Τουρισμός των ναυαγίων: Τα «κουφάρια» που ίσως σώσουν την ανθρωπότητα από τον εαυτό της

Δεκαετίες ή και αιώνες μετά την βύθισή τους, τα ναυάγια συνεχίζουν να ασκούν ακαταμάχητη γοητεία στην ανθρωπότητα, ως μνημεία του ανθρώπινου πόνου, ιστορικά ντοκουμέντα, αλλά και απτές αποδείξεις της ισχύος που διατηρεί η Φύση επάνω στα ανθρώπινα δημιουργήματα. Σε πρόσφατο άρθρο του, ο Guardian εξερευνά και μια σειρά από άλλες σημαντικές πτυχές των πλοίων που βρίσκονται σπαρμένα στον βυθό του ωκεανού – από τη δυνατότητά τους να ανακαλύψουν άβολες αλήθειες, τη λειτουργία τους ως έναυσμα για έρευνες που θα μπορούσαν να κρίνουν το ίδιο το μέλλον του πλανήτη, αλλά και την θέση που ήδη κατέχουν στο σύμπαν του υπερπολυτελούς τουρισμού.

Όπως αναφέρει η βρετανική εφημερίδα, οι επίδοξοι τουρίστες του βυθού πληρώνουν ακόμη και $250.000 προκειμένου να επισκεφθούν, μέσα σε ειδικά διαμορφωμένα υποβρύχια, ικανά να ταξιδέψουν σε μεγάλα βάθη, το πιο διάσημο ναυάγιο του κόσμου: τον Τιτανικό. Η εταιρεία που τους μεταφέρει στο υπερωκεάνιο που βυθίστηκε στη διάρκεια του παρθενικού του ταξιδιού, το 1912, 400 ναυτικά μίλια από τις ακτές του Καναδά, η OceanGate Expeditions, όμως, έχει αναλάβει εντελώς δωρεάν και τη μεταφοράς ερευνητών στο σημείο, επιτρέποντάς τους να εξερευνήσουν το πλοίο από κοντά.

Ο Στόκτον Ρας, πρόεδρος της εταιρείας, εξήγησε στον Guardian ότι «η ιδέα για την επιχείρηση αφορούσε τους ερευνητές και τους πλούσιους. Υπήρχε τρόπος να συνδυάσουμε τις ανάγκες εκείνων που αναζητούσαν μια ταξιδιωτική περιπέτεια και των ερευνητών που χρειάζονταν χρηματοδότηση και ένα υποβρύχιο;»

Όμως τι ακριβώς έχουν να κερδίσουν οι επιστήμονες επισκεπτόμενοι τον Τιτανικό ή οποιοδήποτε άλλο από τα πάνω από 3 εκατ. πλοία που πιστεύεται πως βρίσκονται διασκορπισμένα στον πάτο των ωκεανών;

Αναμέτρηση με την ιστορία

Πολλά βυθισμένα πλοία μπορούν όχι απλώς να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα το παρελθόν, αλλά και να αναμετρηθούμε με σκληρές αλήθειες που μας ακολουθούν μέχρι σήμερα. Ως παραδείγματα, ο Guardian παραθέτει την ισπανική γαλέρα Σαν Χοσέ, το ναυάγιο της οποίας εντοπίστηκε στα ανοιχτά της Κολομβίας, φορτωμένο με χρυσό και πολύτιμα πετράδια αξίας $17 δισεκατομμυρίων, αλλά και τα ναυάγια των πλοίων που μετέφεραν σκλάβους από την Αφρική προς τις ΗΠΑ.

Στην πρώτη περίπτωση, η διεκδίκηση της κυριότητας του φορτίου από τρία κράτη, επανέφερε στο προσκήνιο τη συζήτηση περί αποικιοκρατίας. Στη δεύτερη, επικαλείται την μαρτυρία του Τζέι Χάιγκλερ, της οργάνωσης Diving With a Purpose που έχει στόχο τον εντοπισμό και την καταγραφή ναυαγίων που συνδέονται με το παγκόσμιο δουλεμπόριο. Μέσα από τη δουλειά τους, οι εθελοντές της οργάνωσης επιδιώκουν να κρατήσουν ζωντανή την επώδυνη κληρονομιά αυτών των πλοίων, να τιμήσουν τους προγόνους τους αφηγούμενοι τις ιστορίες τους και δίνοντάς τους φωνή μετά θάνατον, αλλά και να καταστήσουν σαφές το μέγεθος της αγριότητας που υπέστησαν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το πλοίο Κλοτίλντα, το τελευταίο που γνωρίζουμε ότι χρησιμοποιήθηκε για τη μεταφορά σκλάβων από την Αφρική στις ΗΠΑ και το οποίο βυθίστηκε εσκεμμένα στον ποταμό Αλαμπάμα. Ο Χάιγκλερ βούτηξε μέσα στο αμπάρι του, όπου κρατούνταν δέσμιοι οι Αφρικανοί και αναγκάστηκε να περιηγηθεί σε συνθήκες μηδενικής ορατότητας εκεί όπου φυλακίστηκαν κάποτε 110 άνδρες, γυναίκες και παιδιά.

«Επειδή ήταν σχεδιασμένο ειδικά για τους αιχμαλωτισμένους Αφρικανούς, ήταν απολύτως σκοτεινό», περιγράφει στον Guardian. «Φανταστείτε 110 άτομα σε έναν χώρο μικρότερο από 45 τ.μ. που ταξίδευαν σε αυτό το αμπάρι για πάνω από δυόμιση μήνες. ήταν μια σουρρεαλιστική εμπειρία. Βγήκα από το αμπάρι διαφορετικός άνθρωπος από ό,τι ήμουν πριν μπω σε αυτό».

Το τελευταίο σύνορο

Τα ναυάγια, ωστόσο, δεν παρουσιάζουν ενδιαφέρον μόνο για τους επαγγελματίες και ερασιτέχνες ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες. Αντιθέτως, ο Τζέιμς Ντελγκάντο, αντιπρόεδρος της Search Inc, της εταιρείας που συνέβαλε στην ανεύρεση του Κλοτίλντα, οι δυνατές ιστορίες των ναυαγίων μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμή για την εξερεύνηση του πραγματικού «τελευταίου συνόρου» της ανθρωπότητας – του βυθού, για τον οποίο στην πραγματικότητα γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Πάνω από το 80% των ωκεανών παραμένει ανεξερεύνητο, παρόλο που οι ανθρώπινες δραστηριότητες κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας αυξάνονται διαρκώς.

Τα τελευταία χρόνια, οι ερευνητές άρχισαν να αντιλαμβάνονται τους τρόπους με τους οποίους τα ναυάγια αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον, και προσπαθούν να συγκεντρώσουν όσο το δυνατόν περισσότερα δεδομένα από αυτά, πριν η θάλασσα τα «καταπιεί». Ακόμη και ογκώδη πλοία, όπως ο Τιτανικός, σταδιακά καταστρέφονται – με τους ερευνητές μιας αποστολής, μάλιστα, να εικάζουν ότι μέχρι το 2030 δεν θα έχει μείνει πια τίποτα από το ιστορικό ναυάγιο.

Η εξερεύνηση των βυθισμένων πλοίων αποτελούσε πάντα μια μάχη με τον χρόνο, εξαιτίας τη σταδιακής φθοράς που προκαλεί το νερό στους σκελετούς τους, αλλά και των… ζωηρών θαλάσσιων ζώων που «ανακάτευαν» τα αντικείμενα στο εσωτερικό τους. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή, με τις ισχυρές καταιγίδες που προκαλεί, αλλά και η ολοένα πιο όξινη φύση των ωκεανών, δημιουργεί ανησυχίες ότι η διάβρωση των ναυαγίων θα έρχεται όλο και πιο γρήγορα.

Μεταφορές και κυριολεκτικοί κίνδυνοι

Ταυτόχρονα, ο Guardian στέκεται στις πρόσφατες εικόνες ναυαγιών που αποκαλύφθηκαν εξαιτίας της ακραίας ξηρασίας σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, οπτικοποιώντας επώδυνα την εξέλιξη της κλιματικής κρίσης. Όπως παρατηρεί η βρετανική εφημερίδα, το πιο διάσημο ναυάγιο του πλανήτη, ο Τιτανικός, έχει χρησιμοποιηθεί πριν δέκα χρόνια ως μεταφορά για την επικίνδυνη άρνηση της ανθρωπότητας να δώσει σημασία στις προειδοποιήσεις για την κλιματική αλλαγή. Ο Τζέιμς Κάμερον, ο σκηνοθέτης της θρυλικής ταινίας του 1997, είχε δηλώσει σε συνέντευξή του στο National Geographic το 2012:

«Μέρος της παραβολής του Τιτανικού είναι η αλαζονεία, η ύβρις, η αίσθηση ότι είμαστε πολύ σημαντικοί για να αποτύχουμε. Μπορούμε να δούμε το παγόβουνο μπροστά μας αυτή τη στιγμή, αλλά δεν μπορούμε να στρίψουμε. Δεν μπορούμε να στρίψουμε εξαιτίας της ροπής του συστήματος, της ροπής των επιχειρήσεων. Υπάρχουν υπερβολικά πολλοί άνθρωποι που βγάζουν λεφτά από αυτό το σύστημα, από τον τρόπο που λειτουργεί.. και αυτοί οι άνθρωποι, για να πούμε την αλήθεια, έχουν στα χέρια τους τους μοχλούς της εξουσίας και δεν είναι έτοιμοι να τους αφήσουν».

Η επαρκής εξερεύνηση των ωκεανών, καταλήγει το άρθρο, και ο τρόπος με τον οποίο αλλάζουν εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, μπορεί να κρίνει ακόμη και την ίδια μας την επιβίωση. Και οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό των ναυαγίων πιστεύουν πως, αν το μόνο που μπορεί να μας πείσει να το κάνουμε, είναι η μακάβρια περιέργεια, μπορούμε να απολαύσουμε το τερπνόν μετά του ωφελίμου.