Τα ερωτικά γράμματα του Τζέιμς Τζόις: «Ανόητο, καλόκαρδο κορίτσι!»

Το 1904, αμέσως μετά την απόρριψη του πρώτου μεγάλου δοκιμίου του προς δημοσίευση, ο 22χρονος Τζόις γνώρισε τη Νόρα Μπάρνακλ – μια νεαρή καμαριέρα την οποία περιέγραψε ως «μια απλή έντιμη ψυχή», μια «ανίκανη για οποιαδήποτε από τις απάτες που περνούν  στην τρέχουσα ηθική».

Από τη στιγμή που συναντήθηκαν μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του Τζόις, οι δυο τους συνδέθηκαν με μια ασυνήθιστη αγάπη που μεταφράστηκε σε μια σχέση αντισυμβατική από πολλές απόψεις, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής – απέκτησαν έναν γιο και μια κόρη εκτός γάμου και δεν παντρεύτηκαν παρά μόνο 27 χρόνια μετά την έναρξη της ισόβιας σχέσης τους.

Η ανιδιοτελής ειλικρίνεια της Νόρα ήταν έντονα γοητευτική για την Τζόις. Μόνο μαζί της εκείνος, ένας άνθρωπος κατά τα άλλα επιφυλακτικός και χρόνια δύσπιστος, ήταν ικανός για πλήρη αυτοαποκάλυψη – εκείνη ήταν το μη επικριτικό, τρυφερό δοχείο για τα αυστηρά μεγαλεία της φιλοδοξίας και της αυτοσυνειδησίας του, που συχνά αιμορραγούσαν σε αυτοαπέχθεια.

Η ακλόνητη εμπιστοσύνη που αναπτύχθηκε ανάμεσά τους έγινε η υπέρτατη κινητήρια δύναμη της αγάπης τους – γιατί τι είναι η αγάπη αν όχι το δίχτυ που εμπιστευόμαστε ότι θα μας πιάσει καθώς πέφτουμε από τη χάρη μας στις βαθύτερες ατέλειές μας, και στη συνέχεια θα μας αναπηδήσει πίσω στον ύψιστο εαυτό μας;

Σε ένα γράμμα του Οκτωβρίου του 1909, ο 27χρονος Τζόις γράφει στη Νόρα κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Δουβλίνο:

«Αγαπητό παράξενο κοριτσάκι! Και όμως μου γράφεις για να με ρωτήσεις αν σε βαρέθηκα! Δεν θα σε κουραστώ ποτέ, αγαπημένη μου… Δεν μπορώ να σου γράφω τόσο συχνά αυτή τη φορά, καθώς είμαι φοβερά απασχολημένος από το πρωί ως το βράδυ. Μην ανησυχείς, αγάπη μου. Αν το κάνεις, θα καταστρέψεις τις πιθανότητες να πετύχω οτιδήποτε. Μετά από αυτό ελπίζω να έχουμε πολλά πολλά πολλά χρόνια ευτυχίας μαζί.

»Αγαπητή μου, αληθινή καλή μικρή Νόρα μην μου ξαναγράψεις με αμφιβολίες. Είσαι η μόνη μου αγάπη. Με έχεις απόλυτα στην εξουσία σου. Ξέρω και αισθάνομαι ότι αν πρόκειται να γράψω κάτι ωραίο ή ευγενικό στο μέλλον θα το κάνω μόνο ακούγοντας την καρδιά σου».

Δύο μέρες αργότερα, ενώ βρίσκεται ακόμα μακριά και εργάζεται σκληρά για να εκδώσει τους «Δουβλινέζους», ο Τζόις κυριεύεται από λαχτάρα για τη Νόρα και νοσταλγεί ακόμα περισσότερο το σπίτι του:

«Αγάπη μου, απόψε ο παλιός πυρετός της αγάπης άρχισε να ξυπνάει ξανά μέσα μου. Είμαι ένα κέλυφος ανθρώπου: η ψυχή μου βρίσκεται στην Τεργέστη [στο σπίτι του ζευγαριού]. Μόνο εσύ με ξέρεις και με αγαπάς».

Έναν αιώνα πριν από την καταπληκτική πραγματεία της φιλοσόφου Martha Nussbaum σχετικά με το γιατί η ανάγκη της αποδοχής είναι απαραίτητη για υγιείς σχέσεις, ο Τζόις αγκαλιάζει τη δική του και παρακαλεί τη Νόρα στο ίδιο γράμμα:

«Είμαι ένας ζηλιάρης, μοναχικός, δυσαρεστημένος, περήφανος άνθρωπος. Γιατί δεν είσαι πιο υπομονετική μαζί μου και πιο ευγενική μαζί μου; Τη νύχτα που πήγαμε μαζί στη Μαντάμ Μπάτερφλαϊ μου φέρθηκες πολύ αγενώς. Ήθελα απλώς να νιώσω την ψυχή σου να λικνίζεται από λαχτάρα όπως η δική μου όταν τραγουδάει τον ρομαντισμό της ελπίδας της στη δεύτερη πράξη Un bel di: «Μια μέρα, μια μέρα, θα δούμε μια κορυφή καπνού να υψώνεται στην πιο απομακρυσμένη άκρη της θάλασσας- και τότε θα εμφανιστεί το πλοίο». Είμαι λίγο απογοητευμένος. Έπειτα, ένα άλλο βράδυ γύρισα στο κρεβάτι σου από το καφέ και άρχισα να σου λέω για όλα όσα ήλπιζα να κάνω και να γράψω στο μέλλον και για τις απεριόριστες φιλοδοξίες που είναι πραγματικά οι πρωταγωνιστικές δυνάμεις στη ζωή μου. Δεν ήθελες να με ακούσεις. Ήταν πολύ αργά, το ξέρω, και φυσικά ήσουν κουρασμένη από την ημέρα. Αλλά ένας άνθρωπος που το μυαλό του φλέγεται από την ελπίδα και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του πρέπει να πει σε κάποιον αυτό που νιώθει. Σε ποιον να το πω, αν όχι σε σένα;».

Photo: YouTube

Αλλά μετά από αυτόν τον θρήνο, η επιστολή υψώνεται πάνω από αυτές τις ασήμαντες δυσαρέσκειες και παίρνει μια πολύ ενθαρρυντική στροφή προς την απόλυτη διαβεβαίωση της αγάπης:

«Σ’ αγαπώ βαθιά και αληθινά, Νόρα. Αισθάνομαι άξιος για σένα τώρα. Δεν υπάρχει ούτε ένα μόριο της αγάπης μου που να μην είναι δικό σου. Παρά αυτά τα πράγματα που μαυρίζουν το μυαλό μου απέναντί σου, σε σκέφτομαι πάντα στα καλύτερά σου… Νόρα, σ’ αγαπώ. Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Θα ήθελα να σου δώσω ό,τι μου ανήκει, κάθε γνώση που έχω (όσο λίγη κι αν είναι), κάθε συναίσθημα που εγώ ο ίδιος νιώθω ή έχω νιώσει, κάθε συμπάθεια ή αντιπάθεια που έχω, κάθε ελπίδα που έχω ή τύψεις. Θα ήθελα να περάσω τη ζωή δίπλα σου, να σου λέω όλο και περισσότερα, μέχρι να μεγαλώσουμε και να γίνουμε ένα ον μαζί, μέχρι να έρθει η ώρα να πεθάνουμε. Ακόμα και τώρα τα δάκρυα τρέχουν στα μάτια μου και οι λυγμοί πνίγουν το λαιμό μου καθώς γράφω αυτό. Νόρα, έχουμε μόνο μια σύντομη ζωή για να αγαπήσουμε. Ω, αγάπη μου, να είσαι μόνο λίγο πιο ευγενική μαζί μου, να με αντέξεις λίγο ακόμα κι αν είμαι απερίσκεπτος και ανεξέλεγκτος και πίστεψέ με, θα είμαστε ευτυχισμένοι μαζί. Άσε με να σε αγαπήσω με τον δικό μου τρόπο. Άσε με να έχω την καρδιά σου πάντα κοντά στη δική μου για να ακούω κάθε παλμό της ζωής μου, κάθε θλίψη, κάθε χαρά».

Όμως, με φόντο αυτόν τον ολοκληρωτικό έρωτα, ένα απροσδόκητο δράμα εκτυλίχθηκε – εκείνο το φθινόπωρο, κατά τη διάρκεια του ίδιου ταξιδιού στο Δουβλίνο, ο Τζόις οδηγήθηκε να πιστέψει λανθασμένα ότι η Νόρα τον είχε απατήσει τις πρώτες μέρες του ειδυλλίου τους πέντε χρόνια νωρίτερα, μια περίοδο που ο ίδιος αγαπούσε ως περίοδο ιερής οικειότητας. Της έγραψε από αυτό που αργότερα θα χαρακτήριζε ως μια κατάσταση «απόλυτης απελπισίας», επιτιθέμενος εναντίον της για την προδοσία, κατακεραυνώνοντας τον εαυτό του ότι ήταν ανάξιος της αγάπης της και αντιμετωπίζοντας την απιστία της ως απόδειξη της αναξιότητάς του. Εν μέσω όλων αυτών, η Νόρα -η οποία είχε αναλάβει να διαχειρίζεται μόνη της το νοικοκυριό και να μεγαλώνει τα παιδιά όσο ο Τζόις έλειπε προσπαθώντας να εκδώσει τους «Δουβλινέζους»- απογοητευόταν όλο και περισσότερο και απειλούσε να τον εγκαταλείψει.

Photo: YouTube

Όταν έγινε φανερό ότι το όλο θέμα ήταν μια παρεξήγηση και ότι η Νόρα δεν ήταν ποτέ άπιστη, προχώρησε στο να της στείλει μια σειρά από επιστολές, τόσο εκπληκτικά όμορφες όσο και εντελώς σπαρακτικές, βρίζοντας περαιτέρω τον εαυτό του που είχε τόσο λάθος εκτιμήσει τον χαρακτήρα της αγαπημένης του και παρακαλώντας την να τον συγχωρήσει. Σε ένα έντονο γράμμα αυτομαστίγωσης από τις αρχές Νοεμβρίου του 1909, ο Τζόις γράφει:

«Γράφεις σαν βασίλισσα. Όσο ζω θα θυμάμαι πάντα την ήρεμη αξιοπρέπεια αυτού του γράμματος, τη θλίψη και την περιφρόνησή του και την απόλυτη ταπείνωση που μου προκάλεσε.

Έχασα την εκτίμησή σου. Έχω εξαντλήσει την αγάπη σου. Άφησε με τότε. Πάρε τα παιδιά μακριά μου για να τα σωθείτε από την κατάρα της παρουσίας μου. Αφήσέ με να βυθιστώ ξανά στο βούρκο από τον οποίο προήλθα. Ξέχασε τα κενά μου λόγια. Γύρνα πίσω στη δική σου ζωή και άσε εμένα να πάω μόνος στην καταστροφή μου. Είναι λάθος να ζεις με ένα άθλιο κτήνος σαν εμένα ή να επιτρέπεις στα παιδιά μας να τα αγγίζουν τα χέρια μου».

Και όμως, το πιο ελπιδοφόρο μέρος του επεισοδίου είναι ότι η θεωρούμενη παραβίαση της εμπιστοσύνης ενίσχυσε τον δεσμό τους.

Μια μέρα αργότερα, ο Τζόις γράφει στη Νόρα – ή για τη Νόρα, γιατί χρησιμοποιεί το τρίτο πρόσωπο για να της μεταφέρει μια ημερολογιακή βινιέτα που σκοπό έχει να μεταδώσει το βάθος των συναισθημάτων του γι’ αυτήν:

«Έλαβα δύο πολύ ευγενικά γράμματα από αυτήν σήμερα, έτσι ώστε ίσως μετά από όλα αυτά να εξακολουθεί να νοιάζεται για μένα. Χθες το βράδυ ήμουν σε κατάσταση απόλυτης απελπισίας όταν της έγραψα. Η παραμικρή της λέξη έχει μια τεράστια δύναμη πάνω μου. Μου ζητάει να προσπαθήσω να ξεχάσω την αδαή κοπέλα από το Galway [γενέτειρα της Νόρας] που ήρθε στη ζωή μου και λέει ότι είμαι πολύ ευγενικός μαζί της. Ανόητο καλόκαρδο κορίτσι! Δεν βλέπει πόσο άχρηστος προδότης ανόητος είμαι; Η αγάπη της για μένα ίσως την τυφλώνει.

»Δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς το σύντομο γράμμα που μου έστειλε χθες με έκοψε μέχρι θανάτου. Ένιωσα ότι είχα δοκιμάσει την καλοσύνη της πολύ και ότι τελικά στράφηκε εναντίον μου με σιωπηλή περιφρόνηση.

Σήμερα πήγα στο ξενοδοχείο όπου έμενε όταν την πρωτογνώρισα. Σταμάτησα στη βρώμικη πόρτα πριν μπω μέσα, ήμουν τόσο ενθουσιασμένος.

[…]

Βρέθηκα στο δωμάτιο όπου έζησε ένα παράξενο όνειρο αγάπης στη νεαρή καρδιά της. Θεέ μου, τα μάτια μου είναι γεμάτα δάκρυα! Γιατί κλαίω; Κλαίω γιατί είναι τόσο θλιβερό να τη σκέφτομαι να κινείται σ’ εκείνο το δωμάτιο, να τρώει λίγο, απλά ντυμένη, απλοϊκή και άγρυπνη, και να κουβαλάει πάντα μαζί της στην κρυφή της καρδιά τη μικρή φλόγα που καίει τις ψυχές και τα σώματα των ανθρώπων.

Κλαίω επίσης από οίκτο γι’ αυτήν που επέλεξε μια τόσο φτωχή, ευτελή αγάπη όπως η δική μου: και από οίκτο για τον εαυτό μου που δεν ήμουν άξιος να αγαπηθώ από αυτήν».

*Με στοιχεία από themarginalian.org