Από το «Squid Game» στο «Alice in Borderland»: Γιατί οι άνθρωποι απολαμβάνουν τα παιχνίδια ζωής και θανάτου;

Τον περασμένο χρόνο, περισσότεροι από 140 εκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν την ανατριχιαστική σειρά του Netflix, Squid Game. Τώρα, ήρθε το «Alice in Borderland» (παίζεται ήδη η 2η σεζόν του), η ιαπωνική εκδοχή του «Squid Game».

Όπως στο «Squid Game» έτσι και στο «Alice in Borderland» κυριαρχούν τα παιχνίδια ζωής και θανάτου.

Το αν η βία στην οθόνη είναι κακή για το κοινό ή όχι έχει μελετηθεί εκτενώς. Η ομοφωνία είναι ότι μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις. Αλλά το ερώτημα, γιατί μας ελκύει να παρακολουθούμε βία, δηλαδή, έχει λάβει πολύ λιγότερη προσοχή.

Ο θάνατος, το αίμα και η βία πάντα τραβούσαν το κοινό. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι συνέρρεαν στο Κολοσσαίο για να παρακολουθήσουν τη σφαγή. Σε μεταγενέστερους αιώνες, οι δημόσιες εκτελέσεις αποτελούσαν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία. Στη σύγχρονη εποχή, ο σκηνοθέτης Κουέντιν Ταραντίνο δηλώνει ότι: «Στις ταινίες, η βία είναι κουλ. Μου αρέσει». Πολλοί από εμάς φαίνεται να συμφωνούμε μαζί του. Μια μελέτη ταινιών με υψηλά έσοδα διαπίστωσε ότι το 90% είχε ένα τμήμα όπου ο κύριος χαρακτήρας εμπλέκεται σε βία. Ομοίως, οι περισσότεροι Αμερικανοί απολαμβάνουν τις ταινίες τρόμου και τις παρακολουθούν αρκετές φορές το χρόνο.

Δείτε το τρέιλερ της πρώτης σεζόν του Alice in Borderland 

Ποιος παρακολουθεί αυτά τα πράγματα;

«Ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να απολαμβάνουν τη βία στα μέσα ενημέρωσης από άλλους. Ένας άντρας, επιθετικός, με λιγότερη ενσυναίσθηση είναι πιο πιθανό να απολαμβάνει την παρακολούθηση βίας στην οθόνη» λέει ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς, αναπληρωτής καθηγητής Κλινικής Ψυχολογίας και Νευροψυχολογίας στο Trinity College του Δουβλίνου.

«Υπάρχουν επίσης ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που σχετίζονται με την προτίμηση στα βίαια μέσα. Στους εξωστρεφείς ανθρώπους, που αναζητούν τον ενθουσιασμό και στους ανθρώπους που είναι πιο ανοιχτοί σε αισθητικές εμπειρίες, αρέσει περισσότερο να παρακολουθούν βίαιες ταινίες» συνεχίζει.

«Αντίθετα, οι άνθρωποι με υψηλό βαθμό ενσυναίσθησης – που χαρακτηρίζονται από ταπεινότητα και συμπάθεια για τους άλλους – τείνουν να αρέσκονται λιγότερο στα βίαια μέσα ενημέρωσης» εξηγεί.

…αλλά γιατί;

«Μια θεωρία είναι ότι η παρακολούθηση της βίας είναι καθαρτική, εκτονώνοντας την υπερβολική μας επιθετικότητα. Ωστόσο, η ιδέα αυτή δεν υποστηρίζεται επαρκώς από στοιχεία. Όταν οι θυμωμένοι άνθρωποι παρακολουθούν βίαιο περιεχόμενο, τείνουν να θυμώνουν περισσότερο» λέει ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς.

«Πιο πρόσφατες έρευνες, που προέρχονται από μελέτες ταινιών τρόμου, δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων που απολαμβάνουν να παρακολουθούν βία, η καθεμία με τους δικούς της λόγους.

»Η μία ομάδα έχει ονομαστεί «πρεζάκηδες της αδρεναλίνης». Οι αναζητούντες αυτή την αίσθηση θέλουν νέες και έντονες εμπειρίες και είναι πιο πιθανό να νιώσουν μια έξαψη παρακολουθώντας βία. Μέρος αυτής της ομάδας μπορεί να είναι άνθρωποι που τους αρέσει να βλέπουν άλλους να υποφέρουν. Οι σαδιστές νιώθουν τον πόνο των άλλων ανθρώπων περισσότερο από το φυσιολογικό και το απολαμβάνουν.

Μια άλλη ομάδα απολαμβάνει να παρακολουθεί βία επειδή αισθάνεται ότι μαθαίνει κάτι από αυτήν. Στις μελέτες τρόμου, οι άνθρωποι αυτοί ονομάζονται «white knucklers». Όπως οι πρεζάκηδες της αδρεναλίνης, νιώθουν έντονα συναισθήματα παρακολουθώντας τρόμο. Αλλά δεν τους αρέσουν αυτά τα συναισθήματα. Το ανέχονται επειδή αισθάνονται ότι τους βοηθά να μάθουν κάτι για το πώς να επιβιώσουν» εξηγεί ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς.

Τελικά μαθαίνουμε κάτι από όλο αυτό;

«Αυτό μοιάζει λίγο με τον καλοήθη μαζοχισμό, την απόλαυση αποκρουστικών, επώδυνων εμπειριών σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Αν μπορούμε να ανεχτούμε κάποιους πόνους, μπορεί να κερδίσουμε κάτι. Ακριβώς όπως οι «επώδυνες» κωμωδίες που προκαλούν ανατριχίλα μπορεί να μας διδάξουν κοινωνικές δεξιότητες, η παρακολούθηση βίας μπορεί να μας διδάξει δεξιότητες επιβίωσης» συνεχίζει ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς και μιλάει για την τρίτη ομάδα λατρών της βίας:

«Μια τελευταία ομάδα φαίνεται να αποκομίζει και τα δύο είδη πλεονεκτημάτων. Απολαμβάνουν τις αισθήσεις που δημιουργούνται από την παρακολούθηση βίας και αισθάνονται ότι μαθαίνουν κάτι. Στο είδος του τρόμου, οι άνθρωποι αυτοί έχουν ονομαστεί «σκοτεινοί αστυνομικοί».

»Η ιδέα ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν να παρακολουθούν ασφαλείς, επί της οθόνης βία επειδή μπορεί να τους διδάξει κάτι ονομάζεται «θεωρία προσομοίωσης απειλής». Αυτό ταιριάζει με την παρατήρηση ότι οι άνθρωποι που φαίνεται να έλκονται περισσότερο από την παρακολούθηση βίας (επιθετικοί νεαροί άνδρες) είναι επίσης εκείνοι που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν ή να ασκήσουν τέτοια βία.

»Η παρακολούθηση της βίας από την ασφάλεια του καναπέ μας μπορεί να είναι ένας τρόπος να προετοιμαστούμε για έναν βίαιο και επικίνδυνο κόσμο. Η βία, επομένως, ελκύει για έναν καλό λόγο. Είναι ενδιαφέρον ότι μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι οι οπαδοί του τρόμου και τα άτομα με νοσηρή περιέργεια ήταν ψυχολογικά πιο ανθεκτικά κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19».

Είναι πραγματικά η βία που μας αρέσει;

Υπάρχουν λόγοι για να επανεξετάσουμε πόσο μας αρέσει να παρακολουθούμε βία αυτή καθαυτή. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη ερευνητές έδειξαν σε δύο ομάδες ατόμων την ταινία του 1993, «Ο Φυγάς». Στη μία ομάδα έδειξαν μια αμοντάριστη ταινία, ενώ η άλλη είδε μια εκδοχή με όλη τη βία κομμένη. Παρόλα αυτά, και στις δύο ομάδες άρεσε εξίσου η ταινία.

Το εύρημα αυτό έχει υποστηριχθεί και από άλλες μελέτες που επίσης διαπίστωσαν ότι η αφαίρεση της γραφικής βίας από μια ταινία δεν κάνει τους ανθρώπους να τη συμπαθούν λιγότερο. Υπάρχουν μάλιστα ενδείξεις ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν περισσότερο τις μη βίαιες εκδοχές των ταινιών από τις βίαιες εκδοχές.

Πολλοί άνθρωποι μπορεί να απολαμβάνουν κάτι που συμπίπτει με τη βία, παρά την ίδια τη βία. Για παράδειγμα, η βία δημιουργεί ένταση και σασπένς, κάτι που μπορεί να είναι αυτό που οι άνθρωποι βρίσκουν ελκυστικό.

Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι είναι η δράση, όχι η βία, που απολαμβάνουν οι άνθρωποι. Η παρακολούθηση της βίας προσφέρει επίσης μια μεγάλη ευκαιρία για την παραγωγή νοήματος σχετικά με την εξεύρεση νοήματος στη ζωή. Η θέαση βίας μας επιτρέπει να προβληματιστούμε για την ανθρώπινη κατάσταση, μια εμπειρία που εκτιμούμε.

«Υπάρχουν και άλλες θεωρίες. Η «θεωρία της μεταφοράς διέγερσης» υποστηρίζει ότι η παρακολούθηση βίας μας διεγείρει, ένα συναίσθημα που παραμένει μέχρι το τέλος της παράστασης, κάνοντας το τέλος να φαίνεται πιο ευχάριστο. Η «υπόθεση του απαγορευμένου φρούτου» προτείνει ότι η βία που θεωρείται απαγορευμένη είναι αυτή που την κάνει ελκυστική. Σύμφωνα με αυτό, οι προειδοποιητικές ετικέτες αυξάνουν το ενδιαφέρον των ανθρώπων για βίαια προγράμματα» εξηγεί ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς.

«Τέλος, μπορεί να είναι η δικαιολογημένη τιμωρία και όχι η βία που μας αρέσει να παρακολουθούμε. Πράγματι, κάθε φορά που οι άνθρωποι προσδοκούν ότι μπορούν να τιμωρήσουν τους παραβάτες, τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου τους ανάβουν σαν πανηγυράκια. Τούτου λεχθέντος, λιγότερη από τη μισή βία στην τηλεόραση ασκείται στους κακούς από τους καλούς» συμπληρώνει ο Τζόουνς.

Δείτε το τρέιλερ της δεύτερης σεζόν του Squid Game

Πολιτικά κίνητρα;

Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι οι εταιρείες μέσων ενημέρωσης μπορεί να μας δίνουν βία που πολλοί από εμάς δεν θέλουμε ή δεν χρειαζόμαστε. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξετάσουμε ποιες άλλες εταιρικές, πολιτικές ή ιδεολογικές πιέσεις μπορεί να ενθαρρύνουν τη βία στην οθόνη σε παγκόσμιο επίπεδο.

«Για παράδειγμα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει στενό ενδιαφέρον και επιρροή στο Χόλιγουντ. Οι απεικονίσεις της βίας μπορούν να κατασκευάσουν τη συναίνεσή μας με τις κυβερνητικές πολιτικές, να μας ενθαρρύνουν να προσυπογράψουμε τη νομιμότητα της κρατικής εξουσίας και της κρατικής βίας και να βοηθήσουν να καθοριστεί ποιοι είναι «άξια θύματα»» λέει ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς.

Τα μηνύματα που στέλνει η βία στην οθόνη μπορούν, ωστόσο, να μας κάνουν να αποσυνδεθούμε από την πραγματικότητα. Όταν τα ποσοστά εγκληματικότητας μειώνονται, η βία στην οθόνη μπορεί να μας κάνει να πιστεύουμε ότι η εγκληματικότητα αυξάνεται. Οι ταινίες λένε επίσης ψέματα σχετικά με τις πραγματικές επιπτώσεις της βίας στο ανθρώπινο σώμα – με σχεδόν το 90% των βίαιων πράξεων να μην παρουσιάζουν ρεαλιστικές σωματικές συνέπειες στο θύμα. Οι ταινίες μπορούν επίσης να συγκαλύψουν την πραγματικότητα της ανδρικής βίας κατά των γυναικών και των παιδιών.

Ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον έγραψε κάποτε ότι: «Η Δύση κέρδισε τον κόσμο όχι με την υπεροχή των ιδεών της … αλλά μάλλον με την υπεροχή της στην εφαρμογή της οργανωμένης βίας. Οι Δυτικοί συχνά ξεχνούν αυτό το γεγονός- οι μη Δυτικοί δεν το ξεχνούν ποτέ».

«Θα πρέπει να έχουμε συνεχώς επίγνωση του πώς η ψεύτικη βία στις οθόνες μας εξυπηρετεί την πραγματική βία στον κόσμο μας» καταλήγει ο Σιμόν ΜακΚάρθι Τζόουνς.

Ο Κουεντίν Ταραντίνο «γουστάρει» βία