Kiki de Montparnasse: Ανεξάρτητη, δυναμική, χειραφετημένη, μπροστά από την εποχή της

Αν γνωρίζετε το όνομα Kiki de Montparnasse, πιθανότατα ξέρετε ότι είναι το θέμα της διάσημης φωτογραφίας με τίτλο Le Violon d’Ingres του 1924 του Man Ray. Το υπερρεαλιστικό αριστούργημα δείχνει τη γυμνή πλάτη της De Montparnasse να απαθανατίζεται στο σκοτεινό δωμάτιο με τις καλοσχηματισμένες οπές ενός βιολιού, συγκρίνοντας την ευφυΐα που φανερώνεται στις καμπύλες της γυναικείας μορφής με το έγχορδο όργανο.

Τον περασμένο Μάιο, μια εκτύπωση της εικόνας έγινε η ακριβότερη φωτογραφία που πωλήθηκε ποτέ σε δημοπρασία, αποφέροντας 12,4 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη.

Μοντέλο για μια σειρά σημαντικών καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένων των Alexander Calder, Francis Picabia και Chaïm Soutine, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς, η De Montparnasse ήταν μούσα και ερωμένη του Man Ray για οκτώ χρόνια, από το 1921 έως το 1929.

Όμως μια νέα βιογραφία της γυναίκας που γεννήθηκε ως Alice Ernestine Prin υποστηρίζει ότι ήταν με πολλούς τρόπους το κέντρο της παρισινής πρωτοπορίας, αναδεικνύοντας τα επιτεύγματά της ως ηθοποιού, σταρ του καμπαρέ, και καλλιτέχνη. Ουσιαστικά, η Kiki de Montparnasse ήταν μια ταλαντούχα πολυγραφότατη που επαναπροσδιορίστηκε μέσα από μια καλλιτεχνική προσωπικότητα -μια πράξη που ήταν δεκαετίες μπροστά από την εποχή της.

Η γυμνή πλάτη της De Montparnasse απαθανατίζεται από τον Man Ray / Photo: Flickr

Βασίλισσα της ζωηρής ζωής

Γραμμένο από τον Mark Braude, το βιβλίο «Κίκι Μαν Ρέι: Τέχνη, έρωτας και αντιπαλότητα στο Παρίσι του 1920» κάνει μια βαθιά βουτιά στη ζωή αυτής της εν πολλοίς ξεχασμένης προσωπικότητας, από την εξαθλιωμένη και παράνομη καταγωγή της μέχρι την κυριολεκτική στέψη της ως βασίλισσα του Μονπαρνάς -της ακμάζουσας συνοικίας των καλλιτεχνών και της νυχτερινής διασκέδασης του Παρισιού- και τον πρόωρο θάνατό της σε ηλικία μόλις 51 ετών, υποφέροντας από τα ναρκωτικά και τον αλκοολισμό.

Καταγράφει επίσης την ταραχώδη σχέση της με τον Man Ray, καθώς και την καταγωγή του ως Emmanuel Radnitzky, γεννημένου στο Μπρούκλιν. Αυτός, βέβαια, έγινε ηγετική φυσιογνωμία του κινήματος Νταντά και του Σουρεαλισμού, δημιουργώντας καινοτόμες φωτογραφίες, πίνακες και γλυπτά.

Οι δυο τους περιτριγυρίζονταν από ένα περιβάλλον διάσημων πλέον ονομάτων – οι σελίδες του βιβλίου είναι πασπαλισμένες με εμφανίσεις από τους Amedeo Modigliani, Marcel Duchamp, James Joyce, Pablo Picasso, Gertrude Stein, Coco Chanel και Peggy Guggenheim και τόσους άλλους της ίδιας καλλιτεχνικής συνομοταξίας.

Το σημαντικότερο συμπέρασμα του βιβλίου είναι ότι, ενώ θα μπορούσε κανείς σίγουρα να θεωρήσει την De Montparnasse ως πρωτοπόρο καλλιτέχνιδα της περφόρμανς, τα έργα της δημιουργήθηκαν χάθηκαν μέσα στη δίνη του εφήμερου.

Και όπως συμβαίνει με τόσες πολλές γυναίκες καλλιτέχνες, η φήμη της De Montparnasse ξεθώριασε στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον θάνατό της. Σε αντίθεση με τους πίνακες ζωγραφικής και τα γλυπτά, που μπορούν να ανακαλυφθούν εκ νέου, το κύριο μέσο της, η περφόρμανς -η ίδια η φύση του έργου που την κατέστησε ζωογόνο δύναμη της παρισινής μποέμικης κοινωνίας τη δεκαετία του 1920- δυσκολεύει το κοινό να βιώσει πραγματικά την τέχνη της ή να κατανοήσει τη σημασία της στην εποχή της.

Ο Braude προσπαθεί να διορθώσει αυτή την αδικία μέσα από το βιβλίο του.

Γραμμένο από τον Mark Braude, το βιβλίο «Κίκι Μαν Ρέι: Τέχνη, έρωτας και αντιπαλότητα στο Παρίσι του 1920»

Η μητέρα της προσπάθησε να σταματήσει την καριέρα της ως μοντέλο

Η Kiki de Montparnasse μετακόμισε για πρώτη φορά στο Παρίσι σε ηλικία 12 ετών. Όταν ήταν 16 ετών, άρχισε να ποζάρει για καλλιτέχνες αφού έχασε τη δουλειά της σε ένα αρτοποιείο. Για να βγάλει χρήματα, άρχισε να ποζάρει γυμνή για έναν γλύπτη που ήταν τακτικός πελάτης στο μαγαζί.

Αφού πέρασε η αρχική δυσφορία, η De Montparnasse βρήκε τη δουλειά ενδιαφέρουσα και εύκολη -αλλά όταν το ανακάλυψε η μητέρα της, διέλυσε το στούντιο και απείλησε να ειδοποιήσει την αστυνομία.

Στα απομνημονεύματά της, η De Montparnasse είπε ότι η μητέρα της την αποκάλεσε «άθλια πόρνη» και την αποκήρυξε – θέτοντας αμετάκλητα την πορεία της νεαρής κοπέλας στον κόσμο της τέχνης.

Πήρε το παρατσούκλι της από τον καλλιτέχνη που ζωγράφισε το πρώτο γνωστό έργο για το οποίο πόζαρε.

Το 1918, η De Montparnasse, μόλις είχε ξεπεράσει την ισπανική γρίπη, ερωτεύτηκε τον Πολωνό καλλιτέχνη Maurice Mendjizky. Εκείνος την ζωγράφισε για πρώτη φορά το 1919 και της χάρισε το χαϊδευτικό όνομα Kiki, με το οποίο θα γινόταν διάσημη.

«Τους άρεσε το πώς ακουγόταν η επανάληψη της συλλαβής μέσα από γρήγορες αναπνοές που σπρώχνονται με σφιγμένη γλώσσα πάνω στα δόντια» έγραψε ο Braude. «Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το «Κίκι» ως μία αργκό λέξη για να περιγράψουν όλα τα είδη πραγμάτων: τα εντόσθια κοτόπουλου- το λαιμό κάποιου (συνήθως στραγγαλισμένου ή κρεμασμένου)- να κάνουν κουβέντα- να κάνουν σεξ».

Ο Mendjizky και η De Montparnasse έζησαν μαζί για τρία ή τέσσερα χρόνια, και έχουν διασωθεί έξι ελαιογραφίες που έγιναν και την απεικονίζουν, καθώς και ένα σχέδιο. Αν και η De Montparnasse θα πιστώσει στον καλλιτέχνη Moïse Kisling ότι την «ανακάλυψε», τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν το πραγματικό ξεκίνημα της καριέρας μιας από τις μεγαλύτερες μούσες της ιστορίας της τέχνης.

Η De Montparnasse από τον Mendjizky / Photo: Flickr

Photo: Wikimedia Commons

Ήταν η τέλεια οικοδέσποινα

Η De Montparnasse ήταν η βοηθός του Man Ray, διαχειριζόταν το πρόγραμμά του και βοηθούσε με μεταφράσεις όταν οι γαλλικές του ικανότητες ήταν ανεπαρκείς, ενώ παράλληλα κρατούσε το σπίτι.

«Η Kiki έκανε τα ψώνια, το μαγείρεμα και το σερβίρισμα» έγραψε ο Braude. «Δημιουργούσε υπέροχα πιάτα Βουργουνδίας με καλλιτεχνικά προετοιμασμένες σαλάτες και επιδέξια επιλεγμένα τυριά, πάντα σε συνδυασμό με καλό κρασί και ακολουθούμενα από μπράντι».

Παρά το ταπεινό της ξεκίνημα και την έλλειψη μέσων, η De Montparnasse ήταν ευλογημένη με μια «φαινομενικά έμφυτη ικανότητα να σερβίρει ακριβώς το σωστό φαγητό και ποτό ανάλογα με την κοινωνική κατάσταση και να έχει αποκτήσει αυτή τη γνώση χωρίς χρήματα ή μεγάλη έκθεση σε παραδοσιακές μορφές «υψηλής» κουλτούρας».

Photo: Wikimedia Commons

Ήταν επίσης η τέλεια ερμηνεύτρια

Στα απομνημονεύματά της, η De Montparnasse έγραψε ότι τραγουδούσε για κέρματα σε μπαρ όταν ήταν παιδί. Όμως, ως ενήλικη ήταν μέρος της καλλιτεχνικής σκηνής του Παρισιού για αρκετά χρόνια πριν αρχίσει να τραγουδά στο δημοφιλές στέκι καλλιτεχνών, το Jockey, το 1924. Γρήγορα έγινε τοπική διασημότητα.

«Οι παραστάσεις της Kiki ήταν εμποτισμένες με το πνεύμα του καλλιτεχνικού πειραματισμού που συνέβαινε γύρω της» έγραψε ο Braude. «Αν η φωνή του τραγουδιού της μπορούσε να περιγραφεί με μια μυρωδιά, αυτή θα ήταν το σκόρδο που χτυπούσε το καυτό βούτυρο και το κρασί ενός τηγανιού».

Photo: YouTube

Το πρώτο της σόλο σόου ξεπούλησε

Η De Montparnasse άρχισε να ασχολείται με την τέχνη σε νεαρή ηλικία, ζωγραφίζοντας γρήγορα πορτρέτα θαμώνων μπαρ και πουλώντας τα για να τα βγάλει πέρα ως έφηβη. Καθώς μεγάλωνε, τα έργα της τράβηξαν την προσοχή του εμπόρου Henri-Pierre Roché, ο οποίος τελικά αγόρασε 10 πίνακές της.

Το 1924, έγραψε στο ημερολόγιό του ότι αγόρασε μια υδατογραφία της De Montparnasse, την οποία αποκάλεσε «super-Matisse».

Τρία χρόνια αργότερα, είχε την πρώτη της ατομική έκθεση στο Au Sacre du Printemps στο Παρίσι, πουλώντας και τα 27 έργα της -και αποσπώντας καλές κριτικές.

Εμφανίστηκε στην οθόνη, αν και ο κινηματογραφικός θρίαμβος της ξέφυγε

Η πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση της De Montparnasse έγινε στο Le Retour à la raison, μια βιαστικά μονταρισμένη τρίλεπτη ταινία που ο Man Ray γύρισε σε δύο μέρες για μια έκθεση τέχνης Dada που διοργάνωσε ο Tristan Tzara το 1923. Η εκδήλωση αμαυρώθηκε από τη βία, με την αστυνομία να καταφθάνει αφού ο André Breton έσπασε το χέρι του ποιητή Pierre de Massot, και τη νύχτα να εξελίσσεται σε μεθυσμένους καβγάδες στους δρόμους.

Αργότερα το ίδιο έτος, η De Montparnasse ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη, όπου προσπάθησε να εισέλθει στον κινηματογράφο. Τα ανέκδοτα ποικίλλουν, αλλά για τον ένα ή τον άλλο λόγο, επέστρεψε στο Παρίσι χωρίς να γυρίσει τίποτα στις ΗΠΑ.

Εκεί, συνέχισε να έχει μικρούς ρόλους σε τέσσερις ταινίες σε σύντομο χρονικό διάστημα, συμπεριλαμβανομένης της ταινίας μεγάλου μήκους του Jaque Catelain, «The Gallery of Monsters», με το όνομα Kiki Ray. Ο σημαντικότερος ρόλος της ήρθε με την ευγενική χορηγία του Fernand Léger, στην ταινία «Ballet mécanique», στην οποία το πρόσωπο της De Montparnasse αντιπαραβάλλεται με κοντινά πλάνα διαφόρων αντικειμένων και μηχανών.

Δείτε το βίντεο

Έγραψε τα απομνημονεύματά της σε ηλικία μόλις 28 ετών

Μετά τον χωρισμό του με τον Man Ray, η De Montparnasse άρχισε να βγαίνει με τον σκιτσογράφο Henri Broca και να συνεισφέρει οικονομικά για να εκδώσει το νέο του περιοδικό, Paris-Montparnasse. Αυτό οδήγησε με τη σειρά του στην έκδοση των απομνημονευμάτων της De Montparnasse, συνδυάζοντας τα γραπτά της που αφηγούνται τη ζωή της με διάφορα έργα τέχνης στα οποία είχε εμφανιστεί όλα αυτά τα χρόνια.

Ήταν μόλις 28 ετών. Ήταν επίσης αναμφισβήτητα διάσημη.

«Ποιος δεν γνωρίζει την Κίκι, του Μονπαρνάς, και επομένως όλου του κόσμου;» αναρωτήθηκε ένας κριτικός. Ένας άλλος διακήρυξε ότι «η Κίκι είναι ένα ζωηρό κορίτσι, ένας ατίθασος ζωγράφος και μία μποέμ συγγραφέας, όλα μαζί. Είναι τα πάντα».

Ο βιβλιοπώλης Έντουαρντ Τάιτους κανόνισε να φέρει στις ΗΠΑ μια μετάφραση του βιβλίου από τον Σάμιουελ Πούτναμ. Θα είχε πρόλογο από τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο οποίος έγραψε ότι η Ντε Μονπαρνάς «κυριάρχησε στην εποχή του Μονπαρνάς περισσότερο από ό,τι η βασίλισσα Βικτώρια κυριάρχησε ποτέ στη βικτοριανή εποχή».

Αλλά για την Ντε Μονπαρνάς, η υπερατλαντική φήμη δεν έμελλε να έρθει. Οι τελωνειακοί υπάλληλοι των ΗΠΑ κατέσχεσαν το πρώτο φορτίο του βιβλίου ως άσεμνο και δεν τυπώθηκαν άλλα αντίτυπα στην αγγλική γλώσσα.

Η ίδια στέφθηκε βασίλισσα του Μονπαρνάς

Το δεύτερο μισό του ονόματός της η Kiki το απέκτησε το 1929, σε μια παράσταση που διοργάνωσε το Paris-Montparnasse πριν από τη δημοσίευση των απομνημονευμάτων της. Τραγούδησε τα πιο δημοφιλή νούμερά της μπροστά σε ένα κατάμεστο θέατρο, αποτίοντας φόρο τιμής στις ήδη ξεθωριασμένες μέρες δόξας της γειτονιάς.

Στο τέλος της βραδιάς, έγινε μια υπερβολική τελετή στέψης, στέφοντάς την βασίλισσα του Μονπαρνάς. Το νέο της όνομα, Kiki de Montparnasse, όχι μόνο την αναγνώριζε ως καλλιτεχνική βασίλισσα, αλλά την έδενε άρρηκτα με τη γειτονιά που είχε γεννήσει μια τόσο εμπνευσμένη και πρωτοποριακή τέχνη. Αναγνώριζε την εξέχουσα θέση της ανάμεσα στους καλλιτέχνες του Montparnasse, όχι μόνο ως μούσα και μοντέλο, αλλά και ως ισότιμο μέλος της δημιουργικής διαδικασίας.

Δείτε το βίντεο