Το θαύμα της Λιλιπούπολης

Ξεκίνησε ως παιδική εκπομπή αλλά απέκτησε ένα εξαιρετικά πιστό κοινό στους ενήλικες. Κατάφερε να ακούγεται, αυτή και τα τραγούδια της, πολλά χρόνια μετά το ραδιοφωνικό τέλος της. Για τη δημιουργία της συναντήθηκε η δημιουργική τρέλα, το μεράκι και η φαντασία ανθρώπων μιας ολόκληρης γενιάς δημιουργών. Και όλα αυτά μέσα στο όραμα του Μάνου Χατζιδάκι για το τι συνιστά πολιτισμό.

Πάνω από 40 χρόνια έχουν περάσει από την τελευταία κανονική μετάδοση εκπομπής της Λιλιπούπολης. Και όμως όχι μόνο τραγουδιούνται ακόμη τα τραγούδια της, αλλά εάν ξεκινήσεις να ακούς ένα επεισόδιο δύσκολα θα σταματήσεις να το ακούς μέχρι το τέλος. Και δεν θα σου φανεί ούτε «παρωχημένη», ούτε «εποχής», παρότι έχουν περάσει τόσα χρόνια.

Με την ιστορία αυτής της εκπομπής και των ανθρώπων που συνέβαλαν σε αυτή ασχολείται το βιβλίο του δημοσιογράφου και ραδιοφωνικού παραγωγού Γιώργου Ι. Αλλαμανή, Στον καιρό της Λιλιπούπολης. Η βιογραφία μιας ραδιοφωνικής ραδιοφωνικής εκπομπής, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.

Ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Σπύρος Σακκάς σε φωτογραφία από το αρχείο της ΕΡΤ

Το πείραμα Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα

Το βιβλίο του Αλλαμανή παρουσιάζει πρώτα από όλα τον ραδιοφωνικό «τόπο» όπου γεννήθηκε η Λιλιπούπολη: το Τρίτο Πρόγραμμα στην εποχή που τη διεύθυνσή του είχε ο Μάνος Χατζιδάκις.

Ο Αλλαμανής παρουσιάζει όλον τον δημιουργικό οίστρο και την πρωτοποριακή οπτική που έφερε ο Χατζιδάκις, σε έναν σταθμό που ήταν συνώνυμος της σοβαροφάνειας και του συντηρητισμού.

Δεν «χαρίζεται» στον Χατζιδάκι, φροντίζοντας να υπενθυμίσει ότι πλάι στην ιδιοφυΐα υπήρχε και ο αυταρχισμός και οι συγκρούσεις και ενίοτε μια χαοτική αντίληψη του τι σημαίνει σχεδιασμού.

Δεν παραλείπει, όμως, να δείξει και τον τρόπο που πολεμήθηκε ο Χατζιδάκις, εντός και εκτός της τότε αποκλειστικά κρατικής ραδιοτηλεόρασης.

Οι ευτυχείς συναντήσεις

Η Λιλιπούπολη, όπως παρουσιάζεται από τον Αλλαμανή, ήταν το αποτέλεσμα μιας σειράς από ευτυχείς συναντήσεις ανάμεσα σε ανθρώπους με ξεχωριστή δημιουργικότητα. Της σκηνοθέτιδας Ρεγγίνας Καπετανάκη, της παραγωγού Ελένης Βλάχου και βεβαίως της Μαριανίνας Κριεζή (και από ένα σημείο και μετά και της Άννας Παναγιωτοπούλου), μαζί με μια σειρά από συνθέτες που θα γράψουν ο καθένας τη δική του ιστορία (Νίκος Κυπουργός, Λένα Πλάτωνος, Νίκος Χριστοδούλου, Δημήτρης Μαραγκόπουλος) και μια σειρά από εξαιρετικούς ηθοποιούς και τραγουδιστές: Ράνια Οικονομίδου, Λευτέρης Βογιατζής, Μίρκα Παπακωνσταντίνου, Άννα Παναγιωτοπούλου, Βασίλης Μπουγιουκλάκης, Σπύρος Σακκάς, Σαββίνα Γιαννάτου, Νένα Βενετσάνου κ.ά. Αρκετοί και αρκετές ήταν ιδιαίτερα νεαρή στην ηλικία, όμως ο Χατζιδάκις ήξερε να εμπιστεύεται το ταλέντο όταν το έβλεπε.

Ο Αλλαμανής στέκεται με ιδιαίτερο τρόπο στα πρόσωπα. Παρουσιάζει τη διαδρομή τους, το έργο τους, το πώς τους σφράγισε η εμπειρία της Λιλιπούπολης. Παράλληλα, σπεύδει να υπογραμμίσει πώς μπορούσε αυτό το ιδιαίτερο κλίμα που είχε δημιουργηθεί να επιτρέπει π.χ. στον Μπουγιουκλάκη να ξεδιπλώνει ως Χαρχούδας όλο το ταλέντο του.

Την ίδια στιγμή δείχνει πώς αυτή η συγκέντρωση από έντονες προσωπικότητες και σε εντάσεις και σε διαφορές απόψεων και σε συγκρούσεις οδηγούσε. Εξηγεί, όμως, και πώς μπορούσε να οδηγεί σε εξαιρετικούς συνδυασμούς.

Παράλληλα, ο Αλλαμανής παρουσιάζει και την εξέλιξη της Λιλιπούπολης, τον τρόπο που χρειάστηκε να περάσει κάποιος καιρός για να μπορέσει να βρει τον δημιουργικό της βηματισμό αλλά πώς μπορούσε να πιάνει και το κλίμα των καιρών, ιδίως όταν η πιο πολιτική οπτική της Παναγιωτοπούλου ήρθε να συνδυαστεί με την ονειρική φαντασία της Κριεζή.

Δεν παραλείπει, όπως, να υπογραμμίζει ότι μπορεί η Λιλιπούπολη να ήταν μια σύνθεση διαφορετικών στοιχείων, προσωπικοτήτων και οραμάτων, εντούτοις η Μαριανίνα Κριεζή ήταν ένα ξεχωριστό δημιουργικό σημείο αναφοράς. Αρκεί να διαβάσει κανείς πώς περιγράφει τα διαφορετικά επίπεδα που περιλαμβάνει η Ρόζα Ροζαλία, ένα τραγούδι, σε μουσική Λένας Πλάτωνος που ξεκίνησε για να μάθει στα παιδιά τα χρώματα: από το παλιό καράβι που ανήκε στον πρόγονό της Αντώνιο Κριεζή έως το παλιό ιρλανδικό τραγούδι για τη Molly Malone. Ή το εκπληκτικό Χρυσαλιφούρφουρο (η λέξη έμπνευση της Καπετανάκη), σε μουσική Νίκου Κυπουργού.

Η Μαριανίνα Κριεζή σε φωτογραφία από το αρχείο της ΕΡΤ

Θα μπορούσε σήμερα να είχε υπάρξει μια Λιλιπούπολη;

Η Λιλιπούπολη ήταν γέννημα μιας εποχής που παρότι πιο συντηρητική από τη σημερινή ταυτόχρονα άφηνε περιθώρια και ρωγμές για τόσο δημιουργικές συναντήσεις.

Το ερώτημα εάν σήμερα θα μπορούσαν να υπάρξουν ξανά τέτοιες συναντήσεις και μια (ως προς την αρχική στοχοθεσία τουλάχιστον) παιδική εκπομπή να θεωρείται, πάνω από τέσσερις δεκαετίες μετά, ένα τόσο σημαντικό καλλιτεχνικό δημιούργημα;

Δύσκολη η απάντηση. Πάντως, αν μη τι άλλο, το βιβλίο του Αλλάμανή, με την αναλυτική παρουσίαση, την εξαντλητική έρευνα, την πλήρη τεκμηρίωση, και πάνω από όλα την αποτύπωση του κλίματος μιας εποχής και μιας εμπειρίας, μας δίνει όλο το υλικό για να το στοχαστούμε.

Ούτως ή άλλως θα μας συντροφεύουν πάντα στιγμές όπως το Χρυσαλιφούρφουρο, όποτε αισθανόμαστε ότι ο κόσμος γύρω μας γίνεται αδυσώπητα άσχημος.

Στα λαγκάδια της Λιλιπούπολης
Βγαίνει ένα λουλουδάκι
Που το λεν Χρυσαλιφούρφουρο
Και μοιάζει με χρυσό τριανταφυλλάκι

Φύσα, φύσα το Χρυσαλιφούρφουρο
Φύσα το την Άνοιξη να φέρεις
Κι αν πετάξει σαν φτερό και πούπουλο
Κάποιος σ’ αγαπάει και δεν το ξέρεις

Κι αν πετάξει σαν φτερό και πούπουλο
Κάποιος σ’ αγαπάει και δεν το ξέρεις

Χρυσαφένια φλουράκια κρέμονται
Κάτω από τα πέταλά του
Και στο Ζέφυρου το παιχνίδισμα
Σαν να κουδουνίζει κάπου κάπου

Φύσα, φύσα το Χρυσαλιφούρφουρο
Που κρατάς την Άνοιξη στο χέρι
Κι αχ! Αν γίνει σκόνη και χρυσόσκονη
Κάποιον αγαπάς και δεν το ξέρει
Κι αχ! Αν γίνει σκόνη και χρυσόσκονη
Κάποιον αγαπάς και δεν το ξέρει