«Εκατομμύρια εκτάρια φυσικών καταφυγίων απειλούνται. Το Άρθρο 55 του Πρωτοκόλλου Ι [Προστασία των Θυμάτων Διεθνών Ενόπλων Συγκρούσεων] απαγορεύει τη διεξαγωγή πολέμου εναντίον του φυσικού περιβάλλοντος μέσω αντιποίνων, αλλά η Ρωσία δεν ενδιαφέρεται», έγραψε στο Twitter ο υπουργός Άμυνας της Ουκρανίας, Ολεξίι Ρέζνικοφ, υπό το hashtag #tribunal4russia. Ήτοι #ΔικαστήριοΓιαΤηΡωσία.

Αναφερόταν σε ένα από τα τρία συμπληρωματικά πρωτόκολλα (εν προκειμένω του 1977) στις Συμβάσεις της Γενεύης, οι οποίες θέτουν ως σύνολο τις βάσεις του Διεθνούς Δικαίου για την ανθρωπιστική διαχείριση των θυμάτων του πολέμου.

Το Πρωτόκολλο Ι περιλαμβάνει την απαγόρευση της πρόκλησης εκτεταμένης, μακροχρόνιας και σοβαρής ζημίας στο φυσικό περιβάλλον κατά τις ένοπλες συγκρούσεις.

Στους δέκα και πλέον μήνες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, εν τω μεταξύ, οι περιβαλλοντικές ζημιές γίνονται αισθητές και ορατές σε όλο και μεγαλύτερο μέρος της εμπόλεμης χώρας.

Στο μεσοδιάστημα, μεγάλο μέρος από τα γόνιμα εδάφη της Ουκρανίας -του «σιτοβολώνα της Ευρώπης» και όχι μόνο- έχει ήδη δηλητηριαστεί με βαρέα μέταλλα και άλλες επικίνδυνες ουσίες που διαρρέουν από πυραύλους και πυρομαχικά.

Το ένα πέμπτο των προστατευόμενων περιοχών στην Ουκρανία κινδυνεύει να καταστραφεί και περισσότερα από 280.000 εκτάρια δασών έχουν καταστραφεί ή υλοτομηθεί, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF).

Οι επιθέσεις σε αποθήκες καυσίμων έχουν μολύνει με τοξίνες τον αέρα και τα υπόγεια ύδατα, απειλώντας τη βιοποικιλότητα, τη σταθερότητα του κλίματος και την υγεία του πληθυσμού.

Συνέπεια και της καταστροφής σημαντικού ποσοστού των ενεργειακών υποδομών της Ουκρανίας -υπολογίζεται κοντά στο 60%- εκατομμύρια άμαχοι έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση ακόμη και σε καθαρό πόσιμο νερό.

Οι ειδικοί προειδοποιούν για μακροπρόθεσμες συνέπειες, που θα υφίστανται για δεκαετίες μετά το τέλος του πολέμου, το οποίο δεν είναι καν ακόμη ορατό.

Τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή

«Οι εχθροπραξίες βαθαίνουν την κλιματική κρίση, προκαλώντας σημαντικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα», ανέφερε το ουκρανικό Υπουργείο Περιβαλλοντικής Προστασίας και Φυσικών Πόρων σε ανάρτηση στο Facebook τη Δευτέρα.

Σύμφωνα με τους τελευταίους υπολογισμούς του -βάσει εκτιμήσεων για τις εκπομπές ρύπων από τις μάχες, τις μετακινήσεις των εσωτερικά εκτοπισμένων και τις πυρκαγιές στη χώρα- ο πόλεμος ήδη μετρά 33 εκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου -περισσότερους απ’ όσους παράγει η Νέα Ζηλανδία ετησίως.

Σε πρόσφατη δε ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο, ο Ουκρανός υπουργός Περιβάλλοντος Ρουσλάν Στρίλετς προειδοποίησε ότι άλλοι 79 εκατομμύρια τόνοι εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θα μπορούσαν να παραχθούν κατά την ανοικοδόμηση υποδομών και κτιρίων, που καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου.

Οι περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο, τόνισε, είναι στη βιομηχανική «καρδιά» στο Ντονμπάς, στα ανατολικά, όπου οι μάχες μεταξύ των κυβερνητικών στρατευμάτων και ρωσόφωνων αυτονομιστών συνεχίζονται από το 2014.

Ωστόσο οι περιβαλλοντικές ζημίες, υπογράμμισε, έχουν πια εξαπλωθεί και σε άλλα μέρη της -κατεχόμενης και μη- ουκρανικής επικράτειας.

Σε κάθε περίπτωση, από την αρχή της ρωσικής εισβολής μέχρι και σήμερα, αποτιμώνται από το Κίεβο στα 35,3 δισεκατομμύρια δολάρια σε κόστος.

Πέρα από την ανθρώπινη τραγωδία, αυτός ο «λογαριασμός» του αδυσώπητου πολέμου αναμένεται να γίνει πολύ πιο βαρύς.

«Δηλητηριασμένα» εδάφη

Μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος, από τα εδάφη της Ουκρανίας τρέφονταν πολλές χώρες του πλανήτη.

Η παραγωγή της αντιστοιχούσε στο 10% της παγκόσμιας αγοράς σιταριού, στο 13% της αγοράς κριθαριού, στο 15% της αγοράς αραβοσίτου και ήταν ο σημαντικότερος «παίκτης» στην αγορά ηλιέλαιου, με ποσοστό άνω του 50% του παγκόσμιου εμπορίου.

Τώρα, ο πόλεμος έχει αλλού καταστρέψει καλλιέργειες και αλλού έχει σταματήσει την παραγωγή και τη συγκομιδή.

Σύμφωνα με τελευταία έρευνα της Οργάνωσης Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), το 25% του ουκρανικού αγροτικού πληθυσμού -το οποίο καλύπτει το 32% της εγχώριας γεωργικής παραγωγής- σταμάτησε ή περιόρισε τις δραστηριότητές του εξαιτίας του πολέμου.

Περιγράφει, δε, ως «πολύ χειρότερη» την κατάσταση στις πιο εξαρτώμενες από τη γεωργία περιοχές της Ουκρανίας, όπου «πλήττεται πάνω από το 40% των αγροτικών οικογενειών».

Οι επιπτώσεις είναι σαφώς πιο εμφανείς στις περιφέρειες κατά μήκος της πρώτης γραμμής των εχθροπραξιών.

Εν μέσω του πολέμου, η σημαντικά υποβαθμισμένη γεωργική γη αυξήθηκε κατά 13%, επισημαίνει ο FAO.

Περισσότερα από 200.000 εκτάρια εδαφών στη ζώνη μάχης είναι διάσπαρτα με νάρκες, οβίδες και κατεστραμμένα βαρέα όπλα.

Όλο και περισσότερα εύφορα εδάφη «δηλητηριάζονται» με προϊόντα πετρελαίου, τοξικές ουσίες και βαρέα μέταλλα, τα οποία θα αποτελούν για χρόνια απειλή για τη διατροφική αλυσίδα και για τη δημόσια υγεία.

Ενδεικτικά στο απελευθερωμένο πλέον Χάρκοβο, στα βορειοανατολικά, έχουν καταγραφεί μεγάλες συγκεντρώσεις καδμίου και μολύβδου.

Η Κρατική Επιθεώρηση Περιβάλλοντος της Ουκρανίας ανέφερε τον Δεκέμβριο ότι ο πόλεμος έχει μολύνει πάνω από 291 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα γης, σε μια τεράτια απώλεια γονιμότητας και καταλληλότητας καλλιεργήσιμου εδάφους.

Αβέβαιο το μέλλον

Ακόμη κι όταν σιγήσουν τα όπλα και ο πόλεμος τελειώσει, η κλίμακα καταστροφής στην γεωργία της Ουκρανίας θα είναι τόση, ώστε εκφράζονται φόβοι ότι μπορεί να χρειαστεί να περάσουν χρόνια για να επανέλθει στα προπολεμικά επίπεδα παραγωγής.

Αυτό, φυσικά, υπό την προϋπόθεση ότι θα ανακτήσει τον έλεγχο όλων των κατεχόμενων -τουλάχιστον από τα τέλη Φεβρουαρίου- εδαφών, που κατά τη θεώρηση της Μόσχας έχουν πλέον προσαρτηθεί στη Ρωσική Ομοσπονδία. Όπως συνέβη δηλαδή το 2014 με την χερσόνησο της Κριμαίας…

Αποφασισμένες να ανακτήσουν και την τελευταία σπιθαμή ουκρανικής γης, οι αρχές του Κιέβου προλειαίνουν ήδη το έδαφος για την αξίωση αποζημιώσεων και για την τεράστια οικολογική καταστροφή που έχει προκαλέσει με την εισβολή της η Ρωσία.

Ο δρόμος προς τούτο προβλέπεται πάντως δύσκολος, γεμάτος με εμπόδια.

Το άρθρο 55 του Πρωτοκόλλου Ι των Συμβάσεων της Γενεύης, με τίτλο «Προστασία του Φυσικού Περιβάλλοντος», αναφέρει ότι «πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα στον πόλεμο για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος από εκτεταμένες, μακροχρόνιες και σοβαρές ζημιές».

«Αυτή η προστασία», υπογραμμίζει, «περιλαμβάνει την απαγόρευση της χρήσης μεθόδων ή μέσων πολέμου που έχουν σκοπό ή αναμένεται να προκαλέσουν τέτοια βλάβη στο φυσικό περιβάλλον και ως εκ τούτου να βλάψουν την υγεία ή την επιβίωση του πληθυσμού».

Απαγορεύει, δε, τις «επιθέσεις κατά του φυσικού περιβάλλοντος ως  αντίποινα».

Οι σχετικές προβλέψεις προέκυψαν μετά τη χρήση από τις ΗΠΑ του λεγόμενου «Πορτοκαλί Παράγοντα» (Agent Orange) στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Έκτοτε, έχει αναγνωριστεί ως έγκλημα πολέμου στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC), από το οποίο ωστόσο έχουν αποσυρθεί η Ρωσία και οι ΗΠΑ, ενώ η Ουκρανία δεν έχει επικυρώσει την υπογραφή του Καταστατικού του.

Η μοναδική δε περιβαλλοντική καταστροφή τα τελευταία χρόνια που έχει κριθεί ότι ήταν «ευρεία, μακροχρόνια και σοβαρή» ήταν αυτή που προκάλεσε το Ιράκ με την πυρπόληση των πετρελαιοπηγών του Κουβέιτ κατά τη διάρκεια του πρώτου Πολέμου του Κόλπου, το 1991.

Τούτων λεχθέντων, 24 επιστήμονες έχουν ζητήσει με ανοιχτή επιστολή από το 2019 την εκπόνηση μιας πέμπτης Σύμβασης της Γενεύης για την προστασία του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων, θεωρώντας ανεπαρκείς τις υφιστάμενες νομικές προστασίες.

Μέχρι και σήμερα, δεν έχουν εισακουστεί…

Headlines