Παιδιά: «Κλειδί» για την υγεία στην ενηλικίωση η αίσθηση του «ανήκειν» στο σχολείο

Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά πέρασαν και όλοι μας περάσαμε τις γιορτές με τους δικούς μας ανθρώπους απολαμβάνοντας τη θέρμη, τη σιγουριά και ασφάλεια που δίνει η αίσθηση του «ανήκειν», η αίσθηση της αποδοχής στο πλαίσιο μιας ομάδα ανθρώπων. Η αίσθηση του «ανήκειν», μας κινητοποιεί να μοιραστούμε, να συμβιώσουμε, να επικοινωνήσουμε και να δημιουργήσουμε με ασφάλεια.

Τι γίνεται όμως με την αίσθηση του «ανήκειν» στο σχολικό περιβάλλον και πώς η έλλειψη της σιγουριάς και ασφάλειας μπορεί να επιδράσει στην υγεία των παιδιών και εφήβων;

Αμερικανοί ερευνητές παρατήρησαν σχεδόν 5.000 παιδιά και εφήβους επί 13 χρόνια, εστιάζοντας στις φυλετικές ανισότητες και στην επίδρασή τους στην υγεία των ανηλίκων αυτών με την πάροδο του χρόνου.  Η μελέτη ξεκίνησε το 1994, η συλλογή στοιχείων ολοκληρώθηκε το 2008 μετά από τέσσερα στάδια και η ανάλυση των στοιχείων έγινε από τον Ιούνιο ως τον Αύγουστο του 2021.

Οι διαφορές

Από το δείγμα των 4.830 μαθητών, το 45,9% ήταν Αφροαμερικανοί και το 54,1% λευκοί. Οι φυλετικές διαφορές που καταγράφηκαν είχαν επίπτωση στην αίσθηση του «ανήκειν» των παιδιών με αποτέλεσμα να διαπιστωθεί αυξημένος κίνδυνος διαβήτη κατά 34% και 5% κίνδυνος μεταβολικού συνδρόμου 13 χρόνια μετά, κατά την ενηλικίωση των παιδιών αυτών. Οι κίνδυνοι αυτοί υπερείχαν έναντι των μεμονωμένων επιδράσεων της ηλικίας, του φύλου και του δείκτη μάζας σώματος ή της επίδρασης του σχολείου ως προς το μέγεθος του σχολείου, το ποσοστό των μαύρων μαθητών και καθηγητών και δεν μπόρεσαν να ερμηνευτούν από την ατομική αντίληψη του αισθήματος του «ανήκειν» στο σχολείο ή τη μέση αποδοχή σε όλη την διάρκεια του σχολείου.

Στο συμπέρασμά τους, οι ερευνητές από το Ιλινόις και την Γεωργία των ΗΠΑ, επισημαίνουν ότι οι υγειονομικές ανισότητες αυτές, επεκτείνονται και στο πεδίο των καρδιομεταβολικών νοσημάτων κατά την ενηλικίωση.

Η σχετική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο JAMA, επισημαίνεται ότι διεξήχθη εξαιτίας της πανδημίας που κράτησε τα παιδιά μακριά από το σχολείο και χρειάστηκε υποβοήθηση  για να επανέλθουν στις τάξεις ένα χρόνο μετά.

Διαπίστωσε ότι όσο μεγαλύτερο ήταν το χάσμα στο αίσθημα του «ανήκειν» σε μαύρος και λευκούς μαθητές, ανάλογα με το σχολείο, οι μαύροι μαθητές είχαν αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2 και μεταβολικό σύνδρομο στην ενήλικη ζωή 13 χρόνια αργότερα. Αντίθετα, οι φυλετικές ανισότητες δεν συσχετίστηκαν με την καρδιομεταβολική υγεία των λευκών μαθητών.

Το αίσθημα του ανήκειν στο σχολείο, σχετίζεται με το πόσο πιστεύει ο κάθε μαθητής ότι είναι αποδεκτός, υποστηρίζεται και συμπεριλαμβάνεται από άλλους. Είναι πιθανό οι ατομικές αντιλήψεις να διαμορφώνονται πιο έντονα από τους φιλικούς κύκλους ενός μαθητή, ενώ η συμμετοχή σε σχολικό επίπεδο να αντικατοπτρίζει το ευρύτερο κοινωνικό κλίμα. Άλλοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι δομικοί ή θεσμικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη φυλή μπορούν να λειτουργήσουν και να επηρεάσουν την υγεία ακόμη και χωρίς να το γνωρίζει το άτομο.

Ο κίνδυνος

Πώς συσχετίζονται οι φυλετικές ανισότητες με το αίσθημα του ανήκειν και τον κίνδυνο διαβήτη και μεταβολικού συνδρόμου;

Σε σχολεία με μεγαλύτερες ανισότητες όσον αφορά την ένταξη, μαθητές από φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες μπορεί να υποστούν φυλετικές διακρίσεις από δασκάλους και συμμαθητές, να ζουν σε ένα σχολικό σύστημα που τιμωρεί περισσότερο μαθητές από φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες και τους αποκλείει από ευκαιρίες ή να αντιμετωπίζουν ένα περιβάλλον που απορρίπτει τις πολιτιστικές αξίες και το υπόβαθρο της φυλής ή της εθνότητάς τους.

Σε αυτά τα περιβάλλοντα, οι μαθητές από διαφορετικές εθνοτικές μειονοτικές ομάδες μπορεί να αντιμετωπίσουν διαφορετική μεταχείριση, απειλές για την κοινωνική τους ταυτότητα και συμπεριφορές που τους υπενθυμίζουν διαρκώς ότι η κοινωνική τους ομάδα δεν εκτιμάται και τόσο πολύ.

Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν επίπτωση καθώς η υγεία εξελίσσεται σε σχέση με τις κοινωνικές, φυσικές και οικονομικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Μάλιστα, η υγεία του πληθυσμού επηρεάζεται ιδιαίτερα από την κοινωνική περιθωριοποίηση και ιδίως με την έκθεση σε πολλαπλούς, επίμονους στρεσογόνους παράγοντες που παρουσιάζονται όταν φορείς – ιδρύματα (όπως τα σχολεία) στιγματίζουν και θέτουν σε μειονεκτική θέση ορισμένες ομάδες.

Αυτοί οι παράγοντες άγχους απορυθμίζουν τον οργανισμό, κάνουν τα άτομα πιο ευάλωτα και οδηγούν στην πρώιμη εμφάνιση προβλημάτων υγείας. Για παράδειγμα σχετίζονται με αυξημένο στρές, αύξηση της φλεγμονής που σχετίζεται με καρδιομεταβολική επιβάρυνση, όπως αντίσταση στην ινσουλίνη και διαβήτης τύπου 2, και με συμπεριφορές που διακυβεύουν την υγεία, όπως ανθυγιεινή διατροφή, καθιστικό τρόπο ζωής κλπ.

Άλλες εμπειρικές μελέτες έχουν διαπιστώσει αντίστοιχες επιπτώσεις και στους ενήλικες, π.χ. σε πολιτείες με αυξημένα περιστατικά ρατσισμού, οι βαλλόμενες ομάδες είχαν υψηλότερα επίπεδα δείκτη μάζας σώματος και ήταν πιο πιθανό να υποστούν έμφραγμα του μυοκαρδίου ή υψηλότερα ποσοστά υπέρτασης.

Κοινωνικοί παράγοντες

Στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγονται και κοινωνικοί παράγοντες (π.χ. βία) που σχετίζονται με φλεγμονώδεις δείκτες και διαβήτη τύπου 2 πέρα από τους παράγοντες σε ατομικό επίπεδο (π.χ. προσωπική έκθεση στη βία). Αντίστοιχα, στην παρούσα μελέτη το αίσθημα του ανήκειν σε επίπεδο σχολείου έχει συνδεθεί θετικά με την αισιοδοξία των μαθητών και αρνητικά με το bullying πέρα από το προσωπικό αίσθημα του ανήκειν του κάθε μαθητή.

Χαρακτηριστικό είναι ότι μαύροι μαθητές με ακαδημαϊκό προσανατολισμό, σε σχολεία με αυστηρότερη αντιμετώπιση των μαύρων μαθητών, διαπιστώθηκε ότι είχαν υψηλότερα επίπεδα αντίστασης στην ινσουλίνη ως ενήλικες. Αντίστοιχα, υπάρχει συσχέτιση με χρήση ουσιών από τους εφήβους, για τα κορίτσια υψηλότερη δείκτη μάζας σώματος.

Αντίθετα όταν τα σχολεία επιχειρούν να δημιουργήσουν δικαιότερο και φιλικότερο περιβάλλον, οι μαθητές από φυλετικές και εθνοτικές μειονότητες εμφανίζουν καλύτερη κατάσταση υγείας, με χαμηλότερα επίπεδα μεταβολικών συμπτωμάτων, αντίστασης στην ινσουλίνη και φλεγμονής.