Η επέκταση της αιγιαλίτιδας στα 12 ν.μ.: Τα πλεονεκτήματα κι οι δυσκολίες

του Χρήστου Ροζάκη*

Οι πρόσφατες δηλώσεις δύο κορυφαίων υπουργών, του υπουργού των Εξωτερικών και του υπουργού Αμυνας της Τουρκίας, πως εάν η Ελλάδα επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της νοτίως της Κρήτης αυτό συνιστά ενεργοποίηση του casus belli, που είχε θεσπισθεί από την τουρκική Εθνοσυνέλευση το 2015, αποτελεί μια σαφή διεύρυνση της λειτουργικότητάς του, καθώς η Εθνοσυνέλευση είχε προσδιορίσει ότι το casus belli αφορά το Αιγαίο Πέλαγος.

Και, ως γνωστόν, νοτίως της Κρήτης βρίσκεται το Κρητικό ή Λιβυκό Πέλαγος που είναι εκτός των ορίων του Αιγαίου. Κατά συνέπεια, οι Τούρκοι, με τις δηλώσεις τους αυτές ενδιαφέρονται να μη θιγεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο, το οποίο πράγματι περιορίζεται χωρικά στο ποσοστό που η επέκταση στα 12 ν.μ. το επηρεάζει.

Οπως και φοβούνται μήπως η επέκταση αυτή αποτελεί προάγγελο μιας πιθανής επέκτασης στα 12 ν.μ. στο Αιγαίο.

Το μήλον της έριδος

Η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο αποτελεί το μήλον της έριδος για πολλά χρόνια, τουλάχιστον από το 1982, που υιοθετήθηκε η Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, κι η οποία έδινε το δικαίωμα σε κάθε παράκτιο κράτος να διευρύνει την κυριαρχία του στη θάλασσα στα 12 ν.μ., με μονομερή ενέργεια και ανεξαρτήτως των τοπικών συνθηκών.

Οι προσπάθειες της Τουρκίας, κατά τη Συνδιάσκεψη η οποία προετοίμασε τη Σύμβαση να επιβάλει ένα καθεστώς για το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θάλασσα, έπεσε στο κενό, καθώς η πλειονότητα των συμμετεχόντων κρατών δεν δέχθηκε την εξαίρεση αυτήν.

Συνεπώς, τα 12 ν.μ. μπορεί να εφαρμοστούν στο Αιγαίο, όπως σε κάθε θάλασσα ή ωκεανό.

Φυσικά η αρχή της ελευθερίας των θαλασσών παραμένει το πρωταρχικό μέλημα της διεθνούς κοινότητας. Σύμφωνα με αυτήν, τα πλοία κάθε εθνικότητας έχουν το δικαίωμα να πλέουν στα μεγαλύτερα τμήματα των θαλασσών ελεύθερα, χωρίς την παρεμβολή της κυριαρχίας των παράκτιων, η οποία να μπορεί να ρυθμίζει τους τρόπους πλεύσης τους και να τις παρεμποδίζει.

Εξαιρέσεις

Από τον γενικό αυτόν κανόνα υπάρχουν εξαιρέσεις. Κυριότερη από αυτές είναι η ύπαρξη του θεσμού της αιγιαλίτιδας ζώνης (ή χωρικών υδάτων), με βάση την οποία ένα παράκτιο κράτος απολαμβάνει κυριαρχία ως τα 12 ν.μ. από τις ακτές του, διευρύνοντας έτσι το έδαφός του.

Αλλά με έναν βασικό και θεμελιώδη περιορισμό: τη δυνατότητα κάθε πλοίου τρίτου κράτους, εμπορικό ή πολεμικό, να διαπλέει την ζώνη αυτή, με την προϋπόθεση της αβλαβούς διέλευσης, δηλαδή με την προϋπόθεση να μην προκαλεί προβλήματα ασφάλειας στο παράκτιο κράτος, και να διαπλέει με αποκλειστικό σκοπό την έξοδο από αυτήν για έναν τελικό προορισμό που είναι ένα τοπικό ή υπερτοπικό λιμάνι.

Αυτή η ρύθμιση είναι και η βασική διαφοροποίηση από την κυριαρχία του κράτους στο έδαφος της ξηράς, όπου εκεί έχει τον πλήρη έλεγχο εισόδου, ο οποίος εξικνείται έως και στην απαγόρευση εισόδου ανεπιθύμητων ατόμων ή οχημάτων.

Τα πλεονεκτήματα

Τα θετικά, λοιπόν, από την καθιέρωση διευρυμένης ζώνης αιγιαλίτιδας είναι αυτονόητα: το παράκτιο κράτος έχει την αποκλειστική δυνατότητα χρήσης των πλουτοπαραγωγικών πόρων της θάλασσας, του εδάφους και του υπεδάφους της.

Πράγμα που σε περιοχές σχετικής στενότητας, όπως στο Αιγαίο, δίδει σε αυτό το πλεονέκτημα να απολαμβάνει των αγαθών της υφαλοκρηπίδας / Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μονομερώς, χωρίς την ανάγκη να προσφεύγει σε οριοθέτηση με το αντικείμενο / παρακείμενο κράτος.

Πράγματι, στην αιγιαλίτιδα ζώνη το παράκτιο κράτος απολαμβάνει το αποκλειστικό δικαίωμα της αλιείας, της εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των πόρων του βυθού και του υπεδάφους, όπως και της αξιοποίησης των θαλασσίων ρευμάτων και της αιολικής ενέργειας που ενυπάρχει στην επιφάνεια της θάλασσας.

Για τους παραπάνω λόγους η Τουρκία αρνείται με τέτοια εμμονή την ελληνική επέκταση. Φυσικά και για το γεγονός ότι σε ορισμένα σημεία του Αιγαίου καθιστά αδύνατη την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας / ΑΟΖ, καθώς οι αποστάσεις ανάμεσα στις Κυκλάδες και τα ανατολικά νησιά είναι τέτοιες που καλύπτονται μόνο με τη διευρυμένη επέκταση της αιγιαλίτιδας των νησιών αυτών.

Αυτές οι εμμονές πάντως δεν ισχύουν ούτε νοτίως της Κρήτης, ούτε στην Ανατολική Μεσόγειο (αναφέρομαι στις θαλάσσιες περιοχές ανατολικά των ακτών της Ρόδου, της Καρπάθου, της Ανατολικής Κρήτης και τις νότιες ακτές του Καστελλόριζου).

Εκεί, που δεν είναι Αιγαίο, υπάρχουν σημαντικές εκτάσεις ανοιχτής θάλασσας που μπορούν να υποστηρίξουν και ευρεία αιγιαλίτιδα ζώνη και υφαλοκρηπίδα / ΑΟΖ.

Και, συμπληρωματικά, οι τουρκικές αιτιάσεις δεν έχουν καμία θέση σε τμήματα της θάλασσας που δεν μπορούν νόμιμα να διεκδικήσουν, αφού βρίσκονται πολύ μακριά από τα μητροπολιτικά εδάφη της, και παρεμβάλλεται σε αυτά έδαφος νησιωτικό (Κρήτη) που δεν επιτρέπει τη διεκδίκηση.

* ο Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην αντιπροέδρος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ)