Θεοφάνια 1966: Η μεγαλειώδης συγκέντρωση στο λιμάνι του Πειραιά, τα επεισόδια και ο Θεοδωράκης

Τα Θεοφάνια του 1966, δεν έμοιαζαν με εκείνα των περασμένων χρόνων. Στις 6 Γενάρη, πριν 57 χρόνια η κατάσταση που επικρατούσε στην Αθήνα και στον Πειραιά ήταν φορτισμένη. Το κλίμα πόλωσης και διχασμού από τα Ιουλιανά, δεν άφησε ανεπηρέαστη ούτε την ημέρα της Βάπτισης του Χριστού.

Ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου Παπανδρέου αποφασίζει να παραστεί στην τελετή αγιασμού των υδάτων στον Πειραιά, όπου έχει συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου, το οποίο δεν έχει καθόλου ήρεμες διαθέσεις. Παράλληλα, οι επιτελείς του βασιλιά Κωνσταντίνου Β’ γνωρίζοντας τη συνάθροιση του κόσμου στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας, επέλεξαν να μετακινηθούν στο Τουρκολίμανο, στο Βασιλικό Ναυτικό Όμιλο, όπου από εκεί παρακολουθούν την δοξολογία. Στην τελετή συμμετείχε και αντιπροσωπεία της ΕΔΑ, με επικεφαλής τον βουλευτή Μίκη Θεοδωράκη. Η Αριστερά ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένη με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμά του είχε χαρακτηρίσει «μίασμα» τον κομμουνισμό.

Περισσότεροι από 300 χιλιάδες κόσμου στον Πειραιά

Πράγματι, «μέγα πλήθος» συγκεντρώθηκε στο λιμάνι του Πειραιά. Οι επιτελείς της Ένωσης Κέντρου το υπολόγισαν σε 200-300.000. Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press μετέδωσε για 40.000 συγκεντρωμένους, ενώ η αστυνομία τους υπολόγισε σε 10.000. «Σεισμό» χαρακτήρισε τη συγκέντρωση ο Γεώργιος Παπανδρέου, που έφθασε στον τόπο της τελετής συνοδεία μεγάλης πομπής αυτοκινήτων από το Καστρί.

Τα συνθήματα που κυριαρχούσαν, πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της τελετής ήταν:
«Δημοκρατία»
«Παπανδρέου»
«Παπανδρέου και υιός, η Ελλάδα πάει εμπρός»
«Είσαι ο πρωθυπουργός»
«1-1-4»
«Εκλογές»

Η έκρυθμη κατάσταση, τα επεισόδια και ο τραυματισμό το Θεοδωράκη

Το κλίμα βρίσκεται σε ένταση και δεν αργούν να ξεσπάσουν τα πρώτα επεισόδια. Στη διασταύρωση των οδών Γεωργίου Α’ και Βασιλέως Κωνσταντίνου (νυν Ηρώων Πολυτεχνείου) η αστυνομία προσπαθεί να εμποδίσει το πλήθος. Η επίθεση των αστυνομικών υπήρξε ιδιαίτερα σκληρή εναντίον μιας ομάδας οπαδών της ΕΔΑ, που είχε φθάσει ως τα γραφεία της Εισαγγελίας Πειραιά, με επικεφαλής τον Μίκη Θεοδωράκη. Από τις συμπλοκές τραυματίστηκαν επτά διαδηλωτές, ανάμεσά τους και δύο ανήλικοι, ενώ τρεις συνελήφθησαν. Από την Αστυνομική Διεύθυνση Πειραιά ανακοινώθηκε ότι τραυματίστηκαν 4 αστυνομικοί.

Οι αντιδράσεις των παρατάξεων

Η ΕΔΗΝ (η νεολαία της Ένωσης Κέντρου) μιλά για την πρωτοφανή υποδοχή, που επιφυλάχθηκε στον αρχηγό της Ε.Κ. και κάλεσε τον «αδούλωτο πειραϊκό λαό να αγωνισθεί για την επαναφορά της Δημοκρατίας», ενώ κατήγγελε τις προσπάθειες των «πραιτωριανών του Αποστολάκου» να «εκφοβίσουν το συγκεντρωμένο πλήθος» και «να διαλύσουν την συγκέντρωση».

Η ΕΔΑ, αφού χαιρετίζει την «παλλαϊκή και πανδημοκρατική εκδήλωση» του Πειραιά, «στηλιτεύει την αυλική κυβέρνηση», την οποία θεωρεί υπεύθυνη για «τους αστυνομικούς τραμπουκισμούς», οι οποίοι, όπως τονίζει στην ανακοίνωσή της, επιβεβαιώνουν ότι «το βαθύ χάσμα που τη χωρίζει από τον Λαό, ολοένα και περισσότερο διευρύνεται».

Τέλος, η κυβέρνηση Στεφανόπουλου, δια του υπουργού Δημοσίας Τάξεως, Χρήστου Αποστολάκου, χαρακτήρισε «οχλοκρατική» τη συγκέντρωση και δικαιολόγησε την επίθεση της αστυνομίας, υποστηρίζοντας ότι έγινε απόπειρα οργάνωσης πορείας «και η Αστυνομία υπεχρεώθη, δεχθείσα μάλιστα απρόκλητον επίθεσιν, να προστατεύση την κυκλοφορίαν και την ελευθερίαν των πολιτών».

H έμπνευση για τα τραγούδια της Ρωμιοσύνης

Ανάμεσα στους τραυματίες της 6ης Γενάρης είναι και ο Μίκης Θεοδωράκης. Αστυνομικοί τον απώθησαν και το πέταξαν στην άσφαλτο.

Την επομένη, 7 Ιανουαρίου 1966, ο Μίκης Θεοδωράκης ανακοίνωσε σε συνέντευξη τύπου ότι άρχισε να μελοποιεί εννέα ποιήματα από τη «Ρωμιοσύνη» του Γιάννη Ρίτσου, με αφορμή τα γεγονότα του Πειραιά.

Ο δημοσιογράφος και στιχουργός Φώντας Λάδης στο βιβλίο του «Μίκης Θεοδωράκης:

Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967» (εκδ. Εξάντας) περιγράφει το σκηνικό: «Ένας υπαστυνόμος ούρλιαξε: “Ακούς εκεί να μην πάει κανένας στο βασιλιά και να ‘ρθουν όλοι στον Παπανδρέου και την ΕΔΑ!”. Άρχισε η επίθεση της αστυνομίας. Έπεφταν με λύσσα σ’ όποιον έβρισκαν στο πέρασμά τους. Ρίχτηκαν πάνω στο Μίκη. Τον τραυμάτισαν. Ένας αρχιφύλακας ούρλιαξε με τη σειρά του: “Θεοδωράκη Βούλγαρε!” Ο “Βούλγαρος” γύρισε στο σπίτι, τρέμοντας από οργή και συγκίνηση. “Έφτασε η ώρα της Ρωμιοσύνης!” σκέφτηκε. Οι στίχοι τον περίμεναν. Κείνη τη μέρα δε βγήκε από το σπίτι, ούτε έφαγε. Άρχισε και τέλειωσε τη σύνθεση της Ρωμιοσύνης”.