Οι χώρες όπου το ημερολόγιο γράφει 1143… ή 2079

Ακόμη μπερδεύεσαι και γράφεις «2022» αντί για «2023» όταν αναγκάζεσαι να σημειώσεις κάτι στη δουλειά; Αν τύχαινε να ζεις σε κάποια άλλη χώρα του κόσμου, τα πράγματα θα ήταν πολύ χειρότερα. Σε περίπτωση, για παράδειγμα, που βρισκόσουν στην Ταϊλάνδη, ίσως το γρηγοριανό ημερολόγιο (δηλαδή το «δικό μας») σου χρειαζόταν στην επαγγελματική σου καθημερινότητα. Ταυτόχρονα, όμως, θα ζούσες ήδη στο… 2566.

Αντίστοιχα, στη Μιανμάρ το ημερολόγιο γράφει (και) 1384, οι Μαροκινοί πραγματοποιούν τις θρησκευτικές τελετές τους στο 1444, ενώ τις γεωργικές εργασίες τους στο 2972, οι Αιθίοπες δεν έχουν ολοκληρώσει ακόμη το σωτήριο έτος 2015 που για εκείνους έχει 13 μήνες, και οι Νοτιοκορεάτες αντιμετωπίζουν εντελώς διαφορετικά προβλήματα, αφού γεννιούνται… ενός έτους, μεγαλώνουν όλοι μαζί κάθε Πρωτοχρονιά και πρέπει να θυμηθούν όχι μόνο πότε έχουν γενέθλια τα αγαπημένα τους πρόσωπα, αλλά και αν επιλέγουν να τα γιορτάζουν με το γρηγοριανό ή με το παραδοσιακό σεληνιακό ημερολόγιο.

Τις διαφορές αυτές εξερευνά πρόσφατο άρθρο του BBC Future, εξηγώντας πώς το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη κατέληξε να υιοθετεί την ίδια μέθοδο μέτρησης του χρόνου, τους λόγους που μεγάλα κομμάτια του εξακολουθούν να χρησιμοποιούν ταυτόχρονα εναλλακτικά, τοπικά ημερολόγια, αλλά και τις αιτίες που καθιστούν μάλλον απίθανη την κατάργηση των τελευταίων στο μέλλον.

Το γρηγοριανό ημερολόγιο κατακτά τον πλανήτη

Στα τέλη του 16^ου αιώνα, ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ αποφάσισε να αντιμετωπίσει ένα επίμονο πρόβλημα: το ιουλιανό ημερολόγιο, που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε από τις χριστιανικές χώρες της Ευρώπης, «έχανε» 11 λεπτά και 14 δευτερόλεπτα κάθε χρόνο – ένα πρόβλημα που έπαυε να είναι μικρό καθώς οι δεκαετίες κυλούσαν. Όταν ο πάπας απαίτησε μια λύση, ήδη το ημερολόγιο παρουσίαζε απόκλιση περίπου δέκα ημερών από τις εποχές.

Το νέο ημερολόγιο περιόριζε την απόκλιση στα 26 δευτερόλεπτα. Παρόλα αυτά, ούτε τόσο οι προτεστάντες όσο και οι ορθόδοξοι δεν ενδιαφέρθηκαν να το υιοθετήσουν.

Σταδιακά, οι προτεσταντικές περιοχές της Ευρώπης, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία και αργότερα η Αγγλία, πείστηκαν για τη χρησιμότητά τους. Και καθώς ήταν η περίοδος των αποικιών, μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα το 80% του πλανήτη βρισκόταν υπό ευρωπαϊκή κυριαρχία. Μαζί με τον ιμπεριαλισμό, τη βία και τους παθογόνους μικροοργανισμούς τους, οι «εξερευνητές» μετέφεραν στο Νέο Κόσμο και το ημερολόγιό τους.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία θα αντιστεκόταν μέχρι πολύ αργότερα, εντέλει όμως θα υπέκυπτε και εκείνη.

Σύμφωνα με την ιστορικό Βανέσα Όουγκλ, συγγραφέα του βιβλίου «Η Παγκόσμια Μεταμόρφωση του Χρόνου», πέραν της αποικιοκρατίας – ή και περισσότερο από αυτή – αιτίες για τη σημερινή (σχετική) ομοιογένεια στη μέτρηση του χρόνου ήταν ο καπιταλισμός, ο ευαγγελισμός και το επιστημονικό πάθος για ομοιομορφία. Ταυτόχρονα, από την πρώτη στιγμή της μετάβασης, η σχέση των ανθρώπων με το νέο τους ημερολόγιο ήταν κάθε άλλο παρά μονογαμική.

Ημερολόγια διπλά και τετραπλά

Πολλοί λαοί χρησιμοποιούσαν πολλαπλά ημερολόγια, αιώνες πριν την εμφάνιση του γρηγοριανού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν τα διπλά ημερολόγια των Αιγυπτίων και των Μάγια, ένα εκ των οποίων χρησιμοποιούνταν για τις θρησκευτικές τελετές και ένα για τη διοίκηση. Ο βασιλιάς Σετζόνγκ της Κορέας ζήτησε δυο διακριτά συστήματα κατά την ημερολογιακή μεταρρύθμιση που διέταξε στη δεκαετία του 1430, ένα εκ των οποίων θα αποτελούσε προσαρμογή του κινεζικού και ένα του αραβικού ημερολογίου. Στη δεκαετία του 1880, η Βηρυτός χρησιμοποιούσε τέσσερα διαφορετικά ημερολόγια, μεταξύ των οποίων και το γρηγοριανό, ενώ η Ιαπωνία συνεχίζει να το κάνει μέχρι και σήμερα (γρηγοριανό, αυτοκρατορικό, Rokuyo και 24 Sekki).

Η κοινωνική ανθρωπολόγος Κλερ Όξμπι, που έχει μελετήσει τη χρήση των ημερολογίων στην περιοχή του Σαχέλ και στη Σαχάρα, επινόησε τον όρο «ημερολογιακός πλουραλισμός» για να περιγράψει αυτή τη συνύπαρξη των συστημάτων. Αν και η ταυτόχρονη χρήση τους ακούγεται περίπλοκη, στην πραγματικότητα το καθένα έχει τον δικό του ρόλο να παίξει: τα αστρικά ημερολόγια ορίζουν τις γεωργικές εποχές, το ισλαμικό σεληνιακό ημερολόγιο τις θρησκευτικές τελετές, το γρηγοριανό τις αλληλεπιδράσεις με την κυβέρνηση.

Δουλειές και ευνοϊκές μέρες

Το Νεπάλ είναι μια από τις ελάχιστες χώρες του πλανήτη που δεν έχει υιοθετήσει επίσημα μέχρι και σήμερα το γρηγοριανό ημερολόγιο. Εκεί, οι άνθρωποι βρίσκονται στο έτος 2079 βάσει του Bikram Sambat ή στο 1143 βάσει του Newari Nepal Sambat – ή και στα δύο. Συνολικά, οι διαφορετικές εθνότητες της χώρας χρησιμοποιούν τουλάχιστον τέσσερα διαφορετικά ημερολόγια.

Ο Νταχάλ, ένας νεπαλέζος διδακτορικός φοιτητής, εξηγεί στο BBC Future ότι το μόνο ημερολόγιο που έχει χρειαστεί να χρησιμοποιήσει εντός του Νεπάλ είναι το Bikram Sambat, καθώς όμως κάνει το διδακτορικό του στο Κολέγιο της Βοστόνης, είναι υποχρεωμένος να λαμβάνει υπόψη του και το γρηγοριανό.

Οι περισσότεροι άνθρωποι της δικής του γενιάς ζουν και στους δύο «χρόνους», αξιοποιώντας την τεχνολογία για να είναι πάντοτε σίγουροι για τις εκάστοτε αντιστοιχίσεις. Παρόλο, όμως, που το γρηγοριανό ημερολόγιο κυριαρχεί σε σύγχρονους τομείς όπως τα κοινωνικά δίκτυα, ο Νταχάλ δεν πιστεύει ότι θα μπορέσει ποτέ να αντικαταστήσει τα παραδοσιακά ημερολόγια του Νεπάλ. Είναι εντελώς άχρηστο όταν προσπαθεί κανείς να εντοπίσει τις ευνοϊκές ημέρες ή να παρακολουθήσει τους σεληνιακούς κύκλους.

Τι σημασία έχει;

Το άρθρο του BBC κλείνει με μια – μάλλον κρίσιμη – ερώτηση: έχει να κερδίσει κάτι μια κυβέρνηση, όταν επιβάλει τη χρήση ενός ενιαίου ημερολογίου, ιδίως αν το τελευταίο έχει σχεδιαστεί για τις ανάγκες ενός άλλου τόπου και χρόνου;

«Οι κυβερνήσεις μπορούν να πάρουν τον έλεγχο επιβάλλοντας ενιαία ημερολόγια», υποστηρίζει η Όξμπι. «Το κράτος μπορεί να χάσει σε πολιτισμική ιστορία και διαφορετικότητα. Οι άνθρωποι έχουν επίσης πράγματα να χάσουν. Αν ανήκουν σε μια μειονοτική περιφερειακή κουλτούρα, ίσως αισθάνονται ότι δεν χαίρουν εκτίμησης σε εθνικό επίπεδο».

Και ωστόσο, 150 χρόνια παγκοσμιοποίησης δεν έχουν καταφέρει να εξαλείψουν τον ημερολογιακό πλουραλισμό – ούτε δείχνουν να κοντεύουν να το πετύχουν.