2023: Τα 10 «καυτά» μέτωπα στον πλανήτη

3. Ιράν

Οι μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για το θεοκρατικό καθεστώς της Τεχεράνης μετά τις κινητοποιήσεις του 2009.

Η ανηλεής καταστολή -τώρα πια και με εκτελέσεις καταδικασθέντων διαδηλωτών, που δικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες- και η προμήθεια όπλων στη Ρωσία για τον πόλεμο στην Ουκρανία έχουν απομονώσει την Ισλαμική Δημοκρατία.

Οι κρίσιμες συνομιλίες για αναβίωση της διεθνούς συμφωνίας του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα έχουν μπει στον «πάγο» -αν και δεν έχουν κοπεί όλες οι «γέφυρες» επικοινωνίας.

Καταγγέλλοντας πάντως τώρα ξένο «δάκτυλο» στις αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις, η ηγεσία της Τεχεράνης δεν δείχνει καμία διάθεση υπαναχώρησης.

Στην ιρανική κοινωνία από την άλλη δείχνει να έχει «σπάσει το γυαλί». Πολλά εκτιμάται ότι θα κριθούν από το εάν με το μέρος των εξεγερμένων θα συνταχθούν και οι ηλικιωμένοι της μεσαίας τάξης.

Σε κάθε περίπτωση, για τη διεθνή κοινότητα θεωρείται σημείο-ορόσημο ο Οκτώβριος του 2023, οπότε λήγει η ισχύς των περιορισμών του ΟΗΕ για τους βαλλιστικούς πυραύλους της Τεχεράνης.

Σε αυτή την περίπτωση και χωρίς σημάδια προόδου, η μοναδική λογική επιλογή των ηγετών της Δύσης θα είναι η επαναφορά των κυρώσεων του ΟΗΕ. Εκτιμάται όμως ότι θα προσκρούσει στο βέτο της Ρωσίας.

Σημείο ανάφλεξης θα θεωρηθεί τυχόν αποχώρηση του Ιράν από  Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων: ένα πιθανό casus belli για τις ΗΠΑ και κυρίως για τη νέα ακροδεξιά κυβέρνηση του Ισραήλ.

Υπό αυτό το πρίσμα, η συναντίληψη των εκατέρωθεν «κόκκινων γραμμών» θεωρείται κρίσιμη για αποφυγή επικίνδυνης κλιμάκωσης, μέχρι να υπάρξει περισσότερος χώρος για αποφυγή της κρίσης.

4. Υεμένη

Έπειτα από έναν αιματηρό, πολύνεκρο οκταετή πόλεμο, η φτωχότερη χώρα του Κόλπου βρίσκεται σε αδιέξοδο.

Τον Οκτώβριο έληξε η εκεχειρία, στην οποία είχαν συμφωνήσει την περασμένη άνοιξη οι φιλοϊρανοί αντάρτες Χούθι και η διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση, που υποστηρίζεται κυρίως από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Οι μεγάλες μάχες δεν έχουν ξαναρχίσει, καθώς οι συνομιλίες συνεχίζονται κυρίως μέσω διμερών καναλιών του Ριάντ και των Χούθι.

Ορισμένοι ηγέτες των φιλοϊρανών ανταρτών ελπίζουν σε μια ευρύτερη συμφωνία με τη Σαουδική Αραβία για έξοδο του Ριάντ από τη σύγκρουση και εδραίωση της κυριαρχίας των Χούθι στην Υεμένη.

Ωστόσο οι εντάσεις αυξάνονται. Πολλές φατρίες της χώρας εναντιώνονται στους υποστηριζόμενους από την Τεχεράνη αντάρτες.

Η προοπτική μιας παρατεταμένης εκεχειρίας, που θα άνοιγε το δρόμο για ενδο-ϋεμενικές συνομιλίες δείχνει το λιγότερο πιθανό σενάριο, εκτιμά το ICG, δεδομένης και της απροθυμίας του Ιράν να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.

Μοιραία, οι φόβοι εντείνονται ότι τα αντίπαλα στρατόπεδα απλώς εξαγοράζουν χρόνο, προετοιμαζόμενα για επανέναρξη των εχθροπραξιών.

5. Αιθιοπία

Τα όπλα ενός από τους πιο θανατηφόρους πολέμους του 2022, αυτού εντός και πέριξ της περιοχής του Τιγκράι στην Αιθιοπία, στο Κέρας της Αφρικής, έχουν προς το παρόν σιγήσει.

Οι βασικοί αντίπαλοι -η κυβέρνηση του Άμπιι Αχμέτ και το κόμμα Λαϊκού Απελευθερωτικού Μετώπου του Τιγκράι (TPLF)- υπέγραψαν ειρηνευτική συμφωνία τον Νοέμβριο. Παραμένει ωστόσο εύθραυστη.

Εκκρεμεί ο αφοπλισμός των δυνάμεων του TPLF, ο καθορισμός του ακριβούς ρόλου του στην περιοχή, αλλά και η πλήρης απόσυρση στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα των δυνάμεων της γειτονικής Ερυθραίας, που πολέμησαν μαζί με τα αιθιοπικά στρατεύματα στο Τιγκράι.

Η έχθρα του προέδρου της Ερυθραίας με τους TPLF είναι ανοιχτή και μια διαμάχη για τα εύφορα σύνορα του δυτικού Τιγκράι θεωρείται  ιδιαίτερα ακανθώδης.

Ως εκ τούτου, η υλοποίηση της ειρηνευτικής συμφωνίας εξαρτάται από μια αλληλουχία κινήσεων λεπτών ισορροπιών, που θα μπορούσε εύκολα να διαταραχθεί και να ξαναπνίξει την περιοχή στο αίμα.

6. Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και περιοχή των Μεγάλων Λιμνών

Νοτιοδυτικότερα, μια μέχρι πρότινος αδρανής ομάδα ανταρτών, η M23, προκαλεί τον όλεθρο στην ανατολική Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.

Περιλαμβάνει πρώην Κονγκολέζους στρατιώτες, πολλοί από τους οποίους είναι Τούτσι, μια εθνοτική ομάδα που απλώνεται στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών της Αφρικής.

Σύμφωνα δε με εκθέσεις του ΟΗΕ, υποστηρίζεται από τη Ρουάντα: τη μοναδική χώρα της περιοχής που δεν συμμετέχει στην στρατιωτική αποστολή της Ανατολικής Αφρικής που έχει αναπτυχθεί στα εδάφη του ανατολικού Κονγκό, με -ατυχή προσώρας- αποστολή να αποκαταστήσει την ηρεμία.

Από τις μάχες έχουν ήδη εκτοπιστεί δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι. Τώρα εκφράζονται φόβοι για την πιθανότητα να εξελιχθούν σε έναν ευρύτερο περιφερειακό πόλεμο δια αντιπροσώπων. Αυτά, σε μια περιοχή πλούσια σε φυσικούς πόρους, όπου οι διακρατικές και ενδοκρατικές έριδες περισσεύουν, ενώ παράλληλα δρουν ομάδες τζιχαντιστών εξτρεμιστών, που δηλώνουν πίστη στο «Ισλαμικό κράτος».

Την κατάσταση αναμένεται να περιπλέξουν περαιτέρω οι γενικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί στο Κονγκό εντός του 2023. Τυχόν αναστολή της ψηφοφορίας στα ανατολικά της χώρας, λόγω της έξαρσης της βίας, μπορεί να πυροδοτήσει μεγαλύτερη ένταση.

Κάτι, που πιθανόν να συμβεί ούτως ή άλλως προεκλογικά, εάν ο πρόεδρος Τσισεκέντι σκληρύνει τη ρητορική απέναντι στη Ρουάντα, που με την σειρά της τον κατηγορεί ότι προσφέρει στήριξη και καταφύγιο σε δική της ομάδα ανταρτών, την FDLR.

7. Σαχέλ

Στην τεράστια λωρίδα νότια της ερήμου Σαχάρα, τα εθνικιστικά πάθη, οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί και ομάδες τζιχαντιστών δείχνουν να οργιάζουν.

Στα δυτικά, η Μπουρκίνα Φάσο, το Μάλι και ο Νίγηρας βρίσκονται αντιμέτωπα με ισλαμιστικές εξεγέρσεις.

Στις δύο πρώτες η στρατιωτική ανάμιξη της Δύσης την τελευταία δεκαετία κάθε άλλο παρά απέτρεψε την εκδήλωση πραξικοπημάτων.

Το κενό σπεύδει δε να εκμεταλλευτεί η Ρωσία, μέσω των μισθοφόρων της Wagner.

Σε κάθε περίπτωση, η Μπουρκίνα Φάσο βρίσκεται σε πολύ δύσκολη θέση. Οι τζιχαντιστικές ομάδες ελέγχουν περίπου το 40% της επικράτειάς της, συμπεριλαμβανομένων τεράστιων αγροτικών περιοχών στα βόρεια και ανατολικά της χώρας.

Χιλιάδες έχουν σκοτώσει και 2 εκατομμύρια άμαχοι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.

Στο Μάλι, απ’ όπου η Γαλλία αποχώρησε επί της ουσίας ηττημένη, φονταμενταλιστές που συνδέονται με το «Ισλαμικό κράτος» και την Αλ Κάιντα πολεμούν ο ένας τον άλλον και ταυτόχρονα με αντάρτες, κατά κύριο λόγο Τουαρέγκ -μια κοινότητα νομάδων που εκτείνεται σε μεγάλο μέρος του Σαχέλ- που αρχικά συμμάχησαν με την κυβέρνηση, αλλά τώρα αισθάνονται προδωμένοι.

Τα προβλήματα στον περίκλειστο Νίγηρα, αν και δεν είναι τόσο μεγάλα, έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται, καθώς τζιχαντιστές -προερχόμενοι κυρίως από τη Μπουρκίνα Φάσο και το Μπενίν- πλησιάζουν όλο και πιο κοντά στην πρωτεύουσα Νιαμέι.

8. Αϊτή

Μετά τη δολοφονία του προέδρου Ζοβενέλ Μοΐζ στα μέσα του 2021, η Αϊτή έχει παραλύσει από το πολιτικό αδιέξοδο και την ανεξέλεγκτη βία των συμμοριών.

Οι δημόσιες υπηρεσίες έχουν καταρρεύσει. Η χολέρα εξαπλώνεται.

Ο μεταβατικός πρωθυπουργός Αριέλ Ανρί χαίρει υποστήριξης από ξένες δυνάμεις με επιρροή. Έχει ωστόσο απέναντί του μια ομάδα της αντιπολίτευσης και μεγάλο μέρος της κοινωνίας των πολιτών.

Βασική αιτία: η αθέτηση της υπόσχεσης για τη διενέργεια εκλογών και η διάλυση της εκλογικής επιτροπής. Επίσημη αιτιολογία ήταν το ξέσπασμα ανεξέλεγκτης βίας.

Εκατοντάδες συμμορίες -συχνά με δεσμούς με πολιτικούς- ελέγχουν πια πάνω από τη μισή χώρα.

Η κατάσταση του πληθυσμού είναι εν τω μεταξύ τραγική. Η πείνα, η έλλειψη πόσιμου νερού και οι αρρώστιες «θερίζουν».

Ο μισός πληθυσμός, 4,7 εκατομμύρια άνθρωποι, αντιμετωπίζει οξεία πείνα και 20.000 εκτιμάται ότι κινδυνεύουν με λιμό.

Τον Οκτώβριο, ο Ανρί ζήτησε έξωθεν στρατιωτική υποστήριξη. Κόμματα της αντιπολίτευσης αντιδρούν, το ίδιο και πολλοί πολίτες.

Σε κάθε περίπτωση, λίγες χώρες προωθούν την ανάπτυξη στρατευμάτων.

9. Πακιστάν

Το Πακιστάν, πυρηνική δύναμη, εισέρχεται σε μια εκλογική χρονιά μέσα σε κλίμα βαθιάς, επικίνδυνης πόλωσης.

Κλιμακώνεται εδώ και μήνες, μετά την απομάκρυνση του εκλεγμένου πρωθυπουργού Ιμράν Χαν με πρόταση μομφής και τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού, με την στήριξη του πανίσχυρου στρατού.

Ο ίδιος κατήγγειλε σχέδιο ανατροπής του από τις ΗΠΑ, λόγω της στήριξης που παρείχε στη Ρωσία, μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Το κόμμα του αποχώρησε από τη Βουλή και κάλεσε τους υποστηρικτές του σε αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Η απόρριψη του αιτήματός του για προκήρυξη πρόωρων εκλογών και η πρόσφατη απόπειρα δολοφονίας του, τον Νοέμβριο, δυναμίτισαν κι άλλο το ήδη τεταμένο κλίμα.

Η αντιδυτική ρητορική του, η χείριστη κατάσταση της οικονομίας υπό τη «θηλιά» του ΔΝΤ, οι πρόσφατες καταστροφές από τις πρωτοφανείς πλημμύρες -με 20,6 εκατομμύρια ανθρώπους να εξαρτώνται από την ανθρωπιστική βοήθεια- και οι εσχάτως κλιμακούμενες συγκρούσεις με ισλαμιστές αντάρτες στα σύνορα με το Αφγανιστάν δημιουργούν πλέον ένα εκρηκτικό μείγμα.

Το διάστημα που μεσολαβεί μέχρι να στηθούν οι κάλπες, τον Οκτώβριο, φαντάζει ήδη χαώδες. Ο Χαν ήδη καταγγέλλει αντιδημοκρατικές μεθοδεύσεις της εκλογικής επιτροπής και απειλεί να απορρίψει το αποτέλεσμα, εάν χάσει το κόμμα του.

10. Ταϊβάν

Το πιο επικίνδυνο σημείο «ανάφλεξης» μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας φαίνεται όλο και πιο ασταθές, καθώς η Ουάσιγκτον επιδιώκει να διατηρήσει την πρωτοκαθεδρία στην περιοχή και το Πεκίνο επιδιώκει την ενοποίηση με το αυτοδιοικούμενο νησί, ειρηνικά ή εάν χρειαστεί ακόμη και με τη βία.

Η εκτίμηση της Ουάσιγκτον -τονίζει το ICG- είναι ότι ο Κινέζος πρόεδρος Σι έχει ορίσει το 2027 ως τη χρονιά κατά την οποία ο στρατός της Κίνας θα πρέπει να είναι σε θέση να καταλάβει την Ταϊβάν, αποτρέποντας εξωτερικές παρεμβάσεις.

Μένει να φανεί εάν η «στρατηγική ασάφεια» της Ουάσιγκτον -με ταυτόχρονη δημόσια δέσμευση στην πολιτική της «μιας Κίνας» και  ενίσχυση της άμυνας της Ταϊβάν- συνδυαστικά με την απειλή σαρωτικών κυρώσεων θα λειτουργήσουν πράγματι αποτρεπτικά για το Πεκίνο.

Η πρώτη δια ζώσης συνάντηση κορυφής του Σι Τζινπίνγκ με τον Αμερικανό πρόεδρο Μπάιντεν, στην πρόσφατη σύνοδο των G20, τον Νοέμβριο στο Μπαλί, κατέδειξε ότι παραμένουν ανοιχτοί οι δίαυλοι επικοινωνίας, με εκατέρωθεν διαβεβαιώσεις.

Ωστόσο, βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι θα μπορούσαν να αυξήσουν τις εντάσεις, σε συνάρτηση με την κατάσταση στο εσωτερικό της Κίνας. Και όχι μόνο…

Μετά την επίμαχη επίσκεψη της απερχόμενης προέδρου της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων, Νάνσι Πελόζι, στην Ταϊβάν το περασμένο καλοκαίρι, και ο προαλειφόμενος για διάδοχός της στο αξίωμα, Ρεπουμπλικανός Κέβιν Μακάρθι έχει δηλώσει ότι θέλει να πράξει το ίδιο.