Κοροναϊός: Απαραίτητη η γονιδιακή επιτήρηση του ιού, όχι οι έλεγχοι στους ταξιδιώτες από την Κίνα

Ακριβώς τρία χρόνια πριν, στις 5 Ιανουαρίου του 2020, το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν απομόνωσε έναν κοροναϊό που είχε προκαλέσει μυστηριώδη συρροή περιστατικών πνευμονίας σε ένα από τα νοσοκομεία της πόλης. Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους: ο SARS-CoV-2 θα κυκλοφορούσε σε ολόκληρο τον πλανήτη, προκαλώντας εκατομμύρια θανάτους και παραλύοντας την οικονομία και την κοινωνική μας ζωή.

Τα αλλεπάλληλα lockdown σταδιακά έδωσαν τη θέση τους στα διστακτικά ανοίγματα και η ανθρωπότητα έμοιαζε αποφασισμένη να αφήσει πίσω της την πανδημία – αν και μάλλον βιαστικά και πρόωρα. Το πρόσφατο άνοιγμα της Κίνας, όμως, ανέτρεψε την πορεία μας προς έναν κόσμο χωρίς περιορισμούς.

Η χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον πλανήτη πέρασε απότομα από τα αυστηρά lockdown στην χαλάρωση των μέτρων, τη στιγμή που η σημαντικά τμήματα του πληθυσμού της δε διαθέτουν ανοσία μέσω εμβολίων απέναντι στον ιό, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία του δεν έχει νοσήσει ποτέ από αυτόν. Ταυτόχρονα, τα στοιχεία που ανακοινώνει για την εξέλιξη της πανδημίας είναι στην καλύτερη περίπτωση αποσπασματικά, προκαλώντας ανησυχίες ότι η ανεξέλεγκτη πορεία του κοροναϊού θα οδηγήσει σε νέες παραλλαγές του, ικανές να αλλάξουν ριζικά τις όποιες ισορροπίες είχαν επιτευχθεί μέχρι τώρα σε όλο τον πλανήτη.

Κάπως έτσι, η μία μετά την άλλη, αρκετές χώρες της Ευρώπης – μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα – προχώρησαν στην επαναφορά των υποχρεωτικών τεστ κοροναϊού για τους ταξιδιώτες που εισέρχονται σε αυτές από την Κίνα. Όμως, όπως εξηγεί πρόσφατο άρθρο του Economist, οι περισσότεροι ειδικοί αμφισβητούν τη σημασία του συγκεκριμένου μέτρου, επισημαίνοντας ότι οι παραλλαγές του κοροναϊού που κυκλοφορούν στην Κίνα βρίσκονται ήδη και στις χώρες που επιβάλλουν την πραγματοποίηση τεστ. Το μέτρο που θα μπορούσε πραγματικά να βοηθήσει είναι άλλο. Και δεν είναι μόνο η Κίνα που αμελεί την εφαρμογή του.

Επιτήρηση

Όπως επισημαίνει η οικονομική εφημερίδα, το «κλειδί» για τον έγκαιρο εντοπισμό νέων στελεχών και την αντιμετώπισή τους, είναι η επιδημιολογική επιτήρηση και η χαρτογράφηση του γονιδιώματος του ιού. Η Κίνα έχει μειώσει τις καταγραφές της αλληλουχίας του γονιδιώματος των παραλλαγών του κοροναϊού, όμως, όπως εξηγεί η Μαρία Βαν Κερκχόβε του ΠΟΥ, ο όγκος των δεδομένων αλληλουχίας SARS-CoV-2 που κατατίθενται στο GISAID, το διεθνές αποθετήριο ιικών γενετικών πληροφοριών, έχει μειωθεί κατά 90% από την αρχή του 2022, ενώ μειωμένος είναι και ο αριθμός των κρατών που συνεχίζουν να προσθέτουν σχετικά δεδομένα.

Με λίγα λόγια, όπως εξηγεί, οι αρχές έχουν εφησυχάσει, θεωρώντας ότι η ασθένεια είναι πλέον πιο ήπια, ότι δεν έχει μείνει κάτι άλλο να κάνουν και ότι η πανδημία (τουλάχιστον πριν τις εξελίξεις στην Κίνα) είχε τελειώσει. Όμως, όπως τονίζει ο Economist, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά – ειδικά αν λάβουμε υπόψη μας ότι 10.000 άνθρωποι πεθαίνουν από κοροναϊό κάθε εβδομάδα.

Δίκτυα

Η οικονομική εφημερίδα συνεχίζει εξηγώντας πως η παρακολούθηση της εξέλιξης του κοροναϊού γίνεται από δίκτυα εργαστηρίων που αναλύουν την γενετική αλληλουχία ιικών δειγμάτων που κυκλοφορούν σε όλο τον πλανήτη, για να εντοπίσουν μεταλλάξεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ευκολία με την οποία ο ιός μολύνει τους ανθρώπους ή τον τρόπο και τον βαθμό που τους κάνει να ασθενούν.

Όταν εντοπίσουν στέλεχος με ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό μεταλλάξεων, αναλαμβάνουν οι επιδημιολόγοι. Δικός τους ρόλος είναι να ερευνήσουν τα μέρη στα οποία εντοπίζεται σε αυξημένους αριθμούς η συγκεκριμένη παραλλαγή και να εξετάσουν αν η παρουσία της συνοδεύεται από αύξηση των μολύνσεων, βαρύτερες λοιμώξεις ή ενδείξεις μικρότερης αποτελεσματικότητας των τεστ, των φαρμάκων και των εμβολίων. Σε περίπτωση που συμβαίνει κάτι τέτοιο, ο ΠΟΥ ανακηρύσσει το στέλεχος «παραλλαγή ανησυχίας» (VOC) και το βαφτίζει με ένα γράμμα του ελληνικού αλφαβήτου.

Κάθε νέο VOC είναι πιο μεταδοτικό από τα προηγούμενα. Η Δέλτα προκαλούσε ταυτόχρονα και βαρύτερες λοιμώξεις. Η Όμικρον, η πιο πρόσφατη παραλλαγή, είναι πιο ήπια. Όμως η επόμενη θα μπορούσε επίσης να οδηγεί σε σοβαρότερη ασθένεια. Είναι μύθος ότι όσο ο ιός κυκλοφορεί, τόσο θα αποδυναμώνεται.

Από τα τέλη του 2021, όταν εμφανίστηκε η Όμικρον, δεν υπήρξε νέο VOC, καθώς ο ΠΟΥ δεν έκρινε ότι έχουν εμφανιστεί παραλλαγές που απαιτούν προσαρμογή των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας. Για αυτό και πλέον μιλάμε για την XBB.1.5, την εκδοχή της Όμικρον που φαίνεται πως θα επικρατήσει στις ΗΠΑ.

Γενεαλογία

Στην πραγματικότητα, όπως τονίζει ο Economist, κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς προκύπτουν οι νέες, πιο μεταδοτικές μορφές των ιών. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι προέρχονται από ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, στο σώμα των οποίων οι ιοί παραμένουν και αναπαράγονται για περισσότερο καιρό, αυξάνοντας τα περιθώρια για μεταλλάξεις. Ωστόσο, η οικονομική εφημερίδα επικαλείται μελέτη του Ιουνίου του 2022 στο Nature Medicine, η οποία διαπίστωσε πως αν και πράγματι οι μεταλλάξεις είναι συχνότερες σε αυτή την κατηγορία ασθενών, δεν ανήκουν σε εκείνες που ευνοούν τη μετάδοση, ενώ κατά κανόνα οι ανοσοκατεσταλμένοι δεν φαίνονται να μεταδίδουν τον ιό σε άλλους ανθρώπους, πιθανώς επειδή νοσούν βαρύτερα με αποτέλεσμα να απομονώνονται.

Άλλη θεωρία αφορά τη μετάδοση από ανθρώπους σε ζώα και πίσω στον άνθρωπο, μια διαδικασία που μπορεί να προκαλέσει πολλαπλές μεταλλάξεις. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν εξασφαλίζει ότι ο ιός θα μπορεί στη συνέχεια να μεταδοθεί και από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Ένα άλλο σενάριο που ανησυχεί τους επιστήμονες για το ενδεχόμενο ανάδυσης νέων VOC είναι η συνύπαρξη δυο στελεχών του ιού ταυτόχρονα στον ίδιο οργανισμό, γεγονός που τους επιτρέπει να ανταλλάξουν γενετικό υλικό και να δημιουργήσουν «απογόνους» που θα φέρουν μεταλλάξεις και των δυο. Αυτό φαίνεται πως έχει συμβεί με την XBB.1.5. που αποτελεί μείξη δυο διαφορετικών εκδοχών της Όμικρον. Η αρχική γενεαλογική σειρά XBB ήταν ικανή να αποφεύγει τα αντισώματα, αλλά δυσκολευόταν να προσδεθεί στα ανθρώπινα κύτταρα. Η XBB.1.5. είναι καλή και στα δύο.

Όπως εξηγεί ο Ντέιβιντ Χέιμαν της Σχολής Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου στον Economist, αν υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο συμφωνούν οι ειδικοί, αυτό είναι πως τα VOC εμφανίζονται τυχαία και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού και πότε θα εντοπιστεί το επόμενο. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι είναι πιθανότερη η ανάδυσή τους από πληθυσμούς με μειωμένη ανοσία, όπως ο κινεζικός. Η αύξηση των λοιμώξεων μπορεί να μεταφράζεται και σε περισσότερες ευκαιρίες μετάλλαξης, όμως μιλάμε για μια ποσοτική και όχι ποιοτική διαφορά σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη.

Άλλο ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι τα περιοδικά κύματα κοροναϊού έχουν έρθει για να μείνουν, μιας και κανένα εμβόλιο δεν προσφέρει απόλυτη και διαρκή ανοσία. Επομένως, το ζήτημα δεν είναι η διακοπή της αλυσίδας μετάδοσης, αλλά η διαρκής επιτήρηση του ιού για την κατάλληλη προσαρμογή των τεστ, των θεραπειών και των εμβολίων.

Δεδομένα

Η επιτήρηση, όμως, γίνεται δυσκολότερη. Όπως τονίζει η οικονομική εφημερίδα, το σύστημα του ΠΟΥ στηρίζεται στα δεδομένα που υποβάλλουν τα εργαστήρια σε οργανισμούς όπως ο GISAID για να διαπιστώσουν ποιες παραλλαγές κυριαρχούν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, ποιες είναι ισχυρότερες και πόσο αποτελεσματικά είναι τα φάρμακα και τα εμβόλια απέναντί τους. Αν η χαρτογράφηση του γονιδιώματος των παραλλαγών σταματήσει, αυτό είναι αδύνατον.

Άλλα στοιχεία που χρειάζονται οι επιδημιολόγοι του ΠΟΥ αφορούν την αναλογία κρουσμάτων των νέων στελεχών που απαιτούν νοσηλεία και, στη συνέχεια, χρειάζεται να μεταφερθούν από τους θαλάμους στην εντατική. Τέτοιοι αριθμοί επιτρέπουν την εκτίμηση της νοσηρότητας. Όμως, αυτά τα στοιχεία επίσης μειώνονται διαρκώς, σύμφωνα με την Βαν Κερκχόβε.

Το σημαντικότερο πρόβλημα, ωστόσο, όπως τονίζει ο Economist, είναι ότι όλος αυτός ο εφησυχασμός απειλεί να αφήσει την ανθρωπότητα απροστάτευτη απέναντι στην επόμενη πανδημία, καταστρέφοντας τα συστήματα που οικοδομήθηκαν για αυτό το σκοπό μέσα σε τρία δύσκολα χρόνια.

Κάπως έτσι, η οικονομική εφημερίδα καταλήγει ότι το άνοιγμα της Κίνας θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ως μια ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία της γονιδιακής επιτήρησης της νόσου.