τη Μαίρη Κασάτ, τις σπουδαίες γυναίκες του ιμπρεσιονισμού.

Ο Τζον Λε Καρέ είναι ένας μεγάλος συγγραφέας. Η έκδοση A Private Spy. The Letters of John le Carré (Viking-Penguin, 2022) είναι ένα απολαυστικό απάνθισμα των επιστολών του, που διαβάζεται και σαν βιογραφία του, και είναι χρήσιμο όχι μόνο για τους λάτρεις του έργου του αλλά και για όσους γοητεύονται από το εργαστήριο του συγγραφέα.

Τέλος, διάβασα καθυστερημένα τo εκθαμβωτικό μ-otherpoem: μόνο λόγος του Βασίλη Αμανατίδη (Νεφέλη 2014), και ήταν από τις λίγες, τις ανεκτίμητες φορές που έχω νιώσει πως η ποίηση είναι πράγματι ο Τόπος της Αιώνιας Επιστροφής.

Οι προτάσεις των πολιτικών αρχηγών

Νίκος Ανδρουλάκης, πρόεδρος ΠΑΣΟΚ

1. «Μαγεία, επιστήμη και θρησκεία: ο μύθος στην πρωτόγονη ψυχολογία», του Μπρονίσουαφ Μαλινόφσκι από τις εκδ. Πλέθρον

2. «Ενα σκοτεινό δωμάτιο, 1967 – 1974», του Αλέξη Παπαχελά, εκδ. Μεταίχμιο

3. «Σημειωματάριο ιδεών», του Θανάση Γιαλκέτση, «εκδ. Πόλις

4. «Stepp’d in blood: Akazu and the architects of the Rwandan genocide against the Tutsi» του Andrew Wallis. Βιβλίο για τη γενοκτονία εις βάρος της φυλής Τούτσι στη Ρουάντα.

5. «Shake hands with the devil – the failure of humanity in Rwanda» του Romeo Dallaire. Και δεύτερος τίτλος για τον εμφύλιο στην αφρικανική χώρα, απολογισμός του απεσταλμένου του ΟΗΕ.

6. «Patagonia Express», του χιλιανού συγγραφέα και δημοσιογράφου Λουίς Σεπούλβεδα, από τις εκδ. Opera

Δημήτρης Κουτσούμπας, γενικός γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ

1. «1922, ιμπεριαλιστική εκστρατεία και Μικρασιατική καταστροφή», εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

2. «Συνέντευξη με τον Μαρξ» (σ.σ.: η Ελένη Ζαφειρίου στηρίχτηκε στο έργο του Μαρξ «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία» και δημιούργησε το συγκεκριμένο θεατρικό έργο, που ο Κώστας Σταματόπουλος σκηνοθέτησε στα τέλη του 2021 και στις αρχές του 2022 στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας).

3. «Η συνταγματική έκφραση της δικτατορίας του κεφαλαίου», εκδ. Σύγχρονη Εποχή.

4. «Οι άνθρωποι της σιωπής», μυθιστόρημα του συγγραφέα Alberto Molina Rodriguez, εκδ. Σύγχρονη εποχή (1986).

5. «Η σφηγκοφωλιά», μυθιστόρημα του Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή, εκδ. Σύγχρονη Εποχή (2019).

6. «Βαρούμ; Γιατί; Μια Ελληνίδα στο Αουσβιτς» της Βάσως Σταματίου (από τη Στέγη Ηλικιωμένων Στυλίδας Φθιώτιδας).

Γιάνης Βαρουφάκης, γραμματέας του ΜέΡΑ25

1. «Το πρεκαριάτο: η νέα επικίνδυνη τάξη», του Guy Standing, εκδόσεις Τόπος, 2022.

2. «Χωρίς αφεντικά: μια νέα οικονομία για έναν καλύτερο κόσμο» του Michael Albert.

3. «Ο άντρας μου», της Rumena Bužarovska, εκδόσεις Gutenberg, 2022. Εντεκα αφηγήσεις χωρίς ταμπού για την καθημερινότητα διαφορετικών γυναικών και τη σχέση με τους συντρόφους τους από τη συγγραφέα της Βόρειας Μακεδονίας.

4. «Μπέμπης», του Θωμά Κοροβίνη, εκδόσεις Αγρα. Το πρόσφατο βιβλίο του ερευνητή του λαϊκού πολιτισμού για τον δεξιοτέχνη του μπουζουκιού Δημήτρη Στεργίου.

5. «Πολιτική οικονομία μιας κατάρρευσης: οι χρηματοπιστωτικές κρίσεις που άλλαξαν τον κόσμο», του Adam Tooze, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2022.

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»

Headlines