Βία: Πώς φτάσαμε σε ακραία περιστατικά με ανήλικους

Ανησυχητικές διαστάσεις έχουν πάρει τον τελευταίο καιρό τα περιστατικά βίας με πρωταγωνιστές ανήλικους και εφήβους, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις δρουν ακόμα και σαν οργανωμένες συμμορίες.

Χαρακτηριστική είναι η πιο πρόσφατη περίπτωση του άγριου ομαδικού βιασμού του 15χρονου στο Ίλιον από ομάδα 8 ανήλικων παιδιών.

Γι΄ αυτό το φαινόμενο κακοποιητικών και εκφοβιστικών συμπεριφορών με θύτες και θύματα ανηλίκους, μιλήσαμε με τη Νένα Παπαδοπούλου, ψυχολόγο με μεταπτυχιακές σπουδές στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία και ειδίκευση στη Διαχείριση Ψυχικού και Συναισθηματικού Τραύματος.

Όπως απάντησε η ψυχολόγος στο ερώτημά μας σχετικά με το πώς εξηγούνται τέτοιου είδους περιστατικά και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη συμπεριφορά του ανήλικου δράστη: «Η βία στην εφηβική ηλικία δεν είναι κάτι που συναντάμε τα τελευταία χρόνια. Περιστατικά εμπλοκής ανηλίκων σε βίαιες καταστάσεις υπήρχαν από παλιά. Αυτό που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια είναι η διαφορετική έκφραση της βίας. Μπορεί να χαρακτηριστεί πιο έντονη, πιο ωμή και αρκετές φορές πιο στοχευμένη.

Για να φτάσει ένας έφηβος να χρησιμοποιήσει βία με σκοπό να πληγώσει σκληρά ένα άλλο άτομο ή μια ομάδα σίγουρα είναι πολυπαραγοντική η ώθηση που του δόθηκε. Αρχικά, πυλώνας στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, συναισθηματικού και ψυχικού, του παιδιού, αποτελεί το στενό του οικογενειακό περιβάλλον. Ο τρόπος που αντιδρά η οικογένεια σε θέματα που προκύπτουν, η μεταξύ των μελών συμπεριφορά και η επίδειξη του πρέποντος σεβασμού προς όλα τα μέλη που την απαρτίζουν, ο χώρος και ο χρόνος που δίνεται σε κάθε μέλος να εκφράσει τυχόν ανησυχίες και φόβους που το προβληματίζουν. Αν σε μια οικογένεια λείπει ο σεβασμός και η κατανόηση τότε εύκολα μπορεί να επηρεαστεί αρνητικά ένας ανήλικος»

«Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί πως αρκετά μεγάλο ποσοστό παιδιών που συμμετείχαν σε μη αποδεκτά περιστατικά υπήρξαν και τα ίδια θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Αξίζει εδώ να διευκρινιστεί πως με τον όρο ενδοοικογενειακή βία δεν εννοούμε μόνο την χρήση σωματικής βίας. Κάτω από αυτήν την ομπρέλα συγκαταλέγονται η παιδική παραμέληση, ο εκφοβισμός από τους γονείς, η συναισθηματική κακοποίηση και άλλες καταστάσεις, οι οποίες δεν ευνοούν την υγιή ανάπτυξη της εφηβικής ψυχής. Οι έφηβοι πλέον καλούνται να μεγαλώσουν πιο γρήγορα και να διαχειριστούν καταστάσεις για τις οποίες ακόμη δεν έχουν αναπτύξει την απαραίτητη κριτική σκέψη να τις αξιολογήσουν ούτε διαθέτουν την ικανότητα της αναστολής της παρόρμησης.», προσέθεσε η Ψυχολόγος.

Ο κοινωνικός περίγυρος

Παράλληλα, επισήμανε ότι: «Ο ευρύτερος κοινωνικός περίγυρος με τον οποίο ένα παιδί συναναστρέφεται και αλληλεπιδρά παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στο τι συμπεριφορές θα εμφανίσει  ο έφηβος. Οι έφηβοι έχουν έντονα ανεπτυγμένη την ανάγκη να ανήκουν σε ένα κοινωνικό σύνολο, μια ομάδα. Σε περιπτώσεις, όμως, για παράδειγμα όπου ένα παιδί δεν έχει έντονα καλλιεργημένη την έννοια της αυτοπεποίθησης θα μπορούσε να γίνει μέλος μιας ομάδας, η οποία υιοθετεί βίαιες και έντονες συμπεριφορές. Με τον τρόπο αυτό ο συγκεκριμένος έφηβος περιβάλλεται από άτομα πιο δυνατά από τον ίδιο, και συγκαλύπτεται η δική του μειωμένη αυτοπεποίθηση. Για να καλύψει την ανάγκη αυτή και κάποιες  ακόμα ενδέχεται να λάβει μέρος κι ο ίδιος στις βίαιες συμπεριφορές που αναπαράγει αυτή η ομάδα».

«Σημαντικό ρόλο, επίσης, διαδραματίζουν τα προβαλλόμενα πρότυπα της εποχής, η δυνατότητα παρακολούθησης ποικίλων ακατάλληλων βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προτρέπουν τα παιδιά να επιδείξουν τέτοιες συμπεριφορές, τα βιντεοπαιχνίδια όπου πλέον η βία παρουσιάζεται τελείως ωμά και καθαρά στους εφήβους, καθώς και η, κατά την γνώμη μου, λανθασμένη προβολή των περιστατικών βίας μέσω υπερανάλυσης και υπερπροβολής τους. Κάποιες φορές μπορεί να λειτουργεί αντίστροφα όλο αυτό και αντί για αποτροπή να επιφέρει έντονη περιέργεια στα παιδιά», τόνισε η Ψυχολόγος.

Πώς θα πρέπει, λοιπόν, να διαχειριστεί ο γονέας τη βίαιη συμπεριφορά του παιδιού του;

Έχοντας επισημάνει πως η οικογένεια είναι ο βασικότερος πυλώνας, ο οποίος τοποθετεί τα θεμέλια της προσωπικότητας ενός παιδιού, η κ. Παπαδοπούλου υπογραμμίζει ότι «Το πώς θα πράξει ο γονέας αν παρατηρήσει βίαιη συμπεριφορά από το παιδί του είναι αρκετά σχετικό. Αν όμως εννοούμε την εμπλοκή του σε βίαια περιστατικά όπου υπάρχουν θύματα τότε ο γονέας θα ήταν χρήσιμο να αναλογιστεί καλά πριν προχωρήσει σε οποιαδήποτε ενέργεια. Ενδεχομένως το παιδί του σταδιακά να παρουσίασε κάποια σημάδια, όπως οι έντονες εκρήξεις θυμού, η απομόνωση, η απομάκρυνση από τα σχολικά καθήκοντα κ.α..

Είναι αναμενόμενο ο γονέας να νιώσει θυμωμένος και απογοητευμένος από το παιδί του. Αφού καταφέρει να κατευνάσει λίγο τη ψυχολογική και συναισθηματική φόρτιση θα ήταν καλό να προσεγγίσει το παιδί του και να του μιλήσει. Να του εξηγήσει πώς νιώθει και να του πει πώς νιώθει και το θύμα, το οποίο βασανίστηκε. Να του παρουσιάσει όλες τις συνέπειες που επιφέρει μια τέτοια πράξη και να του εξηγήσει πού θα μπορούσε να οδηγηθεί αν η συμπεριφορά αυτή γίνεται επαναλαμβανόμενα. Ακόμα, όμως, θα ήταν καλό να ακούσει κι ο γονέας το παιδί του. Να του δώσει χώρο να μιλήσει».

Ο ρόλος της τραπ μουσικής σε τέτοιου είδους περιστατικά

Με αφορμή το περιστατικό με το βιασμό του 15χρονου, κατά το οποίο η ομάδα των θυτών φαίνεται πως ενστερνίζονταν απόψεις και ιδεολογίες που εξυμνούνται από τα τραγούδια της τραπ μουσικής, όπως τη χρήση όπλων, ναρκωτικών ουσιών κτλ., ρωτήσαμε τη Ψυχολόγο κατά πόσο μπορεί να προκαλέσει αυτό το είδος μουσικής τέτοιες συμπεριφορές.

Σύμφωνα με τη Ψυχολόγο, «Ως ένα βαθμό η έκθεση των παιδιών σε τέτοια ακούσματα είναι πιθανόν να τους οδηγήσει στη μίμηση και στην αντιγραφή των όσων προβάλλονται και αναπαράγονται στους στίχους και στα video clip  των τραπ τραγουδιών. Ιδιαίτερα σε παιδιά, τα οποία δεν έχουν μια σταθερά να στηρίζει το χαρακτήρα τους και σε παιδιά, τα οποία προσπαθούν να κρύψουν τις ανασφάλειες και τους φόβους τους και προβάλλουν μια αντίθετη εικόνα για να καταφέρουν να επιβιώσουν. Κι εδώ εμφανίζεται πάλι η οικογένεια και το τι πρότυπα έχει καλλιεργήσει στο παιδί. Παρ’ όλα αυτά δεν σημαίνει πως όποιος έφηβος ακούει αυτού του είδους τη μουσική θα συμπεριφέρεται ανάλογα. Η μουσική είναι μέσω έκφρασης και παρουσίασης προτύπων. Ας καλλιεργήσουμε στα παιδιά την έννοια της αυτοπεποίθησης και της αποδοχής. Τότε δεν θα έχουν τόση επιρροή επάνω τους τα εκάστοτε προβαλλόμενα πρότυπα».

Πρόκειται, πράγματι, για ένα σύγχρονο φαινόμενο ή υπήρξαν πάντοτε περιστατικά βίας από ανήλικους;

Όπως ξεκαθάρισε η κ. Παπαδοπούλου, «Η συμμετοχή ανήλικων παιδιών σε περιστατικά βίας υπήρχε και παλαιότερα. Καθώς περνάνε τα χρόνια, όμως, η βία αυτή γίνεται πιο ωμή και σκληρή. Φαίνεται σαν τα παιδιά να θέλουν να δουν άλλα παιδιά να υποφέρουν, να τα πληγώσουν πολύ και μέσα από όλο αυτό να νιώσουν τα ίδια πιο ισχυρά και πως έχουν ένα ρόλο πλέον στην κοινωνία.  Τα περιστατικά αυτά αναπαράγονται συνέχεια από παντού μέσω βίντεο που τραβάνε τα ίδια τα παιδιά και σχολιάζονται σε μεγάλο βαθμό από ποικίλες εκπομπές. Ας αναλογιστούμε πόσο πιο ωφέλιμο και παραγωγικό θα ήταν η προσέγγιση τέτοιων θεμάτων να εστίαζε σε τρόπους πρόληψης της βίας και στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Σε παραδείγματα πώς οι γονείς να έρθουν κοντά στα παιδιά τους και να χτίσουν μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και σεβασμού».

Κλείνοντας, η Ψυχολόγος τόνισε πως θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τη διαχείριση τέτοιων καταστάσεων, αφού ο λανθασμένος χειρισμός και η υπερπροβολή μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του θύματος.

«Θα πρέπει να είμαστε όλοι ιδιαίτερα προσεκτικοί στο τι αναπαράγουμε και πόσο εκθέτουμε κι εμείς οι ίδιοι το παιδί», είπε.

«Ο δικός μας ρόλος είναι η διακριτικότητα και όχι η υπερπροβολή του τι συνέβη», προσέθεσε.

Η Κωνσταντίνα Ζαντοπούλου σπουδάζει δημοσιογραφία στη New Media Studies