Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η Γραμμική Α (Μέρος Α’)

Ανάμεσα στις προαλφαβητικές γραφές που χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη και άρχισαν να έρχονται στο φως από τα τέλη του 19ου αιώνα συγκαταλέγονται εκείνες που ανακάλυψε και ονομάτισε ο άγγλος αρχαιολόγος Άρθουρ Τζον Έβανς (1851-1941): η ανερμήνευτη μέχρι σήμερα εικονογραφική ή ιερογλυφική γραφή –αποτελείται από εικονικούς κυρίως χαρακτήρες–, η Γραμμική Α και η Γραμμική Β γραφή (αυτές ονομάστηκαν έτσι από τον Έβανς λόγω της περισσότερο σχηματοποιημένης μορφής τους).

Από τις δύο τελευταίες γραφές παλαιότερη ήταν η Γραμμική Α (με τον όρο αυτόν, αξίζει να σημειωθεί, δηλώνεται όχι μόνο η συγκεκριμένη γραφή, αλλά και η γλώσσα που αυτή εκφράζει). Όπως συμβαίνει και σε πολλές άλλες γραφές, η Γραμμική Α συνίσταται από ιδεογράμματα (αριθμητικά σύμβολα, κλάσματα, σημεία στίξης, παραστάσεις όντων ή αντικειμένων) και χαρακτήρες. Οι εν λόγω χαρακτήρες τις περισσότερες φορές συνδυάζονται για να σχηματίσουν ομάδες, οι οποίες διαχωρίζονται συνήθως με κενά ή με σχετικά σημάδια.

Βάσει του αριθμού τους –είναι περίπου εκατό–, οι χαρακτήρες της Γραμμικής Α είναι μάλλον απίθανο να σχηματίζουν κάποιο αλφάβητο ή ένα καθαυτό ιδεογραφικό σύστημα. Το πλέον πιθανό είναι να συγκροτούν ένα συλλαβάριο, δηλαδή ένα συλλαβικό σύστημα γραφής, στο οποίο κάθε γράφημα αποδίδει μια συλλαβή, ενώ τα συμπλέγματα των συλλαβογραμμάτων παριστάνουν λέξεις ή και λεκτικά συντάγματα. Υπέρ της εκδοχής αυτής συνηγορεί και το γεγονός ότι στην αποκρυπτογραφηθείσα Γραμμική Β, η οποία προήλθε ως γνωστόν από τη Γραμμική Α, το μη ιδεογραφικό μέρος συνιστά όντως ένα συλλαβάριο.

Όσον αφορά τώρα τα ανευρεθέντα κείμενα σε Γραμμική Α γραφή, αυτά έχουν εντοπιστεί κατά κύριο λόγο στην Κρήτη, αλλά και σε κάποια ακόμα νησιά (Κύθηρα, Κέα, Μήλος, Θήρα/Σαντορίνη), στην Πελοπόννησο, αλλά και εκτός του γεωγραφικού χώρου της ελληνικής επικράτειας, στη μικρασιατική Μίλητο και στο Ισραήλ. Από χρονολογικής απόψεως, τα κείμενα αυτά ανάγονται, κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, στην περίοδο ανάμεσα στο 1750 π.Χ. και το 1450 π.Χ. περίπου.

Από τις πολλές εκατοντάδες κειμένων σε Γραμμική Α που έχουν δημοσιευτεί έως σήμερα, η συντριπτική πλειονότητα αφορά λογιστικά κατάστιχα που είχαν γραφεί αρχικά σε νωπό πηλό. Χιλιάδες συμβόλων –πολλά εξ αυτών είναι προφανώς αριθμητικά και πιστοποιούν το διοικητικό χαρακτήρα των επιγραφών– καταγράφηκαν σε πινακίδες, σφραγίσματα, σφαιρίδια και δισκία.

Τα σωζόμενα κείμενα σε Γραμμική Α είναι χαραγμένα σε ποικίλα υλικά (κονίαμα, πηλός, πέτρα, μέταλλο). Ασφαλώς, δεν αποκλείεται να είχαν γραφεί κείμενα και σε άλλα υλικά –όπως ο πάπυρος και η διφθέρα, η αρχαιότατη περγαμηνή–, που δεν επέζησαν της καταστροφής των μινωικών ανακτόρων.

Ειδικής αναφοράς χρήζουν τα κείμενα σε Γραμμική Α που έχουν διασωθεί σε αρκετά αγγεία και εικάζεται βασίμως ότι είναι θρησκευτικού χαρακτήρα (αναθήματα, προσφορές κ.ά.). Αυτό υποδηλώνουν τόσο το είδος των αγγείων αυτών (πρόκειται για ρυτά, δηλαδή αγγεία για χοές και διάφορες τελετουργίες) όσο και οι θέσεις όπου αυτά ανακαλύφθηκαν (π.χ., στα λεγόμενα μινωικά ιερά κορυφής).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, σπαράγματα πινακίδων Γραμμικής Α από τον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου της Θήρας (Σαντορίνης).