Ασθενείς: Ανθρώπινο λάθος στην ιατρική – Πώς αποφεύγεται

Φαντάζουν σαν θεοί στα μάτια μας, όμως δεν είναι. Είναι άνθρωποι.

Ο λόγος για τους υγειονομικούς που στέκονται δίπλα μας την ώρα της ανάγκης, σε δύσκολες συνθήκες, σε κρίσιμες καταστάσεις που απειλούν τη ζωή μας.

Και ως άνθρωποι, μπορεί να κάνουν λάθη, ιδίως όταν η δομή των συστημάτων υγείας είναι τέτοια που ενισχύει το στρες τους.

Η ελαχιστοποίηση του ανθρώπινου λάθους στους γιατρούς, μπορεί να είναι σωτήρια σε σοβαρές περιπτώσεις όπου το χειρουργείο ή η εντατική μονάδα είναι απαραίτητα και μαζί με αυτά και η αναισθησία.

Για το λόγο αυτό, η Ένωση Αναισθησιολόγων της Μ. Βρετανίας εξέδωσε νέες οδηγίες με στόχο την ελαχιστοποίηση του ανθρώπινου λάθους στην ιατρική, εστιάζοντας στους «ανθρώπινους παράγοντες» που πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν, για την αποφυγή του.

O όρος «ανθρώπινοι παράγοντες» συνδέεται με την εργονομία, ενώ ταυτόχρονα αποδέχεται ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθη και ότι το ανθρώπινο λάθος δεν μπορεί να εξαλειφθεί. Παράλληλα δέχεται ότι σε καταστάσεις μεγάλης πίεσης η προσωπική και η ομαδική απόδοση διαφέρουν και μπορούν να αποσυντονιστούν μεταξύ τους. Λαμβάνει υπόψιν την επικοινωνία και την ομαδική εργασία, αντιλαμβάνεται την αλληλεπίδραση των ανθρώπων, περιλαμβάνει στοιχεία του συστήματος, αρχές, δεδομένα και μεθόδους βελτιστοποίησης των εργασιακών συνθηκών, αλλά  και της αποδοτικότερης λειτουργίας του συστήματος υγείας. Χωρίζει τις στρατηγικές του «ανθρώπινου παράγοντα» σε τέσσερις τομείς σε σχήμα πυραμίδας, με σημαντικότερο -στη βάση της – το σχεδιασμό του περιβάλλοντος, των υλικών και των συστημάτων που εφαρμόζονται. Ακολουθεί ο τομέας των εμποδίων που μπαίνουν στο σύστημα υγείας για να αποφεύγονται τα λάθη, τρίτος είναι ο τομέας της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων από τα λάθη που αναπόφευκτα γίνονται και αφήνει τελευταία την εκπαίδευση και εξειδίκευση, ανατρέποντας τα σημερινά δεδομένα της δομής των συστημάτων υγείας, κατά τα οποία απαιτούνται εξαιρετικές επιδόσεις του ανθρώπινου δυναμικού για την επίτευξη της περίθαλψης του πληθυσμού.

Με το σύστημα υγείας της Μ. Βρετανίας να γονατίζει από τις αναπνευστικές ιώσεις, τις νοσηλείες να κρατούν περισσότερο και οι διαθέσιμες κλίνες να λιγοστεύουν, οι Βρετανοί αναισθησιολόγοι εστιάζουν σε τρεις βασικούς παράγοντες που έχουν οδηγήσει ασθενείς στο θάνατο. Οι τρεις παράγοντες είναι: το ανθρώπινο λάθος, η αποφυγή εναντίωσης προς τις αρχές και η στήριξη σε ανεπαρκή συστήματα υγείας.

Μάλιστα η δρ Φιόνα Κέλι, σύμβουλος των Ενωμένων Βασιλικών Νοσοκομείων του Ιδρύματος του βρετανικού συστήματος υγείας στο Μπαθ και μία από τους συγγραφείς των νέων οδηγιών προς τους αναισθησιολόγους, επισημαίνει ότι «εδώ, δεν αναφερόμαστε σε αποφεύξιμους θανάτους (όρος που αφορά την κατάλληλη διαχείριση χρονίων παθήσεων για τη βελτίωση της υγείας του πάσχοντα), αλλά στις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε ασθενείς που επιβιώνουν μετά από λάθη και παρενέργειες της ιατρικής πρακτικής, που θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί».

«Οι νέες οδηγίες αναλύουν τις πιθανές περιοχές όπου το ανθρώπινο λάθος μπορεί να παρεισφρήσει και να έχει ολέθρια αποτελέσματα. Μπορούν επίσης να έχουν εφαρμογή και σε άλλες ιατρικές ειδικότητες. Αυτή η προσέγγιση στους ανθρώπινους παράγοντες, στοχεύει να κάνει εύκολο στους επαγγελματίες υγείας να κάνουν το σωστό και δύσκολο ή αδύνατο να κάνουν το λάθος», καταλήγει η δρ Κέλι.

Η μελέτη που περιλαμβάνει τις νέες οδηγίες δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Anaesthesia , επισημαίνει πως το βρετανικό σύστημα υγείας είναι σχεδιασμένο να στηρίζεται κυρίως στη δραστηριότητα του ανθρώπινου δυναμικού του, με λίγες και ασταθείς δομές που αφορούν την ασφάλεια, με αποτέλεσμα σε περιόδους πίεσης, η ασφάλεια να γίνεται ακόμη πιο ασταθής.

Οι 12 συστάσεις

Οι προτάσεις των ειδικών για την αποφυγή του ιατρικού λάθους αφορούν τα παρακάτω:

Σχεδιασμός υλικών και υποδομών

1. Ο σχεδιασμός του ιατρικού εξοπλισμού θα πρέπει να γίνεται από ειδικούς από τα αρχικά στάδια και να λαμβάνει υπόψιν τον ανθρώπινο παράγοντα κατά τη χρήση του, γεγονός που σημαίνει ότι εάν είναι απαραίτητο να γίνεται και αλλαγή του σχεδίου αν αυτό είναι απαραίτητο, παρότι αυτό μέχρι στιγμής δεν συμβαίνει πάντα.  Η διαδικασία προμήθειας ιατρικού εξοπλισμού θα πρέπει να περιλαμβάνει τον ανθρώπινο παράγοντα στις αξιολογήσεις της.
2. Ο σχεδιασμός των αμπούλων και της συσκευασίας του φαρμάκου θα πρέπει να ενσωματώνει αρχές ανθρώπινου παράγοντα για τη βελτιστοποίηση της αναγνωσιμότητας και τη μείωση του κινδύνου εσφαλμένης επιλογής: οι αναισθησιολόγοι, οι φαρμακοποιοί και τα τμήματα προμηθειών θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι αυτές οι αρχές έχουν προτεραιότητα κατά τις διαδικασίες αγοράς τους. Οι βελτιώσεις που θα μπορούσαν να κάνουν τη διαφορά αφορούν το πιο εμφανές όνομα του φαρμάκου από το όνομα και το λογότυπο του κατασκευαστή, να δίνεται προτεραιότητα στη δραστική ουσία έναντι του εμπορικού ονόματος του φαρμάκου και σε ότι αφορά τα χρώματα των συσκευασιών να λαμβάνεται υπόψη το ενδεχόμενο της αχρωματοψίας.
3. Ο σχεδιασμός ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος θα πρέπει να ενσωματώνει τις αρχές του ανθρώπινου παράγοντα. Θα πρέπει να διενεργούνται τακτικές αναθεωρήσεις για να διασφαλίζεται ότι δεν έχει τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια – αυτό μπορεί να καλύψει οτιδήποτε, από το σχεδιασμό ολόκληρου του νοσοκομείου μέχρι το σχεδιασμό του χειρουργείου και τον τρόπο χρήσης του κινητού εξοπλισμού σε κάθε επέμβαση.

Εμπόδια στα λάθη

4. Ο σχεδιασμός και ο προγραμματισμός της λίστας χειρουργείων θα πρέπει να περιλαμβάνει πρόσθετο χρόνο για περίπλοκες καταστάσεις και επεμβάσεις υψηλού κόστους για να καταστεί δυνατή η επαρκής προετοιμασία και να μειωθεί η πίεση χρόνου στο προσωπικό.
5. Τα γνωστικά βοηθήματα, μαζί με αλγορίθμους και λίστες ελέγχου, θα πρέπει να σχεδιάζονται και να δοκιμάζονται χρησιμοποιώντας αρχές που περιλαμβάνουν τον ανθρώπινο παράγοντα για να διασφαλίζεται η χρηστικότητα και η αποτελεσματικότητα.
6. Μη τεχνικές δεξιότητες μπορούν να διδαχθούν και να εφαρμόζονται καθημερινά, ώστε το προσωπικό να εξοικειωθεί και να τις χρησιμοποιεί αποτελεσματικά. (Αφορούν όλο το προσωπικό, και  σχετίζονται με την πλήρη επίγνωση της κατάστασης – σε ότι αφορά το τι έχει συμβεί στο περιστατικό, τι συμβαίνει τώρα και τι θα μπορούσε να συμβεί την επόμενη στιγμή).

Ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων του λάθους

7. Η έρευνα για κρίσιμα και ανεπιθύμητα λάθη, θα πρέπει να γίνεται από ομάδες στελεχών εκπαιδευμένων στον ανθρώπινο παράγοντα και με τα κατάλληλα μέσα διερεύνησης. Τα μαθήματα από τα λάθη αυτά πρέπει να κοινοποιούνται. Π.χ. ένα νέο πλαίσιο ασφάλειας για την αντιμετώπιση των περιστατικών που λαμβάνει υπόψιν τις αρχές του ανθρώπινου παράγοντα, αντικαθιστά τα υπάρχοντα μέσα διερεύνησης βασικών αιτιών που χρησιμοποιούνται τώρα στο σύστημα περίθαλψης – έχει  δοθεί προθεσμία στα νοσοκομεία του Ηνωμένου Βασιλείου για εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου ασφαλείας μέχρι το φθινόπωρο του 2023).
8. Συσκέψεις για τη νοσηρότητα και θνησιμότητα των ασθενών θα πρέπει να γίνονται τακτικά σε όλα τα αναισθησιολογικά τμήματα και τα περιστατικά που πάνε καλά θα πρέπει να γίνονται μαθήματα. Παράλληλα θα πρέπει να προβλέπεται και χρόνος για την παρακολούθηση αυτών των συναντήσεων από το προσωπικό.

Εκπαίδευση και κατάρτιση

9. Θα πρέπει να παρέχεται σε όλους τους αναισθησιολόγους και όλες τις ομάδες χειρουργείου, εκπαίδευση και κατάρτιση στις παραμέτρους του ανθρώπινο παράγοντα. Η εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη σημασία του καλού σχεδιασμού στο σύστημα υγείας, τη σπουδαιότητα της δομής συστημάτων υγείας με προοπτική, αλλά και τη σπουδαιότητα των μη τεχνικών δεξιοτήτων και στρατηγικών για τη βελτίωση όλων αυτών των παραμέτρων.
10. Θα πρέπει επίσης να γίνεται εκπαίδευση για δεξιότητες μη τεχνικές και διεπαγγελματική προσομοίωση, ώστε οι ομάδες που συνεργάζονται, να εκπαιδεύονται παράλληλα, μαζί. Οι μη τεχνικές δεξιότητες θα πρέπει να μαθαίνονται κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας και στην κλινική πράξη, να ενσωματώνονται σε όλα τα εργαστήρια και τα μαθήματα αναισθησίας και να επαναλαμβάνονται κατά τη διάρκεια της τακτικής διεπαγγελματικής εκπαίδευσης προσομοίωσης. Γι΄ αυτό χρειάζεται χρόνος και πόροι που πρέπει να διατεθούν κατάλληλα.

Καλές συνθήκες εργασίας

11. Οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού θα πρέπει να βελτιστοποιούνται από τα νοσοκομεία και τα αναισθησιολογικά τμήματα με την εφαρμογή οργανωτικών στρατηγικών.

Στρατηγική

12. Κάθε αναισθησιολογικό τμήμα θα πρέπει να έχει έναν επικεφαλής ανθρώπινου παράγοντα με κατάλληλο επίπεδο εκπαίδευσης. Κάθε νοσοκομείο θα πρέπει να έχει επικεφαλής για την ασφάλεια των ασθενών με την κατάλληλη εκπαίδευση και προσόντα. στην Αγγλία, αυτό περιλαμβάνεται ήδη στις συστάσεις περί Αγωγής Υγείας.