Η ψυχή, η μοίρα και το αίμα των Ελλήνων

«Η Ελλάδα έχει κι’ εκείνη ένα ποτάμι, μεγαλείτερο μάλιστα κι’ από το Ρήνο κι’ από το Νείλο κι’ από το Δούναβι κι’ από τον Αμαζόνιο της Αμερικής. Είνε το αίμα που έχυσε για την ελευθερία της και για την τιμή της, σύμβολα της ελευθερίας και της τιμής για όλη την ανθρωπότητα».

Ανρί Ροσφόρ

Αυτή η ωραία παρατήρησις την οποίαν διετύπωσε με τον θερμόν φιλελληνισμόν του ο περίφημος Ροσφόρ, μία δημοσιογραφική προσωπικότης από τις ευγενέστερες που έλαβαν μέρος εις τις μάχες των Ιδεών κατά το δεύτερον ήμισυ του παρελθόντος αιώνος, εξακολουθεί να είνε μέχρι σήμερα ακριβής, και φαίνεται ότι δεν θα χάση ποτέ την ακρίβειά της. Το ζεστό ποτάμι, το πλατύ σαν την καρδιά της Ελλάδος και βαθύ σαν το πνεύμα της, υπάρχει πάντα επάνω εις την Ελληνική γη. Και τρέχει αιώνες ολοκλήρους, τρέχει ακόμη ανάμεσα εις την Ευρώπη και εις την Ασία, ανανεούμενο κάθε λίγο από τα γενναία έργα μιας φυλής που δεν θα δεχθή ποτέ να προδώση τη μεγάλη της Μοίρα. Οι περιηγητές βέβαια δεν το βλέπουν. Ούτε οι γεωγραφίες το αναφέρουν. Εν τούτοις το έχουν παρακολουθήση με το θαυμασμό τους και με τη φαντασία τους γενεές γενεών, από τη μια άκρη της γης ως την άλλη, επί τρεις χιλιάδες χρόνια και περισσότερο. Και όλες οι ιστορίες που εγράφησαν το μνημονεύουν διά των γεγονότων που αφηγούνται, και θα το μνημονεύουν αιώνια, όσο θα θερμαίνη τον άνθρωπο ο έρωτας της ελευθερίας, και θα του δίδη το θάρρος να αντιμετωπίζη αψήφιστα τον θάνατο η βαθειά πίστις εις την πνευματική του αποστολή.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 19.1.1941, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Είνε ένα ποτάμι ιερό, που του έχουν σκάψη την κοίτη του, μέσα στην ψυχική μας γεωγραφία, οι αδιάκοποι αγώνες μας. Που το έχουν σχηματίση οι θαυμαστές καταιγίδες των ηρωισμών μας. Που το συντηρούν, σαν ανεξάντλητες πηγές, οι θυσίες μας. Και κυλάει επί τριάντα αιώνες, γεμάτο αίμα Ελληνικό. Από τα βάθη των μυθολογικών χρόνων έως τις ημέρες μας, από τα Ομηρικά έπη έως τα τωρινά μεγαλουργήματα, από τον Σκάμανδρο έως τον Αώο. Μέσα σ’ αυτό το ιλιγγιώδες διάστημα που καθορίζει χρονικώς την καταπληκτική διαδρομή της φυλής μας, από την ομιχλώδη προϊστορίαν ως τώρα, συναντάται διαρκώς η ίδια ηρωική θέλησις. Το ίδιο πνεύμα της αυταπαρνήσεως, χάριν των ιδεών που ανεβάζουν τον άνθρωπο και του δίδουν την συναίσθησι της τιμής του. Από τον καιρό ακόμη που η ζωή διατηρούσε το πρωτόγονο νομαδικό σχήμα της, και τίποτε άλλο δεν την ενδιέφερε έξω από τις στοιχειώδεις ανάγκες της συντηρήσεως και της αναπαραγωγής, εδώ στην Ελλάδα είχε διαμορφωθή η καθαρά ανθρωπίνη συνείδησις, και είχαν αρχίση να νομιμοποιούνται τα δικαιώματα του πνεύματος εις βάρος των ενστίκτων του κτήνους. Την ίδιαν ακαθόριστην εποχή, που ο άλλος κόσμος έμενε εις τα σπήλαια, εδώ ο άνθρωπος εδημιουργούσε θεούς και έδιδεν εις τον άνθρωπον, με τους πρώτους θαυμασίους θρύλους του, τον υψηλό προσανατολισμό του, την συγκίνησι της θυσίας από την οποίαν αρχίζει η μεγάλη εποποιία του αίματος. Ο Προμηθεύς μαρτυρεί επάνω εις τον Καύκασον γιατί μετέφερε το πάντεχνον πυρ, που είνε το σύμβολο της πνευματικής ανησυχίας μας. Και ο Αγαμέμνων θυσιάζει τη θυγατέρα του στην Αυλίδα για να μπορέσουν να ξεκινήσουν τα καράβια, που αποτελεί και αυτό ένα σύμβολο της προσωπικής θυσίας για το γενικό σκοπό. Έτσι αρχίζει, διά μέσου των ισχυρών εντυπώσεων της Μυθολογίας, που είνε και εκείνη αντανάκλασις των τάσεων της εθνικής μας ψυχής, η πρώτη ηθική αγωγή του Έλληνος. Θυσία για τους μεγάλους σκοπούς που αντιμετώπιζε το Άστυ, για τα ιδεώδη που εσυγκινούσαν την φυλή, και προ πάντων για την ελευθερία κάθε φορά που εκινδύνευε. Ο Δημοσθένης φωνάζει στην Πνύκα:

– Όχι, άνδρες Αθηναίοι, δεν θα διστάσετε μπροστά εις τον θάνατο, για τη σωτηρία και για την ελευθερία της Ελλάδος. Το ορκίζομαι, εις το όνομα εκείνων που αντιμετώπισαν άλλοτε τους κινδύνους του Μαραθώνος, εκείνων που έπεσαν εις τας Πλαταιάς, των ναυτών της Σαλαμίνος και του Αρτεμισίου, όλων των ηρώων που αναπαύονται εις τους εθνικούς τύμβους. Εις όλους αδιακρίτως αι Αθήναι προσέφεραν τους ιδίους τάφους και απέδωσαν τας ιδίας τιμάς, χωρίς να τας περιορίσουν μόνον εις εκείνους που ενίκησαν. Αυτό απαιτούσεν η δικαιοσύνη, διότι όλοι έπραξαν το καθήκον των. Όσο για την τύχη του καθενός, είνε οι θεοί που την εκανόνισαν!

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 19.1.1941, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από τόσο παλαιά κωθωρίσθη η μοίρα αυτής της αθάνατης ράτσας. Από τόσο μακρυά τρέχει το αίμα της Ελλάδος, αυτός ο δυνατός μούστος που βγαίνει από τους αμπελώνες των αιωνίων Ελληνικών θυσιών, για να βράση το κρασί της παγκοσμίου ιστορίας, για να γίνη η αγία πνευματική μετάληψις όλων των ανθρώπων της γης. Εδώ, μέσα σ’ αυτή τη χώρα, την άγονη από της απόψεως των υλικών εσοδειών, αλλά τόσον εύφορη εις τις πνευματικές αποδόσεις της, συνέβησαν πράγματα που αποτελούν την υψηλότερη τιμή του ανθρώπου. Και εξακολουθούν να συμβαίνουν πάντοτε, και θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν αιώνια, όπως απέδειξαν για μιαν ακόμη φορά τα τελευταία γεγονότα.

Βέβαια, ένας ξένος που πρωτοέρχεται εις τον τόπο μας και διασχίζει την Ελληνικήν επαρχία, και αντικρύζει αυτά τα μικρά φτωχά χωριά με τις γέρικες εληές τους και με τα λίγα τους πρόβατα, συνηθισμένος όπως είνε να βλέπη τη ζωή ανάμεσα από τις μηχανικές προόδους της, δεν θα μπορούσε ποτέ να υποπτευθή τι αποθήκες ζωτικότητος υπήρξαν και τι πυριτιδαποθήκες εθνικών εκρήξεων έγιναν, κάθε φορά που εδόθη το σύνθημα της πατρίδος. Τα νειάτα, ακόμη και τα γηρατειά, οι άντρες και οι γυναίκες, όλοι ήσαν πάντοτε έτοιμοι. Για να τρέξουν εις τις κάθε λογής Σαλαμίνες και Θερμοπύλες, όταν ακουότανε ο μεγάλος παιάν, όταν ήρχοντο οι βάρβαροι. Από τα αρχαία χρόνια έως τα σημερινά. Το αίμα τρέχει εις τους κάμπους και εις τις λαγκαδιές της Ελλάδος. Κάθε σπιθαμή γης έχει ρουφήξη από αυτό το άγιο αίμα, κάθε ραχούλα είνε κιβούρι, κάθε χαράδρα έχει αντιλαλήσει από τον κρότο των τουφεκιών, κάθε κορφή έχει παρασταθή σε έναν ένδοξο θάνατο. Και δεν μιλάμε μόνο για τα λαμπρά ονόματα της παλαιάς ιστορίας. Μιλάμε για τα σύγχρονα γεγονότα, για την νεοελληνική ζωή. Για ό,τι κάνουν οι σημερινές γενεές, για ό,τι έκαμαν οι πατέρες μας και οι παπούδες μας. Το πνεύμα των Θερμοπυλών το ξαναβρίσκει πάντα κανείς, σαν προζύμι όλων των ηρωικών πράξεων. Μια φωνή έβγαζε ο Γέρος του Μωρηά από το Αρκουδόρεμα και έτρεχαν χιλιάδες άνθρωποι να σκοτωθούν. Με το τίποτε, κάποτε χωρίς όπλα, με την ψυχή τους, αυτή την ακατάβλητη δύναμι που ενίκησε τελικά εις όλους τους Ελληνικούς αγώνες. Μανιάκια, Αρκάδια, Χάνια της Γραβιάς, μοναστήρια που τινάζονται στον αέρα, φτωχοί φράχτες που μεταβάλλονται σε φρούρια, πίσω απ’ όλα υπάρχει προ πάντων η Ελληνική ψυχή, και υπάρχει η απόφασις της θυσίας, της αυθόρμητης θυσίας, που προσφέρεται και όταν ακόμη δεν ζητείται. Παράδειγμα η επική έκρηξις του Μακεδονικού αγώνος. Άγνωστοι νέοι, ανώνυμοι άνθρωποι, από όλα τα μέρη της Ελλάδος, δάσκαλοι, ποιμένες, φοιτηταί, άφηναν τα σχολεία τους, τα κοπάδια τους, τα συγγράμματά τους, και επήγαιναν με χίλια βάσανα να θυσιασθούν. Κανένας δεν τους υπεχρέωνε, εκτός από την ψυχή τους. Και είνε αυτή, η ψυχή τους, η ψυχή η κυριαρχική της Ελλάδος, που τους εξεσήκωνεν, όπως θα ξεσηκώνη πάντοτε τα Ελληνικά νειάτα. Η ίδια που έχει θαμπώση τώρα τον κόσμο με τα κατορθώματα της Ηπείρου και της Αρβανιτιάς.

Αυτά τα κατορθώματα, όπως όλα τα μεγάλα έργα του ανθρώπου, είνε ραντισμένα με αίμα παλληκαριών. Έτσι φαίνεται έχει ορισθή από τους θεούς που διψάνε για αίμα. Το λέει ο Ρενάν σε μια χαρακτηριστική του σελίδα.

«Καμμία μεγάλη δημουργία δεν είνε δυνατή, αν δεν πληρώση πρώτα το φόρο του αίματος. Ως και ο τοκετός, που είνε το άνθος της δημιουργίας. Και οι ειρηνικώτερες, οι τρυφερώτερες, οι πιο άκακες θρησκείες, για να ριζώσουν μέσα εις την ανθρωπίνη συνείδησι, εχρειάσθηκε να περάσουν από αίμα».

Και το αίμα είνε η μεγαλείτερη θυσία που ημπορεί να κάμη ο άνθρωπος. Αυτή την απόλυτη, την κορυφαία θυσία, την κάνουν οι στρατιώτες μας εις το μέτωπο. Ό,τι κι’ αν προσφέρη ο κόσμος των μετόπισθεν, ό,τι κι’ αν δώση, δεν θα φτάση ποτέ. Καμμία υπηρεσία, όσο πρόθυμα και να προσφέρεται, κανένας θησαυρός όσο μεγάλος κι’ αν είνε, δεν ημπορεί να μετρηθή με το αίμα, με το στοιχείο της ζωής. Η έκκλησις του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού για την αιμοδοσία αποτελεί σχετικώς μία νέα ευκαιρία, μοναδική μάλιστα, για να πληρώσουν οι άνθρωποι των μετόπισθεν τον φόρον της ευγνωμοσύνης των προς το στρατό που πολεμά. «Ολίγον αίμα», λέγει η έκκλησις, «σώζει τη ζωή των τραυματιών μας». Και χρειάζεται πολύ, για να συγκεντρωθή και να διατηρηθή στο ειδικό τμήμα του αίματος. Οι υγιείς, γυναίκες και άνδρες, εις τους οποίους ο Ερυθρός Σταυρός απευθύνει την αληθινά συγκινητική του έκκλησι, πρέπει να σπεύσουν. Ο Θεός του Πολέμου πίνει το αίμα των παλληκαριών μας στο μέτωπο. Θα τους το ξαναδίνωμε μεις από τις δικές μας φλέβες. Έτσι, αυτή η ασύγκριτη ηθική ενότης που επραγματοποιήθη μεταξύ όλων των Ελλήνων, όπου και αν ευρίσκεται ο καθένας, θα πάρη και μία ουσιαστικώτερη έκφρασι, με το αίμα των μετόπισθεν που θα κυκλοφορή θαυματουργό μέσα εις τα μέλη των παιδιών του μετώπου. Και επί τέλους, ποια μεγαλείτερη χαρά ημπορεί να περιμένη ένας άνθρωπος που δεν τον επήραν στρατιώτη από το να σκέπτεται ότι το αίμα του εξανάδωσε τη ζωή εις ένα πληγωμένο παλληκάρι, και ότι σφύζει κι’ αυτό έστω και μέσα σ’ ένα άλλο σώμα, εκεί που πάλλει από δυόμιση μηνών η καρδιά της Ελλάδος, εκεί που ξαναγράφεται η δοξασμένη Ελληνική Ιστορία;

*Πρωτοσέλιδο άρθρο του «Ελευθέρου Βήματος», στο φύλλο της εφημερίδας που είχε κυκλοφορήσει ακριβώς πριν από 82 χρόνια, στις 19 Ιανουαρίου 1941, ημέρα Κυριακή. Το άρθρο έφερε τον τίτλο «Προς τον στρατό που πολεμά το αίμα μας από τα μετόπισθεν».