Αντώνης Μπενάκης: Ένας λεβέντης σε όλα του

Είναι δύσκολο να εκτιμηθεί αμέσως το μεγάλο κενό που αφήνει ο θάνατος του Αντώνη Μπενάκη. Ο Αντώνης Μπενάκης είναι πολύ περισσότερο από ένας εθνικός ευεργέτης ή ακόμη και από ένας μεγάλος εθνικός ευεργέτης. Η δράση του τον βγάζει και από τα όρια του «εθνικού» ακόμη: είναι μια ανθρώπινη υπερηφάνεια. Είναι μοναδικός. Όχι μόνο για την τεράστια έκταση που είχε η δράση του, αλλά και για τον τρόπο που πρόσφερε τον εαυτό του και ό,τι δικό του για μια ιδέα, για μια προσπάθεια, για ό,τι ευγενές και υψηλόν. Η τεράστια υλική προσφορά του είναι ασήμαντη μπρος στη θερμή αγάπη που περιέβαλε κάθε έργο του.

Το Μουσείο του, που αγάπησε περισσότερο απ’ όλα και όπου, σύμφωνα με την τελευταία του θέληση, ζήτησε να εντοιχισθεί η καρδιά του, το «Μουσείο Μπενάκη», το χάρισε ολόκληρο, όπως είναι και βρίσκεται, στο Κράτος. Το έφτιαξε όλο μόνος του, το έπλασε θαρρείς, το δημιούργησε ο ίδιος, από το μικρότερο καρφάκι ως το πολυτιμότερο αντικείμενο. Όλα τα φρόντιζε, όλα τα πρόσεχε. Όποιος του ζητούσε να δει το Μουσείο, τον οδηγούσε ευχαρίστως ο ίδιος. Μ’ όλο που τον κούραζε αυτό, θυσιάζονταν όμως πάντα και ήταν πάντα καινούργια η θυσία του, καινούργια προσφορά του εαυτού του στη φωτιά που τον έκαιγε και τον άναβε, όταν μιλούσε για τα αντικείμενα που αγάπησε περισσότερο θαρρείς και από τα παιδιά του τα ίδια. Τι αγνός ενθουσιασμός τον έπιανε όταν αποκτούσε ένα καινούργιο αντικείμενο! Εδώ και χρόνια είχε χαρίσει το Μουσείο στο Κράτος και ωστόσο δεν έπαυσε να το πλουτίζει με όλο και καινούργια αντικείμενα. Πόση χαρά ένοιωθε όταν έβλεπε ν’ αναγνωρίζεται η προσπάθειά του!

Ήταν ευτυχής όταν χάριζαν στο Μουσείο και το παραμικρό αντικείμενο. Στενοχωριόταν όταν δεν έβρισκε αμέσως την κατάλληλη θέση για το κάθε τι καινούργιο που έμπαινε στο Μουσείο. Γιατί δεν έπαυε ν’ αγοράζει και να το πλουτίζει ως την τελευταία του στιγμή. Δεν έπαυσε ποτέ να έχει ακόμη μεγαλύτερα όνειρα για τη βελτίωση και την αύξηση του Μουσείου του. Το Μουσείο Μπενάκη ωστόσο είναι η μεγαλύτερη προσφορά του είδους που έγινε στον κόσμο στον αιώνα μας! Μπορεί ίσως σε άλλες πλουσιότερες χώρες να δόθηκαν μεγαλύτερες υλικές προσφορές, αλλά την συγκρότηση ενός τέτοιου Μουσείου, που είναι βαλμένο με τόση φροντίδα, με τόση προσοχή, που περιέχει τόση ανθρώπινη προσφορά, αυτή είναι ασύγκριτη.

Ο Αντώνης Μπενάκης υψώνεται ανάμεσά μας σαν σύμβολο της αιώνιας ελληνικής προσφοράς και ανθρώπινου μεγαλείου. Είναι μια μορφή ήρωα. Ήταν ένας λεβέντης, ένας λεβέντης σε όλα του: στην κορμοστασιά και στη ζωή του. Κάθε του σκέψη και πράξη ήταν μια λεβεντιά. Η θωριά του έβλεπε πέρα, μακριά, πάντα στον καθαρόν ορίζοντα. Οι μικρότητες δεν τον έφταναν. Η μεγαλοφροσύνη του εξουδετέρωνε κάθε μιζέρια. Είχε και στην πιο μικρή του χειρονομία μια άνεση αυθόρμητη, μια αρχοντιά, που την μετέδιδε σε όποιον τον πλησίαζε.

Πάντα γαλήνιος, αλλά και ενθουσιώδης υποστηρικτής μιας σωστής ιδέας. Από τους πρώτους που βοήθησαν, στην αρχή της σταδιοδρομίας του, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ήταν δημοτικιστής, στυλοβάτης του Κολλεγίου Αθηνών, δημιουργός του Φυτοπαθολογικού Ινστιτούτου, μεγάλος ευεργέτης της Εθνικής Πινακοθήκης, πρόδρομος στον προσκοπισμό, πρόσκοπος στο νου και στο σώμα, αγάπησε με πάθος τον αθλητισμό και εθαύμαζε τα αρχαία μας. Πόσους υπότροφους δεν έστειλε να σπουδάσουν στο εξωτερικό; Θερμός συμπαραστάτης στις Δελφικές Εορτές, και πόσα ακόμη…

Είναι αδύνατο σ’ ένα μικρό σημείωμα σαν και τούτο να περιλάβει κανείς την πολύπλευρη δραστηριότητά του. Θα περάσει καιρός να συγκεντρωθούν όλα τα στοιχεία που αποτέλεσαν τη ζωή του. Ήταν άνθρωπος σεμνός, χωρίς ματαιοδοξίες και εγωισμούς, και όμως είχε τόση υπεροχή απέναντι στους ανθρώπους και στα πράγματα. Ταπεινός και υπέροχος σε όλα. Έτσι και όλοι του έδιναν πάντα την πρώτη θέση, μια θέση που ποτέ του δεν επεδίωξε και πάντα τού προσεφέρετο από τους άλλους αυθόρμητα, γιατί ήταν ένας άνθρωπος γεμάτος χάρες. Χάρες μοναδικές. Και τέτοιους ανθρώπους πολύ σπάνια τους συναντάμε, και όπου τους συναντάμε είναι ευλογία Θεού. Τέτοιος ήταν ο Αντώνης Μπενάκης: ευλογία Θεού.

Αυτά είχε γράψει για τον ευπατρίδη Αντώνη Μπενάκη, επιχειρώντας να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του, ο διαπρεπής ιστορικός τέχνης και βυζαντινολόγος Μαρίνος Καλλιγάς (1906-1985), διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης επί σειράν ετών (1949-1971).

Το κείμενο του Καλλιγά είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τρίτη 1η Ιουνίου 1954, την επομένη του θανάτου του Μπενάκη. Εμείς προβαίνουμε στην αναδημοσίευση των γραπτών του θέλοντας να τιμήσουμε —ακόμη μια φορά— τη μνήμη του σπουδαίου Αντώνη Μπενάκη, ανήμερα της εορτής του Αγίου Αντωνίου.

Ο μέγας εθνικός ευεργέτης και διανοούμενος Αντώνης Μπενάκης, γόνος ιστορικής οικογένειας του ελληνισμού της διασποράς, είχε γεννηθεί το 1873 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.