Κινηματογράφος: Εστιάζοντας σε αυτό που δεν φαίνεται

Κινηματογραφικό είδος που διαμορφώθηκε από τα διδάγματα του πιονέρου του ντοκιμαντέρ, Ρόμπερτ Φλάερτι («Ο Νανούκ του Βορρά»), τον ιταλικό νεορεαλισμό, το αμερικανικό direct cinema, το γαλλικό cinema vérité και τις μεθόδους της κοινωνικής ανθρωπολογίας, το ντοκιμαντέρ της παρατήρησης διαφέρει στον χώρο του σινεμά της τεκμηρίωσης διότι δεν αρκείται στην απλή καταγραφή αλλά εστιάζει στις αθέατες λεπτομέρειες του θέματος που είναι το αντικείμενό του.

Σπουδαίες ταινίες του παγκόσμιου σινεμά φανερώνουν τη σημασία του και αυτές θα είναι ο θεματικός σκελετός του ειδικού αφιερώματος στο ντοκιμαντέρ της παρατήρησης, το οποίο έχει διοργανώσει για την προσεχή έκδοσή του το 25ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (2-12 Μαρτίου). Με γενικό τίτλο «Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση» το αφιέρωμα θα προβάλει 20 ντοκιμαντέρ που εξερευνούν τόσο τις ιστορικές απαρχές του είδους όσο και την εξέλιξή του στο πέρασμα του χρόνου.

Ντίλαν και Αλι

Κάποια ασχολούνται με εμβληματικές προσωπικότητες, όπως για παράδειγμα το «Don’t Look Back» (1968) του Ντον Αλαν Πενεμπέικερ, που ακολουθεί από απόσταση αναπνοής την περιοδεία του Μπομπ Ντίλαν στην Αγγλία το 1965, και το «Muhammad Ali: The Greatest» (1974), στο οποίο ο Γουίλιαμ Κλάιν πλάθει το πορτρέτο του μοναδικού πυγμάχου Μοχάμεντ Αλι.

Το ενδιαφέρον στην περίπτωση του ντοκιμαντέρ της παρατήρησης είναι ότι για τους δημιουργούς το θέμα της παρατήρησης δεν νοείται ξέχωρα από τις συνθήκες που το περιβάλλουν και το διαμορφώνουν, με τους ίδιους να αναλαμβάνουν τον ρόλο των ερευνητών της ζωής και των ανθρώπινων συνθηκών. Με το «Titicut Follies» (1967), ο ζωντανός θρύλος του ντοκιμαντέρ Φρέντερικ Γουάιζμαν διεισδύει στα άδυτα του νοσοκομειακού ιδρύματος για ψυχικά ασθενείς εγκληματίες στο Μπριτζγουότερ της Μασαχουσέτης και κινηματογραφεί τα μαρτυρικά βιώματα των τροφίμων, ενώ το «Divorce Iranian Style» (1998) των Κιμ Λοντζινότο και Ζίμπα Μιρ-Χοσεϊνί αφουγκράζεται τον γενναίο αγώνα των ασφυκτικά καταπιεσμένων γυναικών του Ιράν για τη διεκδίκηση των αυτονόητων δικαιωμάτων τους.

Στο μενού του αφιερώματος «Η τέχνη της πραγματικότητας: πέρα από την παρατήρηση» θα βρούμε επίσης τo «Megacities» (1998) του Μίκαελ Γκλάβογκερ που ταξιδεύοντας από την Πόλη του Μεξικού μέχρι τη Βομβάη εξερευνά τον μικρόκοσμο και τον μακρόκοσμο της ανθρώπινης εμπειρίας στις μητροπόλεις του πλανήτη μας όπως και το αρκετά γνωστό «Honeyland» (2019) των Ταμάρα Κοτέφσκα και Λιούμπομιρ Στεφάνοφ. Υποψήφιο για Οσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ και Καλύτερης Διεθνούς Ταινίας, αυτή η συγκινητική καταγραφή της εναλλαγής των εποχών (αλλά και ένα σχόλιο για τη φύση που απειλείται) μεταφέρει τον θεατή σε μια απομονωμένη ορεινή περιοχή των Βαλκανίων για να του «συστήσει» τη Χατίτζε, μια μελισσοκόμο άγριου μελιού.

Ειδική έκδοση

Να σημειωθεί ότι στην ειδική δίγλωσση έκδοση που θα κυκλοφορήσει για το αφιέρωμα υπάρχει κείμενο του ντοκιμαντερίστα και ανθρωπολόγου Ντέιβιντ ΜακΝτούγκαλ που προσφάτως απεβίωσε και του οποίου η ταινία «To Live with Herds» (1973) θα προβληθεί στο αφιέρωμα. Πρόκειται για ένα σημείο τομής στην ιστορία του ντοκιμαντέρ παρατήρησης, διότι φέρνει στο προσκήνιο τη διαδικασία του καταναγκαστικού μετασχηματισμού που υπέστησαν τα μέλη της παραδοσιακής φυλής των Jie στην Ουγκάντα, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις παραδόσεις τους προκειμένου να εναρμονιστούν στο νεοσύστατο κράτος. Στην έκδοση εκτός άλλων συμμετέχουν ο ακαδημαϊκός και πρώην πρόεδρος στη Σχολή Θεάτρου, Κινηματογράφου & Τηλεόρασης του UCLA Κόλιν Γιανγκ και η δημιουργός ντοκιμαντέρ και καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Εύα Στεφανή.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ