Δημήτρης Χορν: Έχω μια αποστροφή προς οποιαδήποτε στολή

Γέννημα-θρέμμα του παλκοσένικου, γόνος, επίγονος και συνεχιστής μιας μεγάλης καλλιτεχνικής δυναστείας, και ένα από τα καταξιωμένα «ιερά τέρατα» του νεοελληνικού θεάτρου, ο πολυσυζητημένος τον τελευταίο καιρό Δημήτρης Χορν, για την θεατρική του επιτυχία «Χιτ», αποκαλύπτει σήμερα στο «Βήμα» ένα από τα πολλά του πρόσωπα. Αυτό του στοχαζόμενου θεατράνθρωπου που κατοπτεύει σφαιρικά, πέρα απ’ τις κουίντες, το σύγχρονο κοινωνικό – καλλιτεχνικό φαινόμενο και ανοίγει την καρδιά του πάνω σε βασικούς χώρους, όπου εκφράζεται και λειτουργεί όχι μόνον ως σκεπτόμενος άνθρωπος αλλά και ως πολίτης.

— Κύριε Χορν, γιατί δεν συνεργάζεστε με Έλληνες συγγραφείς, αλλά ανεβάζετε συνήθως έργα ξένων συγγραφέων;

— Οι Έλληνες συγγραφείς δεν μου φέρνουν θεατρικά τους έργα για ν’ ανεβάσω. Ένα-δυο που μου φέρανε, κατά την κρίση μου δεν ήταν για μένα και τα απέρριψα. Αλλά ξέρετε και πόσα ξένα έχω απορρίψει; Σκέφτομαι ότι οι Έλληνες συγγραφείς και προπαντός οι νέοι θα προτιμούν να δώσουν τα έργα τους σ’ έναν εμψυχωτή, σ’ έναν ερμηνευτή, όπως ο Κουν. Εγώ είμαι ένας απλός ηθοποιός, δεν είμαι ηγέτης, δεν είμαι ηγετική μορφή στο θέατρο. Αυτό που τους ενδιαφέρει περισσότερο είναι πώς θα ερμηνευτούν τα έργα και όχι πώς θα παιχτούν από έναν ηθοποιό.

[…]

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 25.11.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Σας κατηγορούν ότι λειτουργείτε μέσα στο κατεστημένο, δηλαδή ότι εξυπηρετείτε την άρχουσα τάξη, ότι δεν κατεβαίνετε στον λαό, ότι δεν παίζετε τακτικά θέατρο, ότι δεν έχετε δώσει παραστάσεις για το πλατύ κοινό όπως άλλοι συνάδελφοί σας.

— Αν λειτουργούσα μέσα στο κατεστημένο, έπρεπε να εκλέγω εγώ τους θεατές μου και να εκλέγω και τα έργα που αρέσκονται οι θεατές μου να βλέπουν. Αν μέσα στο κατεστημένο είναι το είδος των έργων που παίζω, τότε μπράβο στο κατεστημένο. Η κατηγορία δηλαδή είναι ότι δεν δημαγωγώ, δεν δημοκοπώ, δεν κολακεύω τον λαό! Πιστεύω ότι η τέχνη δεν επιτρέπεται να κατεβαίνει στον λαό, αλλά επιβάλλεται να ανεβάζει τον λαό. Γιατί πηγή της τέχνης βέβαια είναι ο λαός. Δουλειά του καλλιτέχνη είναι να τον εκφράζει έτσι ώστε να μπορεί ν’ αναγνωρίσει τη φυσιογνωμία του και να αισθάνεται περήφανος και ευγνώμων στον καλλιτέχνη. Αυτοί που κατεβαίνουν στον λαό και τον χαϊδολογούν με χυδαιολογίες δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να τον βλάπτουν. Τι θα ’πρεπε να κάνω για να μην ανήκω στο κατεστημένο; Να παίζω έργα συνθημάτων, έργα ψευδοεπαναστατικά; Δεν θέλω να με χειροκροτούν για τις πολιτικές μου πεποιθήσεις, αλλά για την καλλιτεχνική μου απόδοση. Η τέχνη δεν έχει όρια. Υπάρχουν ηθοποιοί που νομίζουν ότι είναι πολιτικοί – ηθοποιοί και δεν βρέθηκε ένας άνθρωπος να τους πει ότι δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Ο σκοπός είναι να προσπαθήσεις, αν μπορείς, να ανεβάσεις τον λαό σε τέτοιο επίπεδο, ώστε να μπορεί να ξεχωρίζει τους δημαγωγούς και δημοκόπους από τους καλλιτέχνες. Και οι εχθροί του κατεστημένου δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να προσπαθούν να δημιουργούν ένα δικό τους κατεστημένο. Εγώ δεν εκλέγω τους θεατές μου. Έρχονται από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Δεν έχω βάλει στην πόρτα μου ετικέτα ότι δέχομαι μόνο τον καλό κόσμο. Όποιος θέλει έρχεται να με δει. Άρα κατά ποία λογική λειτουργώ μέσα στο κατεστημένο; Δεν πιστεύω στα κατεστημένα. Πιστεύω στους ανθρώπους. Οι άνθρωποι δεν αξιολογούνται με την τάξη όπου ανήκουν.

— Έχει καθήκον ο καλλιτέχνης, και γενικά ο πνευματικός άνθρωπος, να παίρνει θέση απέναντι στα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα του καιρού του, ακόμη και να συμμετέχει ενεργά σ’ αυτά τα προβλήματα; Ο Σαρτρ κάπου λέει ότι «στη βία πρέπει ν’ αντιτάξουμε βία» ή ότι «πρέπει να κατεβούμε και στο οδόφραγμα αν χρειαστεί». Συμφωνείτε μ’ αυτή την άποψη;

— Δεν δέχομαι σε καμιά περίπτωση ότι είναι δυνατό να κάνουμε κήρυγμα ελευθερίας και ανθρωπισμού με το να σκοτώνουμε ανθρώπους για να επιβάλουμε τη γνώμη μας. Ας λέει ο κ. Σαρτρ ό,τι θέλει. Όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να ζήσουν, και αντί να πολεμούν ας προσπαθήσουν να αγαπήσουν ο ένας τον άλλον. Δεν παριστάνω τον Ταρτούφο, αλλά αυτή είναι η λογική. Πρέπει την ιδέα μας να την επιβάλουμε με το οδόφραγμα; Τότε δεν πιστεύουμε στην ιδέα μας. Γιατί αν πιστεύαμε, θα προσπαθούσαμε να την επιβάλουμε με άλλους τρόπους. Καλύτερα να σταυρωθούμε παρά να κατέβουμε στο οδόφραγμα. Προτιμώ την σταύρωση από το να σκοτώνω άνθρωπο. Διαφωνώ με τον κ. Σαρτρ ριζικά. Υπάρχουν άλλοι τρόποι να επιβάλεις την αλήθεια. Θα μου επιτρέψετε λοιπόν τον κ. Σαρτρ να τον απορρίψω. Διότι ο κ. Σαρτρ λέει ο ίδιος ότι «Η κόλαση είναι οι άλλοι».

— Τα τελευταία 15 χρόνια παρατηρείται, παγκόσμια, μια άρνηση των δομών της εξουσίας. Ποια πρέπει να είναι η θέση του καλλιτέχνη πάνω σ’ αυτό;

— Επειδή ο αναγνώστης θα νομίζει ότι μιλάτε σε μένα προσωπικά και για το είδος του καλλιτέχνη του δικού μου, δηλαδή του ηθοποιού, δεν μπορώ να σας απαντήσω στην ερώτηση αυτή, γιατί δεν θεωρώ τον ηθοποιό καλλιτέχνη και δημιουργό. Δεν αφήνει έργο πίσω του. Μπορώ να σας αποδείξω π.χ. ότι ο Γκρέκο είναι μεγάλος ζωγράφος. Εσείς μπορείτε να μου αποδείξετε ότι η Σάρα Μπερνάρ είναι μεγάλη ηθοποιός; Μπορώ να σας αποδείξω ότι ο Σαίξπηρ είναι μεγάλος συγγραφέας, ότι ο Αισχύλος είναι μεγάλος τραγωδός ή ο Καντ ή ο Σοπενχάουερ είναι μεγάλοι φιλόσοφοι. Πού είναι όμως το έργο του ηθοποιού που απομένει; Γιατί όταν περάσει η γενιά ξεχνιέται από αυτούς που τον έχουν δει, από την πρώτη επαφή. Αν μετά από 100 χρόνια, που θα ’χει αλλάξει εντελώς ο κινηματογράφος και ο συρμός της τέχνης, ρωτήσετε για τον Ζεράρ Φιλίπ ή για τον Λώρενς Ολιβιέ, κανείς δεν θα τον ξέρει. Ενώ το έργο του Σαίξπηρ, του Γκρέκο ή του Μπαχ θα παραμένει. Ο μόνος που θα μείνει από τον κινηματογράφο και από το θέατρο είναι ο Τσάρλυ Τσάπλιν. Όχι σαν ηθοποιός, αλλά σαν δημιουργός. Έφτιαξε έργο πρώτο χέρι. Ο ηθοποιός δεν αφήνει έργο πίσω του.

— Είναι αλήθεια ότι δεν βρίσκεστε ιδεολογικά με το μέρος της προοδευτικής τάξης, αλλά από παράδοση ανήκετε στην συντηρητική;

— Ποιος σας είπε ότι δεν είμαι προοδευτικός; Επειδή δεν είμαι οργανωμένος σε κάποιο κόμμα; Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον προοδευτικό άνθρωπο, ώστε εγώ να είμαι συντηρητικός; Κατ’ αρχήν, τι θα πει πρόοδος; Έχουμε αρπάξει μερικές λέξεις, τις οποίες έχουμε ταράξει. Την λέξη ελευθερία, την λέξη δημοκρατία, την λέξη πρόοδο, και έχουμε εμπλακεί στο παιγνίδι των λέξεων. Τι εννοούνε πρόοδο αυτοί που θεωρούνε τον εαυτό τους προοδευτικό, και τι εννοούνε συντηρητισμό σ’ αυτούς που εννοούν συντηρητικούς; Γιατί ένας άνθρωπος που δεν ανήκει στην δήθεν προοδευτική τάξη δεν είναι υπέρ της προόδου; Τι θα πει πρόοδος ή ελευθερία; Υπάρχει άλλη λέξη από την ελευθερία που να την έχουν μεταχειριστεί ελεεινότερα; Αλλά αν βγω εγώ και πω ότι είμαι προοδευτικός, θα καγχάσουν όλοι αυτοί που θεωρούν ότι δεν είμαι προοδευτικός. Θα ήθελα να μάθω τι είναι πρόοδος, τι είναι ελευθερία, που εγώ είμαι εναντίον αυτών των πραγμάτων ως συντηρητικός. Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου προοδευτικό! Άλλο αν οι δυνάμεις μου, η ηλικία μου και η ιδιοσυγκρασία μου ακόμα, και η φύση μου η ίδια, να μην είναι ένα κύτταρο τολμηρού ανθρώπου. Αυτό δεν θα πει ότι δεν είμαι προοδευτικός. Μπορεί να μην είμαι μαχητής αν θέλετε, μπορεί να μην είμαι ηγετική μορφή.

— Μιλήστε μου για την νέα γενιά. Ποιο είναι το στίγμα της κατά την γνώμη σας;

— Νομίζω πως η νέα γενιά βρίσκεται κάτω από το άγχος της αναζήτησης μιας ιδέας, ενός πιστεύω, και θέλει κάτι να υπηρετήσει που δεν υπάρχει. Όλοι οι νέοι υπήρξαν επαναστάτες. Στην εποχή μας νομίζω δεν έχουν πού να ενταχθούν. Επαναστατούν εν ονόματι της επανάστασης. Αλλά ποιας επανάστασης; Πού εντάσσονται; Πού στρατολογούνται ιδεολογικά; Είναι η επανάσταση για την επανάσταση. Αλλά η επανάσταση αυτή οδηγεί πού; Ποιο είναι το μπαϊράκι της επανάστασης, δεν ξέρω. Ίσως δεν παρακολουθώ από κοντά τα πράγματα, ίσως δεν αντιλαμβάνομαι. Αισθάνομαι το άγχος της νεολαίας, μια αρνητική διάθεση που οπωσδήποτε κληρονόμησε από τον κόσμο. Αλλά δεν ξέρει τι ζητάει. Πάντα οι νέοι ονειρεύονται έναν όμορφο κόσμο, ηθικό, αγγελικά πλασμένο όπως λέει και ο Σολωμός. Μόνο που δεν τον βρίσκουν. Βλέπω τα παιδιά γύρω μου, βλέπω τις απορίες των νέων του θεάτρου, πού πάμε, τι ζητούν, δεν τους αρέσουν αυτά που υπάρχουν, αλλά δεν έχουν και κάτι να βάλουν στη θέση αυτών που πρέπει να γκρεμισθούν. Γενικά οι σημερινοί νέοι δεν είναι ούτε επαναστάτες ούτε αναρχικοί. Είναι απορφανισμένοι από κάθε ιδεολογία και αναζητούν τον παράδεισο. Πώς είναι δυνατόν να τον βρουν; Και τι παράδεισο τούς ετοιμάσαμε εμείς; Όλοι οι άνθρωποι πάντα τον παράδεισο αναζήτησαν. Αλλά κανένας δεν τον βρήκε. Η μοίρα του ανθρώπου είναι οι γενιές να παλεύουν συνεχώς για τις επερχόμενες γενιές. Δεν θα σταματήσει ποτέ αυτή η πάλη. Στην ιστορία της ανθρωπότητας αυτό γίνεται πάντα για ένα καλύτερο αύριο, και αυτό το αύριο γίνεται πάντοτε αύριο. Ποτέ σήμερα.

— Κύριε Χορν, πώς κατεγράφη μέσα σας το Νόμπελ στον Ελύτη;

— Θεωρώ ότι είναι μια μεγάλη τιμή για το Νόμπελ και μια τιμή για τον Ελύτη. Αλλά πολύ μεγαλύτερη τιμή για το Νόμπελ. Ο Ελύτης είναι ποιητής «ορατών τε πάντων και αοράτων». Δεν πρέπει ο Ελύτης να επαίρεται. Γιατί αν δεν υπήρχανε Ελύτηδες, δεν θα υπήρχε και το Νόμπελ. Δεν είναι το βραβείο που κάνει τους ποιητές. Οι ποιητές κάνουν το βραβείο. Και λυπούμαι που τον ανακαλύψαμε τώρα τον Ελύτη. Ο Ελύτης είναι μεγάλος ποιητής εδώ και δεκαετίες. Το Νόμπελ έπρεπε ν’ αναγκάσει εμάς τους Έλληνες ν’ ανακαλύψουμε τον Ελύτη; Ξέρετε ότι εγώ δεν τον πήρα τηλέφωνο να τον συγχαρώ; Γιατί να τον συγχαρώ; Τον Ελύτη τον ευγνωμονώ χρόνια, δεν έπρεπε να έρθει το Νόμπελ για να τον ευγνωμονώ!

— Ποια είναι η γνώμη σας για τον ποιητή Γιάννη Ρίτσο;

— Ο Ρίτσος είναι ένας άνθρωπος που έχει υποφέρει πολύ και έχει ανάγκη από αγάπη. Είναι μεγάλος ποιητής. Τον αγαπώ και τον σέβομαι πάρα πολύ. Μ’ έχει βαθιά συγκινήσει και τον θαυμάζω. Δεν μπορώ όμως να τον δω με στολή. Δεν μου πάει. Έχω μια αποστροφή προς οποιαδήποτε στολή, και λυπάμαι που ο Ρίτσος στρατεύτηκε.

— Μήπως επειδή ανήκει στο Κομμουνιστικό Κόμμα;

— Όχι! Αυτό είναι δικαίωμά του, γιατί βεβαίως είναι ελεύθερος άνθρωπος. Γιατί κανένας δεν μπορεί να λέγεται ποιητής, όταν δεν είναι ελεύθερος. Ότι πιστεύει σε μια ιδέα, δεν μπορώ να τον κατακρίνω. Δεν μ’ αρέσει όμως να θυσιάζει την ελευθερία του. Την ποιητική του ελευθερία εννοώ.

[…]

— Ποιες συμβουλές θα είχατε να δώσετε σ’ ένα νέο ηθοποιό ή σκηνοθέτη;

— Οι νέοι δεν αγαπούν να ακούνε συμβουλές.

— Τι περιμένετε ακόμα από τον Δημήτρη Χορν;

— Τα πάντα. Περισσότερη εμπειρία, περισσότερη γνώση και πολύ μεγαλύτερη σεμνότητα.

*Η ανωτέρω συνέντευξη είχε δοθεί από τον αείμνηστο Δημήτρη Χορν στο δημοσιογράφο Γιάννη Φλέσσα το 1979. Είχε δημοσιευτεί (μαζί με την εισαγωγική παράγραφο) στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής» στις 25 Νοεμβρίου 1979, υπό τον τίτλο «Είμαι ένας απλός ηθοποιός, δεν είμαι ηγέτης».

Ο αθηναίος ηθοποιός Δημήτρης Χορν γεννήθηκε στις 9 Μαρτίου 1921 και απεβίωσε στις 16 Ιανουαρίου 1998.