Δύο «στιγμές» της ιστορίας μέσα από δύο θανάτους

Τα δύο αυτά ονόματα είναι άγνωστα στους περισσότερους και ιδίως στους νεότερους. Δεν έχουν τη λάμψη του star system, ούτε υπήρξαν αξιωματούχοι κάποιου θεσμικού θώκου που πολλές φορές «υποχρεώνει» τα ΜΜΕ να στρέφουν τους προβολείς της δημοσιότητας πάνω τους τη στιγμή του θανάτου τους κατατάσσοντας τους στις «μεγάλες προσωπικότητες» που έφυγαν από τη ζωή.

Δύο «στιγμές» της ιστορίας

Οι δύο προαναφερόμενοι φέρουν τον άτυπο τίτλο του σεμνού αγωνιστή που παρέμειναν πιστοί μέχρι το τέλος της ζωής τους στις ιδέες τους, χωρίς να χρησιμοποιούν τις «ιδέες» τους για να κάνουν δημόσιες σχέσεις και για να διαφυλάξουν την υστεροφημία τους. Ωστόσο δεν είναι αυτός ο μόνος λόγος που αξίζει να μνημονευτούν αποχαιρετώντας τη χρονιά που φεύγει καθώς χιλιάδες άνθρωποι στον τόπο μας, εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο πέθαναν πιστοί στις ιδέες τους.

Βασίλης Φυτσιλής και Λάζαρος Κυρίτσης –και όχι μόνο οι συγκεκριμένοι- αξίζει τον κόπο να μνημονευτούν γιατί μέσω της δικής τους προσωπικής διαδρομής στη ζωή, μπορούμε να γίνουμε γνώστες δύο «στιγμών» της ελληνικής ιστορίας που δύσκολα θα τις μάθουμε αναζητώντας τες στην επίσημη ιστοριογραφία.

Πρόκειται για δύο περιστατικά που σχετίζονται το ένα με τη συμφιλίωση ανταρτών του δημοκρατικού στρατού (ΔΣΕ) και στρατιωτών του κυβερνητικού στρατού εν μέσω του εμφυλίου πολέμου και το άλλο με μια «δήλωση μετάνοιας» που έκανε όχι κάποιος κομμουνιστής κρατούμενος, αλλά ένας από τους πιο σκληρούς βασανιστές της Μακρονήσου.

Η συμφιλίωση ή τραγωδία της Νιάλας

Ο Βασίλης Φυτσιλής –γεννημένος το 1927- πέθανε στα 95 του χρόνια, στις 27 Σεπτεμβρίου του 2022. Αγωνιστής της ΕΑΜικής αντίστασης κατά την περίοδο της κατοχής και μετέπειτα μαχητής του ΔΣΕ στον εμφύλιο, πέρασε αρκετά από τα χρόνια της ζωής του σε φυλακές και εξορίες για τα πολιτικά του πιστεύω. Γλίτωσε το θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο το 1947 λόγω του νεαρού της ηλικίας του και του επιβλήθηκε η ποινή των ισοβίων.

Ως λογοτέχνης και συγγραφέας (ήταν μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών) διέσωσε ξεχασμένες σελίδες της ιστορίας της οποίας ήταν ο ίδιος μέρος και αποτελούσαν προσωπικά βιώματα για τον ίδιο.

Ένα από αυτά είναι η «συμφιλίωση της Νιάλας» ή «η τραγωδία της Νιάλας» στα Άγραφα που έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 1947 όταν για να γλιτώσουν από τη μανία της φύσης (χιονοθύελλα, κρύο κλπ) μονάδες ανταρτών του ΔΣΕ και στρατιωτών του κυβερνητικού στρατού αδελφώθηκαν για μια μόνο νύχτα. Τις επόμενες μέρες ωστόσο αρκετοί από τους αντάρτες συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στη Λαμία. Οι εκτελέσεις έγιναν από άνδρες των ΜΑΥ (Μονάδες Ασφάλειας Υπαίθρου) καθώς οι στρατιώτες του κυβερνητικού στρατού αρνήθηκαν να εκτελέσουν τη διαταγή.

Εμβληματικό γεγονός

Στο βίντεο – ντοκιμαντέρ που ακολουθεί ο Βασίλης Φυτσιλής ξεδιπλώνει το χρονικό αυτού του εμβληματικού γεγονότος. Η εξιστόρηση και μάλιστα στον ίδιο φυσικό χώρο, στον αυχένα της Νιάλας στα Άγραφα, αν μη τι άλλο τροφοδοτεί με υλικό και διευρύνει τους ορίζοντες της προσέγγισης του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, σπάζοντας πολλά από τα στερεότυπα που επιβλήθηκαν στα κατοπινά χρόνια μέσω της λήθης ή μιας επιλεκτικής μνήμης – αμνησίας.

Το «εισιτήριο» για τη Μακρόνησο

Ο Λάζαρος Κυρίτσης πέθανε πριν από λίγες ημέρες, στις 27 Δεκεμβρίου σε ηλικία 102 ετών – γεννήθηκε το 1922. Αντάρτης του ΕΛΑΣ στην κατοχή, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας το 1945 κατατάσσεται στον στρατό για να υπηρετήσει τη θητεία του. Εκεί διαμαρτύρεται μαζί με άλλα μέλη του ΚΚΕ για τη διακίνηση μέσα στο στρατόπεδο της φασιστικής εφημερίδας «Ελληνικό Αίμα» και οι κομμουνιστές φαντάροι απαντούν με τη διακίνηση του Ριζοσπάστη. Κάπως έτσι ξεκινούν οι διώξεις για τον Λάζαρο Κυρίτση ο οποίος μεταφέρεται στις φυλακές Χαϊδαρίου μαζί με άλλους έντεκα στρατιώτες. Ο Λάζαρος Κυρίτσης αρνείται να συμμετάσχει σε εκτελεστικό απόσπασμα και να εκτελέσει καταδικασμένους σε θάνατο κομμουνιστές, δηλώνοντας ευθαρσώς στους ανωτέρους του ότι «δεν θα σήκωνα ποτέ το όπλο απέναντι στους συντρόφους μου».

Η πράξη του αυτή ήταν το «εισιτήριο» για να μεταφερθεί στο κολαστήριο της Μακρονήσου και να καταλήξει στο Α’ Τάγμα σκαπανέων, στο τάγμα των «αμετανόητων» ή το «κόκκινο τάγμα», όπως το αποκαλούσαν οι στρατιωτικές υπηρεσίες.

Το «πενηντάρικο στο κάθαρμα»

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, τον επισκέπτεται –χωρίς να τον ξέρει- στο δικηγορικό του γραφείο ένας πρώην λοχαγός – βασανιστής στη Μακρόνησο ο Ελευθέριος Μηλιάδης και του ζητάει πενήντα δραχμές δανεικά για να γυρίσει στο χωριό του. Ο Λάζαρος Κυρίτσης του τα δανείζει χωρίς δεύτερη σκέψη και μόλις φεύγει από το δικηγορικό γραφείο ο Μηλιάδης, ο Άγγελος Γοργίας (επίσης Μακρονησιώτης) δικηγόρος – συνεταίρος του Κυρίτση τον φασκελώνει και του λέει:

«Σ’ αυτό το κάθαρμα, τον αρχιβασανιστή της Μακρονήσου έδωσες ένα πενηντάρικο; Το μεσημέρι όταν θα πας για το σπίτι σου, στου Ζωγράφου, δεν θα σου δώσω το αντίτιμο του εισιτηρίου, 1,20 δραχμές, που θα μου ζητήσεις στα σίγουρα».

Ύστερα από λίγα χρόνια, ήρθε ένας συνάδελφός μου, ο Κονταξής, στο γραφείο μου και μου έφερε ένα απόκομμα από μια αθηναϊκή εφημερίδα: «Κοίταξε, ο Μηλιάδης έκανε δήλωση στις εφημερίδες» διηγείται ο Λάζαρος Κυρίτσης.

«Υπήρξα σκληρός τιμωρός και ομολογώ την πλάνη μου»

Πράγματι η δήλωση έγραφε: «Ο υπογεγραμμένος Ελευθέριος Μιλιάδης, τέως έφεδρος λοχαγός και διοικητής των Στρατιωτικών Φυλακών Μακρονήσου (ΣΦΜ), επιθυμών να συμβάλω όπως διαλάμψη η ιστορική αλήθεια του Μακρονησιώτικου δράματος, ομολογώ μετά παρρησίας τα κάτωθι: Είναι γεγονός ότι υπήρξα εις εκ των σκληροτέρων τιμωρών της ελευθερίας σκέψεως και συνειδήσεως ως και της αξιοπρεπείας πολλών συνανθρώπων μου και εν όπλοις συναδέλφων μου (ως π.χ. ο εφ. Ανθυπολοχαγός Παν. Καλλιδώνης),  εις την Μακρόνησον, τους οποίους εθεώρουν τότε ως εχθρούς και προδότας του ‘Εθνους!

»Η σκληρότης μου υπηγορεύετο από εμπιστευτικάς διαταγάς (προφορικάς κυρίως) των προϊσταμένων μου, από τους ύμνους των διαφόρων πολιτικών και διανοουμένων, οίτινες ευρίσκοντο εις την κορυφήν της πολιτικής και κοινωνικής πυραμίδος, προς την Μακρόνησον,  και από την πλάνην μου, ότι επιτελώ έργον Εθνικόν και Θεάρεστον!

»Ουδέποτε όμως υπήρξα ιδιοτελής και ανήθικος, όπως υπήρξαν άλλοι «αρχιαναμορφωταί» (Τζανετάκος – Βασιλόπουλος – Σούλης κλπ.), οίτινες εσύρθησαν άλλοι μεν εις τας φυλακάς και άλλοι εις τους ανακριτάς ως καταχρασταί, πλαστογράφοι, παιδεραστές κλπ.

«Ομολογώ για να εξιλεωθώ»

»Εγώ έπραξα τα όσα έπραξα επειδή επίστευα ότι τιμωρώ εγκληματίας και ότι υπηρετώ σκοπούς Εθνικούς!  Εκ των υστέρων διεπίστωσα απόλυτα την πλάνην μου. Ηδη αποκαλύπτομαι προ της ιστορικής αληθείας,  κατ’ επιταγήν της συνειδήσεώς μου και ως έντιμος άνδρας επαναλαμβάνω: «Το πλανάσθαι ανθρώπινον αλλά το ομολογείν την πλάνην δείγμα γενναίου ανδρός εστίν».

»Η παρούσα ομολογία μου επιθυμώ να καταχωρηθή εις την ιστορικήν συγγραφήν του δράματος της Μακρονήσου δια να εξιλεωθώ έναντι του Θεού, της Ιστορίας και της συνειδήσεως μου.

»Εν Αθήναις τη 21.10.1964, Μετά τιμής ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΜΗΛΙΑΔΗΣ, Εφεδρος λοχαγός, Τ. Δ/τής ΣΦΜ».

Τόσο για το Λάζαρο Κυρίτση όσο και για το Βασίλη Φυτσιλή το ΚΚΕ, του οποίου ήταν μέλη, τους αποχαιρέτησε με «σεβασμό» «συγκίνηση» και «περηφάνεια» ως «αλύγιστους» της ταξικής πάλης.