Στα σκοτάδια…

Ηταν από τις πρώτες ειδήσεις του 2023. Από αυτές όμως με τις οποίες δεν μπορείς να συμφιλιωθείς, γυρνάς αλλού το κεφάλι όταν έρχονται να σε βγάλουν από τη μακαριότητά σου και, συγχρόνως, θέλεις να τις ακούσεις μέχρι τέλους, να δεις έως πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος όταν βγαίνει «εκτός τροχιάς». Η νεαρή μητέρα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, φέρεται να πέταξε το μωρό της στα παγωμένα νερά του Αλιάκμονα, ένα βρέφος που αύριο θα έκλεινε τον πρώτο χρόνο της ζωής του. Μετά, σύμφωνα με όσα λένε τα ρεπορτάζ, πήγε να κάνει ρεβεγιόν σε κάποιο ξενοδοχείο της περιοχής. Φαίνεται πως τα στόματα άνοιξαν πολύ γρήγορα αφού, από τις πρώτες κιόλας ανταποκρίσεις, μάθαμε ότι «Το κορίτσι δεν ήταν καλά», «Νοσηλευόταν κάθε τόσο», «Επαιρνε φάρμακα αλλά τον τελευταίο καιρό τα είχε κόψει» – λες και είχε κόψει τα μαλλιά της.

Πριν από λίγες εβδομάδες, στην Αθήνα, ένα νεαρό κορίτσι που δεν είχε καλά καλά ξεμπερδέψει με την εφηβεία, σκότωσε με μαχαιριές τη 22χρονη φίλη της με την οποία είχε ερωτική σχέση. Και πάλι οι ίδιες μισές κουβέντες. «Είχε προβλήματα», «Οι γονείς της την είχαν πάει σε ένα σωρό γιατρούς», «Ακολουθούσε, αρχικά, κάποια αγωγή αλλά την είχε σταματήσει».

Και στις δύο περιπτώσεις, οι δράστιδες προέρχονταν από, φαινομενικά τουλάχιστον, λειτουργικές οικογένειες. Ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου ή οικονομικής κατάστασης, είχαν πλήρη εικόνα των ψυχιατρικής φύσεως προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι δύο γυναίκες.

Απευθύνθηκαν σε ειδικούς. Και όλα θα μπορούσαν να πηγαίνουν καλά, να είναι υπό έλεγχο αν δεν υπήρχε αυτή η φράση που την τραγική της διάσταση γνωρίζουν καλά όσοι έχουν έρθει αντιμέτωποι με τη νοσηρή πραγματικότητα που σέρνει μαζί της. «Επαιρνε φάρμακα αλλά τα είχε σταματήσει».

Υποτίθεται ότι στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια, έχουμε κάνει άλματα όσον αφορά στο να ξεπεράσουμε κάποια ταμπού. Και ενώ φτάσαμε στο να υποδέχονται σε δημοτικά και νηπιαγωγεία drag queens, γύρω από το θέμα της ψυχικής υγείας υπάρχουν ακόμη συρματοπλέγματα. «Ηλεκτροφόρα» μάλιστα αφού πάνω τους «πέφτουν» και σκοτώνονται άνθρωποι. Εχουμε εξαγνίσει (και πολύ σωστά) τόσες λέξεις ξαναβαπτίζοντάς τις στις ορθοπολιτική κολυμπήθρα του Σιλωάμ αλλά η λέξη «τρέλα» κουβαλάει ακόμη όλο το βαρύ φορτίο της, μπαγκάζια προκαταλήψεων, σκοτεινών ιστοριών, παρανοήσεων και παραδόσεων. Ναι, ξέρω, τώρα τα λέμε πιο στρογυλλεμένα. «Η γυναίκα είχε ψυχολογικά προβλήματα» ακούω να λένε στην τηλεόραση για την υπόθεση στον Αλιάκμονα. Αυτά όμως που περιγράφουν δεν είναι ψυχολογικά προβλήματα, δεν είναι δηλαδή υπόθεση μιας μελαγχολίας, μιας «νταουνίλας». Και αυτό ακριβώς το επιπόλαιο στρογγύλεμα, το να μη λέμε δηλαδή τα πράγματα με το όνομά τους, δείχνει ανάγλυφα τον φόβο που έχουμε, έστω και ασυνείδητα, για τα ψυχικά νοσήματα. Τη διάθεση να τα κουκουλώσουμε, ίσως όχι μόνο για το «τι θα πει ο κόσμος» αλλά για το πώς θα το αντέξει η δική μας ψυχή ότι ένας κοντινός μας άνθρωπος, το παιδί μας για παράδειγμα, «έχει ξεφύγει».

Το στίγμα

Οι άνθρωποι με ψυχολογικά προβλήματα, δεν σκοτώνουν. Ούτε όμως και οι άνθρωποι με ψυχιατρικής φύσεως προβλήματα αν λαμβάνουν την αγωγή τους. Αυτή η συλλογική συνείδηση που, άκριτα, συνδέει την ψυχική νόσο με το έγκλημα και που έχει καταγραφεί στην κουλτούρα μας με αναφορές και τίτλους τύπου «Ο ψυχοπαθής δολοφόνος με το πριόνι» καλλιεργεί ακόμη περισσότερο τον φόβο του στίγματος της ψυχικής ασθένειας. Που δεν αφορά μόνο τους ασθενείς αλλά και τις οικογένειές τους. Εχουν περάσει είκοσι χρόνια από τότε που ο αείμνηστος Κώστας Στεφανής και η Μαρίνα Οικονόμου είχαν πρωτοστατήσει σε μία κίνηση για την αντιμετώπιση του «στίγματος της ψυχικής ασθένειας» αλλά, από τότε ουδέν.

Οι ψυχικά ασθενείς έχουν ανάγκη αγωγής όπως ακριβώς οι καρκινοπαθείς ή οι νεφροπαθείς. Ουδεμία διαφορά. Η διακοπή της αγωγής οδηγεί στην εκτροπή – βλέπουμε πολύ συχνά αυτήν τη «διαδρομή». Και γι’ αυτό χρειάζεται μια συντονισμένη και πολυεπίπεδη προσπάθεια και εκστρατεία πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης. Τώρα όμως. Οχι του χρόνου. Τώρα.