Qatargate: Από τις εντάσεις στον Κόλπο στο σκάνδαλο διαφθοράς των Βρυξελλών

Τις εντάσεις, τις αντιπαλότητες και την περίπλοκη πρόσφατη ιστορία του Περσικού Κόλπου αναλύει το Politico σε πρόσφατο ρεπορτάζ του, αποδίδοντας στα παραπάνω το σκάνδαλο που συντάραξε ολόκληρη την Ευρώπη και οδήγησε την Εύα Καϊλή από την αντιπροεδρία του Ευρωκοινοβουλίου, στις φυλακές των Βρυξελλών.

Όπως αναφέρει το πολιτικό δίκτυο, μπορεί οι μοναρχίες του Κατάρ, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας να μοιάζουν παρόμοιες με την πρώτη ματιά, οι σχέσεις τους όμως υπήρξαν κάθε άλλο παρά αρμονικές στη διάρκεια των τελευταίων ετών. Και καθώς τα πάμπλουτα πετρελαιοπαραγωγά κράτη επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν τις αγορές τους και να εκσυγχρονίσουν τις κοινωνίες τους, αισθάνονται υποχρεωμένα να ανταγωνίζονται για τη θέση τους στο διεθνές στερέωμα και την εικόνα που παρουσιάζουν στη Δύση.

Επιπλέον, αν και οι σχέσεις της Ντόχα και του Ριάντ έχουν βελτιωθεί στη διάρκεια των τελευταίων ετών, ο ανταγωνισμός μεταξύ τους παραμένει ισχυρός, καθιστώντας το lobbying ακόμη πιο σημαντική υπόθεση – παρόλο που το Κατάρ αρνείται πως ακολούθησε οποιαδήποτε παράνομη πρακτική.

Η στρατηγική επιβίωσης του Κατάρ

Μέχρι το 2017, Κατάρ, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διατηρούσαν μια… λυκοφιλία. Ως μέλη του Συμβουλίου Συντονισμού του Κόλπου, εργάζονταν για την οικοδόμηση μιας ενιαίας αγοράς και τη δημιουργία κοινού νομίσματος στην περιοχή, στην ίδια λογική με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όμως οι διαφορετικές αντιδράσεις της κάθε χώρας στην Αραβική Άνοιξη έφεραν τις σχέσεις τους σε σημείο καμπής.

Το δίκτυο Al Jazeera, που έχει την έδρα του στο Κατάρ, φιλοξένησε τις απόψεις της Αραβικής Αδελφότητας, του ισλαμικού κόμματος που κατέκτησε την εξουσία στην Αίγυπτο και αμφισβήτησε κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο. Η Ντόχα δεν προσέφερε στην οργάνωση απλώς μια πλατφόρμα: υπήρξε και άμεσος χρηματοδότης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Αντιθέτως, Σαουδική Αραβία και ΗΑΕ ανακήρυξαν την Μουσουλμανική Αδελφότητα τρομοκρατική οργάνωση.

Μαζί με το Μπαχρέιν, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ διέκοψαν τους διπλωματικούς δεσμούς με τη Ντόχα τον Ιούνιο του 2017, κλείνοντας τον εναέριο χώρο και τα χωρικά τους ύδατα προς το Κατάρ. Η Σαουδική Αραβία έκλεισε επίσης και τα σύνορά της, αποκόπτοντας το Κατάρ από τη μοναδική χερσαία δίοδο που διέθετε.

Επιπλέον, το Κατάρ ήρθε αντιμέτωπο με τους εξής όρους: το λουκέτο στο Al Jazeera, τη διακοπή των στρατιωτικών σχέσεων με την Τουρκία και την απομάκρυνση από το Ιράν. Η Ντόχα αρνήθηκε, παρόλο που εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε πυρετώδεις διαδικασίες οικοδόμησης των εγκαταστάσεων του Μουντιάλ, ενώ το 40% των τροφίμων της χώρας έφταναν σε αυτή περνώντας διαμέσου της Σαουδικής Αραβίας.

Υπαρξιακή αποστολή της Ντόχα ήταν πλέον η μάχη της απέναντι στον «παράνομο αποκλεισμό» της, όπως τον χαρακτήριζε.

«Το μόνο πράγμα που μπορούσε να κάνει το Κατάρ ήταν να βεβαιωθεί ότι όλοι ήξεραν ότι υπήρχε και ότι ήταν ωραίο μέρος», εξήγησε στο Politico η Χάνα Νόιμαν, επικεφαλής της επιτροπής του Ευρωκοινοβουλίου για τις σχέσεις με την Αραβική Χερσόνησο (DARP).

Το Κατάρ είχε ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη τις Βρυξέλλες, καθώς είχε ήδη χάσει έναν ισχυρότερο σύμμαχο: την Ουάσιγκτον. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, όχι μόνο πήρε το μέρος των αντιπάλων του Κατάρ, αλλά και επιχείρησε να πάρει τα εύσημα για την απομόνωσή του, παρά το γεγονός ότι η μεγαλύτερη αμερικανική βάση στην περιοχή βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την Ντόχα.

Το Κατάρ συνεργαζόταν ήδη με τη λονδρέζικη συμβουλευτική εταιρεία Portland Communications – τουλάχιστον από το 2014 – καθώς το Μουντιάλ είχε αρχίσει να μετατρέπεται σε επικοινωνιακό εφιάλτη εξαιτίας των πληροφοριών για δωροδοκίες σε αξιωματούχους της FIFA και εκμετάλλευση των μεταναστών εργατών.

Η ευρωπαϊκή εμφάνιση της Ντόχα

Στις Βρυξέλλες, η Ντόχα στηρίχτηκε στον επικεφαλής της αποστολής της στην ΕΕ, Αμπντουλραχμάν Μοχάμεντ Αλ-Χουλάιφι, που είχε εγκατασταθεί το 2017 στο Βέλγιο με στόχο την ενίσχυση των σχέσεων της χώρας του με την Ευρώπη.

Μέσα σε λίγες ημέρες από τη ρήξη στον Κόλπο, ο Αλ-Χουλάιφι εμφανίστηκε σε συνόδους του ΝΑΤΟ και μέσα σε λίγους μήνες ίδρυσε τη δεξαμενή σκέψης Κέντρο Διαλόγου για τη Μέση Ανατολή, για να προωθήσει την εικόνα της Ντόχα ως ανοιχτής στον διάλογο – σε αντίθεση, υποτίθεται, με τους γείτονές της – πιέζοντας την ΕΕ να εμπλακεί στις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή.

Μέσα σε ένα χρόνο μιλούσε σε πάνελ για την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού στο πλευρό της ολλανδικής και της βελγικής ομοσπονδιακής αστυνομίας. Μέχρι το τέλος του 2019 είχε συντονίσει την πρώτη συνάντηση της ομάδας φιλίας Κατάρ-ΕΕ της πρεσβείας του.

«Η κατάσταση έπειτα από τον αποκλεισμό του έχει αναγκάσει το Κατάρ να δημιουργήσει στενότερες σχέσεις έξω από το πλαίσιο της περιφερειακής κρίσης, για παράδειγμα με την ΕΕ», είχε δηλώσει ο Πιερ Αντόνιο Παντσέρι, τότε επικεφαλής της υποεπιτροπής της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μιλώντας στο Euractiv το 2018.

Την επόμενη χρονιά, ο Παντσέρι θα παρακολουθούσε το «Διεθνές Συνέδριο για τους Εθνικούς, Περιφερειακούς και Διεθνείς Μηχανισμούς για την Καταπολέμηση της Ατιμωρησίας και τη Διασφάλιση Λογοδοσίας Βάσει του Διεθνούς Δικαίου», το οποίο είχε οργανώσει το Κατάρ. Εκεί θα επαινούσε το ιστορικό της χώρας στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ο Παντσέρι βρίσκεται πλέον, ως γνωστόν, στις βελγικές φυλακές, αντιμέτωπος με κατηγορίες για διαφθορά. Η ΜΚΟ του, Fight Impunity, βρίσκεται υπό ενδελεχή έλεγχο ως πιθανή βιτρίνα παράνομων δραστηριοτήτων.

Η Νόιμαν, ευρωβουλευτής των γερμανών «Πράσινων», δήλωσε στο Politico ότι η στρατηγική επιβίωσης του Κατάρ έχει αποδώσει.

Με άμεσο ή έμμεσο τρόπο, το Κατάρ πέτυχε αρκετές μεγάλες νίκες σε αυτό το διάστημα, μεταξύ των οποίων και τα αποτελέσματα αρκετών ψηφισμάτων του Ευρωκοινοβουλίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Σαουδική Αραβία και τη διακοπή εξαγωγών στρατιωτικού εξοπλισμού στο Ριάντ ως αντίδραση στη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι. Επιπλέον, η Ντόχα υπέγραψε σύμφωνο συνεργασίας με την ΕΕ τον Μάριο του 2018, λειαίνοντας το έδαφος για στενότερους δεσμούς.

Λυκοφιλία ξανά

Από τη συμφωνία Σαουδικής Αραβίας και Κατάρ για το τέλος της κρίσης πριν από δυο χρόνια, οι σχέσεις Ντόχα και Ριάντ έχουν γενικώς αποκατασταθεί. Το Νοέμβριο, ο διάδοχος του σαουδαραβικού θρόνου, πρίγκιπας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν ταξίδεψε στο Κατάρ για να παρακολουθήσει το Μουντιάλ, και εναγκαλίστηκε με τον εμίρη της χώρας, σεΐχη Ταμίμ μπιν Χαμάντ αλ-Θάνι.

Ωστόσο, οι σχέσεις του Κατάρ με τα ΗΑΕ, των οποίων ηγείται ο σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Ζαγιέντ Αλο Ναχιάν παραμένουν ψυχρές, παρατηρεί το Politico.

Καθώς ο Κόλπος μεταμορφώνεται, τα ΗΑΕ «έχουν αντιληφθεί τον ρόλο τους ως δύναμη του status quo», υποστηρίζει ο Τζον Μπ. Άλτερμαν, διευθυντής του Προγράμματος για τη Μέση Ανατολή του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών με έδρα την Ουάσιγκτον. Από την άλλη «Το Κατάρ αντιμετωπίζει τον εαυτό του ως σύμμαχο των δυνάμεων αλλαγής στην περιοχή, γεγονός που έχει δημιουργήσει κάποιο βαθμό αμοιβαίας αντιπάθειας».

Το μικρό μέγεθος του Κατάρ ευθύνεται σε έναν βαθμό για την προθυμία του να συνεργαστεί με ομάδες που άλλα κράτη αντιμετωπίζουν ως υπαρξιακές απειλές, σημειώνει το πολιτικό δίκτυο.

Οι Καταριανοί βλέπουν τους εαυτούς τους ως «υπερασπιστές των Δαυίδ ενώπιον του Γολιάθ», σημειώνει ο Αντρέας Κριγκ, αναπληρωτής καθηγητής στο King’s College του Λονδίνου, που στο παρελθόν έχει εργαστεί ως σύμβουλος των καταριανών ενόπλων δυνάμεων. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που έχουν ιδρυθεί από «μια μεγάλη γκάμα προσωπικοτήτων της αντιπολίτευσης, Σαουδάραβες της αντιπολίτευσης που βρίσκονται στη Δύση, έχουν λάβει οικονομική υποστήριξη από τη Ντόχα», προσθέτει. Ο Κασόγκι, μια από τις πιο γνωστές φιγούρες της σαουδαραβικής αντιπολίτευσης, διατηρούσε σχέσεις με το Qatar Foundation, ένα ίδρυμα με κρατική χρηματοδότηση. «Για αυτό και το Κατάρ αντιμετωπιζόταν από τους γείτονές του ως αγκάθι».

Και όσο αστρονομικό και αν ακούγεται το ποσό του €1,5 εκατ. που κατάσχεσε η βελγική αστυνομία, πρόκειται για ψίχουλα σε σχέση με τα χρήματα που διοχετεύουν οι χώρες του Κόλπου για νόμιμο lobbying στις Βρυξέλλες – ένα σύνολο που και πάλι ισούται με ψίχουλα σε σχέση με το αντίστοιχο ποσό για την Ουάσιγκτον.

Παρόλα αυτά, η ΕΕ παραμένει σημαντικός στόχος. Το Άμπου Ντάμπι ενισχύει τη «μακρά συνεργασία» του με τις Βρυξέλλες στο πεδίο της οικονομίας και της περιφερειακής ασφάλειας «μέσα από βαθιά, στρατηγική συνεργασία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τα κράτη μέλη», δήλωσε ένας αξιωματούχος των ΗΑΕ σε ανακοίνωσή του.

«Οι Βρυξέλλες ήταν πάντα το κατάλληλο μέρος για να δημιουργήσεις ένα αφήγημα», εξηγεί στο Politico ο Κριγκ.

Και όπως τονίζει το πολιτικό δίκτυο, αυτή τη στιγμή καθένας από τους κύριους παίκτες της περιοχής έχει πολύ καλούς λόγους να θέλει να διαμορφώσει αυτό το αφήγημα.

Ο Άλτερμαν περιγράφει την εικόνα που κυριαρχεί για τις χώρες του Κόλπου ως «ανθρώπους που έχουν περισσότερα λεφτά και από τον Θεό και θέλουν να γυρίσουν τον κόσμο πίσω στον 7^ο αιώνα».

Όμως αυτό δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα, τονίζει. «Στόχος είναι η διαμόρφωση του μέλλοντος και είναι ένας στόχος με πολύ υψηλά ρίσκα, ενώ ταυτόχρονα επικρατεί τεράστια ανησυχία για το πώς θα σχετίζεται μαζί τους ο πλανήτης μέσα στα επόμενα 30 με 50 χρόνια και, για να είμαστε ειλικρινείς, όλα ξεκινούν από μια σειρά ηγετών που φαντάζονται ότι θα βρίσκονται στην εξουσία για τα επόμενα 30 με 50 χρόνια».