«Αν απαξιώνεις την Τέχνη γυρίζεις την πλάτη σου στον ανθρωπισμό και την αλληλεγγύη»

«Η κυβέρνηση με βάση το προεδρικό διάταγμα 85/2022 (ΦΕΚ 232/Α/17-12-2022) αποφασίζει να υποτιμήσει τις καλλιτεχνικές σπουδές, εξισώνοντας τα διπλώματά μας με απολυτήρια λυκείου», επισημαίνεται στην πρόσφατη ανακοίνωσή της ο Σύλλογος σπουδαστών/τριών πραγματοποιώντας κατάληψη της σχολής Δραματικής Τέχνης του Εθνικού Θεάτρου, εις ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ η ανακοίνωση του Εθνικού Θεάτρου σημειώνει: «Οι σχετικές ρυθμίσεις του Π.Δ. 85/2022 διαιωνίζουν μια κατάσταση που πλήττει διαχρονικά το κύρος των παραστατικών τεχνών και τα επαγγελματικά δικαιώματα των Ελλήνων ηθοποιών. Όχι μόνο δεν επιλύεται το πρόβλημα διαβάθμισης που σοβεί επί δεκαετίες (ήδη από το έτος 2003 παραμένει αρρύθμιστο το ουσιώδες ζήτημα της ισοτιμίας των χορηγούμενων πτυχίων), αλλά, αντιθέτως, απαξιώνεται νομικά το μείζον έργο της θεατρικής εκπαίδευσης που επιτελείται σε εγκεκριμένες από την Πολιτεία Ανώτερες Σχολές Δραματικής Τέχνης».

Μιλήσαμε με πέντε γυναίκες ηθοποιούς, οι οποίες απάντησαν σε τέσσερις κοινές ερωτήσεις μιας και η απόφαση αυτή είναι είναι κάτι που μοιάζει να μην έχει εξήγηση. Όχι δια γυμνού οφθαλμού, τουλάχιστον. «Είναι τραγικωμικό» όπως λέει και η Άννα Μάσχα.

• Σοφία Φιλιππίδου

-Γιατί συνέβη αυτό τώρα κατά τη γνώμη σας;

Δεν ξέρω γιατί συνέβη τώρα, αλήθεια δεν ξέρω! Υπάρχει ασάφεια, θολούρα και δεν έχω όλες τις πληροφορίες. Είναι και πράγματα που βγαίνουν τώρα στο φως, άλλα που γίνονται από πίσω… Υποθέτω πως έληξαν μάλλον κάποιες προθεσμίες διευθέτησης ενός ζητήματος που ήταν εκκρεμές. Διαβάζω πως είναι θέμα Ευρωπαϊκής διαταγής, πως το δικό μας μοντέλο σπουδών δεν υπάρχει πουθενά στην Ευρώπη… πως οι ανώτερες δημόσιες σπουδές-καταργήθηκαν… χάος…

-Πώς μεταφράζεται αυτό πρακτικά;

Προσωπικά ήξερα πως σπούδασα σε ανώτερη σχολή (κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης) κάτι δηλαδή σαν «κρατικό καλλιτεχνικό ινστιτούτο»- και επειδή τέλειωσα και Πανεπιστήμιο και δεν επιθυμούσα να έχω κάποια δημόσια θέση (μάλιστα παραιτήθηκα από τα ΚΑΤΕ Σίνδου Θεσσαλονίκης μόλις μονιμοποιήθηκα) ήμουν καλυμμένη με τον τίτλο σπουδών μου.

Μετά το ’90 και με την δημιουργία του τμήματος θεατρολογίας των πανεπιστήμιων Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πατρών Ναυπλίου και δεν ξέρω που αλλού και την δημιουργία καλλιτεχνικών Λυκείων αργότερα -σε συνάρτηση με την κρίση, την ανεργία και την πανδημία πρόσφατα- άρχισε ένας πόλεμος για τις θέσεις στο δημόσιο, γιατί κάποιοι ηθοποιοί -δάσκαλοι, ζήτησαν να διδάξουν στα καλλιτεχνικά λύκεια, αλλά τα διπλώματα τους δεν είχαν ισοτιμία με τα πτυχία των θεατρολόγων που διεκδικούν αποκλειστικά τις θέσεις.

Το 2003 με κάποια απόφαση, οι σπουδαστές ανώτερων θεατρικών σχολών εξομοιώθηκαν με τα ΤΕΙ (τα οποία ΤΕΙ αφού αναγνωρίστηκαν σαν Ανώτατες σχολές -αν είναι δυνατόν-έκλεισαν) και κάποιοι λίγοι ηθοποιοί -δάσκαλοι απέκτησαν πρόσβαση στα λύκεια.

Από κει και πέρα το θέμα πάλι κόλλησε (αυτά όλα τα ξέρει καλά το σωματείο μας) και τώρα φτάσαμε στο εξής παράλογο: οι σπουδές των ηθοποιών στις ανώτερες ιδιωτικές και κρατικές σχολές δεν είναι και ούτε πρέπει να λέγονται ανώτερες σπουδές…Μαλλιά κουβάρια δηλαδή.

-Τι δείχνει για ένα κράτος η υποβάθμιση του πτυχίου των παραστατικών σπουδών;

Ένα κράτος που υποβαθμίζει τις ανώτερες σπουδές ενώ έχει Ανώτερες ιδιωτικές και δημόσιες σχολές, κοροϊδεύει πρώτα τον εαυτό του και ταπεινώνει χιλιάδες καλλιτέχνες και ανθρώπους του θέατρου του χορού και της μουσικής (που σπούδασαν και σπουδάζουν πληρώνοντας για να σπουδάσουν συνήθως δουλεύοντας)

-Δώστε μου το δικό σας μήνυμα πάνω στο θέμα.

Δεν υπάρχουν πλέον μηνύματα ούτε συνθήματα. Ειπώθηκαν όλα. 50 χρόνια σε αυτό τον χώρο βλέπω να μπαίνουν τα προβλήματα κάτω από το χαλί. Τώρα ξαφνικά η Πρόεδρος μας, χωρίς να το θέλει, σήκωσε το χαλί και βγήκανε από μέσα οι βρικόλακες: σκοπιμότητες, παράγκες, παραμάγαζα, θεατρολόγοι, δραματουργοί, μέντορες, αυθεντίες, συμφέροντα, πολύς ανθρώπινος πόνος… Ένα πράγμα τόσο πολύπλοκο αλλά και τόσο ανθρώπινο… Κλείνοντας (και έχοντας κακές εμπειρίες από το παρελθόν -ας θυμηθούμε τι έγινε επί Γιαν Φαμπρ-) πιστεύω πως το θέμα θα κουκουλωθεί προς το παρών και κάποιος άλλος θα πάρει την καυτή πατάτα. Εκλογές έρχονται!

• Αλεξάνδρα Αϊδίνη

-Γιατί συνέβη αυτό τώρα κατά τη γνώμη σας;

Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να μην αναλωθούμε εμείς σε αυτή την απάντηση αλλά να ερωτηθούν οι ιθύνοντες γιατί τώρα. Αυτό που συμβαίνει με πληγώνει. Κανένα τώρα δεν θα ήταν σωστό, αλλά μετά από μια διαδοχή κρίσεων (οικονομία, πανδημία) που έβαλαν τον χώρο μας ανεπανόρθωτα, τη στιγμή που πάμε να ισορροπήσουμε ξανά μέσα από την καλλιτεχνική μας παραγωγή Τη στιγμή που οι σχολές ανοίγουν ξανά και τα μαθήματα γίνονται κανονικά έρχεται η πολιτεία να δώσει ένα τελικό χτύπημα κάτω από τη μέση εξουθενώνοντας μας οικονομικά και κυρίως ηθικά.

-Πώς μεταφράζεται αυτό πρακτικά;

Νομίζω ότι αν αυτό το διάταγμα ισχύσει θα το ανακαλύπτουμε σταδιακά και αυτό είναι σίγουρο ότι θα έχει συνέπειες πρακτικές στο εργασιακό μας κομμάτι.

Εφόσον ένα στοιχείο υφίσταται μία υποτίμηση σίγουρα αυτό έχει συνέπεια να μειώνεται η αξία του στην αγορά. Πόσο μάλλον όταν και ως εδώ δεν υπήρχε τίποτα που να μας προστατεύει, τη στιγμή που ήδη παλεύαμε να περιχαρακώσουμε τα δικαιώματά μας μέσω της διεκδίκησης των συλλογικών ας συμβάσεων.

-Τι δείχνει για ένα κράτος η υποβάθμιση του πτυχίου των παραστατικών σπουδών;

Για μένα φανερώνει ό,τι πιο σκοτεινό, ντροπιαστικό και οπισθοδρομικό. Δείχνει ότι δεν είναι προτεραιότητά μας ζωτικής σημασίας ο πολιτισμός αλλά ότι θεωρείται κάποια πολυτέλεια, κάποιο χόμπι και ότι οι άνθρωποι της τέχνης είναι απλώς πάροχοι υπηρεσιών και θεαμάτων.

Η τέχνη πέρα του ότι είναι ένας απαραίτητος καθρέφτης της κοινωνίας μας είναι μία απάντηση στον θάνατο, τον πόνο είναι μία παρηγοριά και είναι είδος πρώτης ανάγκης.

Σαν να υπογραμμίζει ότι δεν έχει καμία διαφορά εάν έχεις εκπαιδευτεί για αυτό ή όχι, ότι δεν υπάρχει τίποτα το τεχνικό, το επιστημονικό μέσα σε αυτό και ότι ο οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει.

Ας μην ξεχνάμε ότι θέλουμε να αποκαλούμαστε διαχειριστές της αρχαίας κληρονομιάς μας και στην αρχαιότητα οι σπουδές βασίζονταν στο θέατρο, τη μουσική και τα μαθηματικά.

-Δώστε μου το δικό σας μήνυμα πάνω στο θέμα.

Αρχικά θέλω να τονίσω ότι πρόκειται για μία κίνηση με την οποία το κράτος υποτιμά και απαξιώνει τον ίδιο του τον εαυτό και τις αξίες του ως όλον. Τι στιγμή που θα έπρεπε να μεταρρυθμιστεί και να αναβαθμιστεί όλο το εκπαιδευτικό σύστημα στις παραστατικές τέχνες κατά τα πρότυπα όλων των εξελιγμένων χωρών της Ευρώπης, η χώρα που καμώνεται λίκνο πολιτισμού ακυρώνει την ίδια του την ύπαρξη.

Από μεριάς μας δε θα αφήσουμε να περάσει αυτό. Θα αγωνιστούμε με όποιον τρόπο μπορούμε. Είναι μια ευκαιρία να βρεθούν νέοι και αποτελεσματικότεροι τρόποι αντιμετώπισης.

• Μαρία Τσιμά

-Γιατί συνέβη αυτό τώρα κατά τη γνώμη σας;

Ο καλλιτεχνικός χώρος δημοκρατικός και ανήσυχος ενόχλησε πολύ τους κρατούντες σε όλη την περίοδο της πανδημίας. Αποκάλυψε την υποκρισία, μίλησε για πρώτη φορά ανοιχτά για τις παθογένειες, συσπειρώθηκε, στάθηκε αρωγός στα θύματα των κακοποιήσεων, και έδωσε ένα παράδειγμα αντίστασης στον σκοταδισμό και την διαφθορά. Αυτές οι επιλογές δέχονται επίθεση από κυβερνητικούς ταγούς που ευνοούν την συγκάλυψη και τα δημιουργημένα συμφέροντα.

-Πώς μεταφράζεται αυτό πρακτικά;

Γιατί τα αρμόδια υπουργεία ενόψει του Προεδρικού Διατάγματος δεν έχουν ακούσει τα αιτήματα του κλάδου; Γιατί δεν τον κάλεσαν σε διάλογο; Από το 2003 που καταργήθηκε η ανώτερη εκπαίδευση οι καλλιτέχνες υπάγονται άδικα στο επίπεδο προσόντων 5 (σύνολο 8) σαν να έχουν τελειώσει ένα ΙΕΚ διετούς φοίτησης και στις μισθολογικές κλίμακες ανήκουν στο ΤΕ (σύνολο 4) . Για πρώτη φορά μισθολογικά και επαγγελματικά μας κατατάσσουν στους εργαζόμενους ΔΕ, δηλαδή στους απόφοιτους Λυκείου.

Καταλαβαίνουμε απλά ότι αυτή η υποβάθμιση σημαίνει και αντίστοιχη μισθοδοσία: αυτή του ανειδίκευτου εργάτη. Όταν το ίδιο το κράτος σε τοποθετεί στην κατώτατη βαθμίδα στο Δημόσιο, τι θα γίνει και με τους ιδιώτες; Τι θα γίνει με τις προσλήψεις; Θα γίνονται μόνο μέσω ΑΣΕΠ; Αποκλεισμός. Τι θα γίνει με διαγωνισμούς που εποπτεύονται από τον ΑΣΕΠ / ΕΣΠΑ;

Οι συνάδελφοι που εργάζονται στους Δήμους με συμβάσεις ορισμένου χρόνου; Μετά τη λήξη τους θα προκηρυχθούν ξανά οι θέσεις; Θα μπορούν να προσλαμβάνονται και με τι μισθό; Και μιλάμε για ένα επαγγελματικό χώρο που έχει πληγεί ανεπανόρθωτα από την αναλγησία των κυβερνήσεων για πολλές δεκαετίες και έχει δεινοπαθήσει – όσο κανένας άλλος- από την πανδημία . Πέρα από το πρακτικό ζήτημα τίθεται βέβαια και το ηθικό και το ιδεολογικό. Είναι απαράδεκτη αυτή η απόφαση σε κάθε επίπεδο.

-Τι δείχνει για ένα κράτος η υποβάθμιση του πτυχίου των παραστατικών σπουδών;

Όταν στην κατώτερη επαγγελματική και μισθολογική κλίμακα του Δημοσίου τοποθετείς τους καλλιτέχνες μιας χώρας αντί να τους τιμάς και να τους έχεις εμπροσθοφυλακή για το μέλλον της, οι συνειρμοί είναι δυσοίωνοι. Όλα τα απολυταρχικά καθεστώτα μισούν το θέατρο, έλεγε ο Πήτερ Μπρουκ. Αν απαξιώνεις την Τέχνη γυρίζεις την πλάτη σου στον ανθρωπισμό και την αλληλεγγύη. Οδηγείς τους ανθρώπους στην αποκτήνωση. Τους χειραγωγείς και τους βυθίζεις στο σκοτάδι. Ρίχνοντας στην «πυρά» τους καλλιτέχνες δημιουργείς χώρο για να μεγαλώσει το τέρας και να φράξει την πόρτα που ανοίγουν κάθε μέρα με το έργο τους.

-Δώστε μου το δικό σας μήνυμα πάνω στο θέμα.

Ανήκουμε σε έναν επαγγελματικό χώρο που έχει λοιδορηθεί, προπηλακιστεί, εξορισθεί, φυλακισθεί μέχρι και την πολύ πρόσφατη ιστορία μας. Τώρα καλούμαστε να υπάρξουμε με αξιοπρέπεια μέσα στις πιο δυσμενείς συνθήκες. Δεν είμαστε χομπίστες. Μόνο η συλλογική δράση και η επαγρύπνηση μπορούν να πιέσουν σε μιαν άλλη κατεύθυνση.

• Κατερίνα Μαυρογεώργη

-Γιατί συνέβη αυτό τώρα κατά τη γνώμη σας;

Να μια πολύ ωραία και άμεση ερώτηση που θα ήταν ενδιαφέρον να μας απαντήσουν οι ίδιοι κυβερνώντες πολιτικοί. Διότι εμείς ως πολίτες, στ’ αλήθεια όσο και να ενημερωθούμε, μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Πάντως αυτό το «τώρα» που επιλέχθηκε είναι μια στιγμή γεμάτη θέατρο μετά από δυο χρόνια πανδημία. Η επιστροφή των θεατών στα θέατρα είναι ενθουσιώδης και ηχηρή. Ένα μήνυμα που προκύπτει  ηθελημένα ή άθελα από αυτόν τον συγχρονισμό είναι το μη χαίρεστε και πολύ όμως, είστε απλά διασκεδαστές.

-Πώς μεταφράζεται αυτό πρακτικά; 

Το ζήτημα έχει μελετηθεί εξονυχιστικά από τους συναδέλφους στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, το οποίο και έχει εξηγήσει αναλυτικά τι σημαίνει πρακτικά για τους ηθοποιούς το νέο αυτό προεδρικό διάταγμα.

-Τι δείχνει για ένα κράτος η υποβάθμιση του πτυχίου των παραστατικών σπουδών;

Καταρχάς δείχνει ότι η κυβέρνηση δεν έχει ή δεν θέλει να έχει καμία επαφή με την πραγματικότητα. Η τέχνη είναι μέσα στις ζωές μας, η απομόνωση λόγω πανδημίας, όχι μόνο δεν την αποδυνάμωσε -παγκοσμίως- αλλά φανέρωσε με συγκινητικό τρόπο πόσο πολύ ο άνθρωπος την έχει ανάγκη. Το ότι οι πολιτικοί εδώ επιμένουν να μας βλέπουν σαν χομπίστες χωρίς κοινωνικό πρόσωπο δεν σημαίνει απολύτως τίποτα για την τέχνη και την λειτουργία της. Απολύτως τίποτα. Σημαίνει όμως πολλά για τους ανθρώπους της, για μας που πολεμάμε να την εξασκούμε και να την διδασκόμαστε. Η υποβάθμιση της εκπαίδευσης γενικότερα είναι μεγάλο ζητούμενο σε αυτή την χώρα, έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό από τα σχολεία και η συγκεκριμένη υποβάθμιση του πτυχίου των δραματικών σχολών είναι άλλο ένα κομμάτι  αυτής της εκστρατείας. Γιατί μαλλον το να μπορείς να διαβάζεις λογοτεχνία από παιδί θεωρείται επικίνδυνο. Το να βλέπεις ή να κάνεις σινεμά και θέατρο και χορό είναι επικίνδυνο. Το να εντάσεις μέσα σε μια δουλειά τις ψυχικές και πνευματικές σου δυνάμεις θεωρειται επικίνδυνο. Το να θές να εξελιχθείς επίσης. Η τέχνη είναι ένα πεδίο ελευθερίας, η ελευθερία όμως, προσωπική και κοινωνική δεν είναι ζητούμενο της κυβέρνησής μας. Η ψευδαίσθηση μιας ασφυκτικής  ασφάλειας, αυτό είναι το ζητούμενο.

-Δώστε μου το δικό σας μήνυμα πάνω στο θέμα.

Βλέπω ότι η κυβέρνηση μας πολεμάει πολύ τα τελευταία τέσσερα χρόνια, και πολεμάς κάτι που θεωρείς εχθρό σου, κάτι που σε τρομάζει.  Και πρακτικά, μας φορτώνουν με πολύ δουλειά, πολύ μόχθο. Οπότε το μόνο μήνυμα  είναι κινητοποίηση, με όση δύναμη και αντοχή έχει η καθεμία κι ο καθένας. Πληροφόρηση, ψάξιμο, πορείες, απεργία.

• Άννα Μάσχα

Photo: Σπυριδούλα Μπαγιώργου

-Γιατί συνέβη αυτό τώρα κατά τη γνώμη σας;

Δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση, μοιάζει αψυχολόγητη κίνηση. Κάποιοι ενδεχομένως που γνωρίζουν καλύτερα τον χώρο της πολιτικής να έχουν κάποια απάντηση.

-Πώς μεταφράζεται αυτό πρακτικά;

Και πάλι χωρίς να είμαι γνώστης των πραγμάτων, όσο κι αν η κυβέρνηση έχει πει ότι δε θα συμβεί αυτό, όλοι φοβούνται ότι θα υπάρξει κάποια υποβάθμιση στις οικονομικές απολαβές. Ειδικά τα νέα παιδιά, τα οποία βγαίνουν τώρα από τις σχολές θα αξιολογηθούν ως ανειδίκευτα, οπότε θα αμειφθούν και ανάλογα.

Και κάτι επιπλέον, που ισχύει εδώ και δεκαετίες, από τη διάρκεια της δικής μου μαθητείας… Όλη αυτή την 2οετια που υπήρχε από ό,τι καταλαβαίνω μια ασάφεια στη διαβάθμιση των σχολών οι απόφοιτοι, λοιπόν, αυτών των σχολών δεν μπορούσαν να προχωρήσουν σε κάποια μεταπτυχιακό εάν το ήθελαν.

-Δώστε μου το δικό σας μήνυμα πάνω στο θέμα.

Δε θέλω να ξανακούσω από καμιά κυβέρνηση ότι ο πολιτισμός είναι το βαρύ πυροβολικό της Ελλάδας, προφανώς εννοούν τον αρχαίο πολιτισμό. Τον ζωντανό, αυτόν που δημιουργείται τώρα, αυτόν που συμβαίνει αυτή τη στιγμή, δεν τον λαμβάνουν υπόψη. Γνωρίζω ότι σε άλλες χώρες το πτυχίο αυτών των σχολών είναι ισότιμο και έγκυρο.

Όλη αυτή η εκκρεμότητα με τη διαβάθμιση των σχολών έχει πλέον λήξει, η απόφαση πάρθηκε. Όμως, με μία τρομερή ευκολία πάνω σε ένα τόσο σοβαρό και πολύπλοκο θέμα.

Είναι τραγικωμικό. Τα παιδιά όλων των σχολών αναγκάζονται να περνούν από επιτροπή διορισμένη από το υπουργείο στο τέλος των σπουδών ώστε να πάρουν το πτυχίο τους όσα παιδιά παίρνουν αυτό το πτυχίο φέρει τη σφραγίδα του υπουργείου, δηλαδή είναι αναγνωρισμένο από το υπουργείο δηλαδή από το ελληνικό κράτος και μετά έρχεται το ελληνικό κράτος και λέει ότι αυτά τα πτυχία που το ίδιο έχει αναγνωρίσει δεν έχουν καμία ισχύ.

Και φυσικά υπάρχει ένα πρακτικό όσο και ηθικό θέμα. Δεν είμαστε ανειδίκευτοι, έχουμε ειδικευθεί σε κάτι. Με δύσκολες, καθημερινές, πολύωρες σπουδές, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεωρητικών και βεβαίως πρακτικών αντικειμένων.