Στην αυγή μιας νέας εποχής – ένας κόσμος που έχει ήδη αλλάξει

Κοιτάζοντας αναδρομικά την ιστορία είναι εύκολο να εντοπίσουμε τις μεγάλες καμπές, τις στιγμές που αποτέλεσαν το σημείο τομής. Ωστόσο, εάν αναλογιστούμε πώς οι άνθρωποι βίωσαν κοσμοϊστορικές αλλαγές θα δούμε ότι άλλες φορές υπάρχει αυτό το βίωμα – αρκεί να σκεφτούμε το 1989 και την πτώση του Τείχους – και άλλες στιγμές μόνο αναδρομικά καταλαβαίνουμε ότι ήταν μια στιγμή μετάβασης.

Αυτό φαίνεται να συμβαίνει και στις μέρες μας. Παρότι τις μέρες της πανδημίας ήταν διάχυτη η επιθυμία να έρθει το τέλος της υγειονομικής έκτακτης ανάγκης για να μπορέσουν οι άνθρωποι να επιστρέψουν στην κατάσταση που ήταν πριν την πανδημία, είναι αρκετά εμφανές ότι η «επιστροφή» είναι πάντα μια φαντασίωση και ο κόσμος έχει ήδη αλλάξει. Το ερώτημα επομένως δεν είναι εάν ο κόσμος έχει αλλάξει, αλλά πόσο μεγάλη είναι η αλλαγή.

Για τους αναλυτές του McKinsey Global Institute, πάντως ήδη βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής.

Οι εποχές της μεταπολεμικής ιστορίας

Σύμφωνα με ένα discussion paper του McKinsey Global Insitute, ήδη μπορούμε να δούμε τις μεγάλες αλλαγές στον σύγχρονο κόσμο, που σηματοδοτούν μια νέα εποχή.

Σε αυτό το πλαίσιο προτείνουν ένα σχήμα με τέσσερις εποχής για να περιοδολογήσουν την ιστορία μετά το 1944.

Η πρώτη αποχή είναι αυτή της «Μεταπολεμικής εκρηκτικής ανάπτυξης», που την ορίζουν από το 1944 έως το 1971. Είναι η περίοδος της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, της καθιέρωσης του δολαρίου ως διεθνούς νομίσματος αναφοράς, της σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο ανταγωνιστικά μπλοκ, της χρυσής εποχής της μηχανικής, ξεκινώντας από τον μαζικό εξηλεκτρισμό και τη μαζική παραγωγή καταναλωτικών προϊόντων. Ήταν, ακόμη, η εποχή της αύξησης των γεννήσεων και της εντεινόμενης αστικοποίησης, της γενίκευσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων, της «Πράσινης Επανάστασης» και της μεγάλης αύξησης της παραγωγικότητας.

Η δεύτερη εποχή είναι η «Εποχή της Διαμαρτυρίας». Είναι η εποχή των μεγάλων κρίσεων, ξεκινώντας από την πρώτη πετρελαϊκή κρίση, του τέλους της μετατρεψιμότητας του δολαρίου σε χρυσό, του στασιμοπληθωρισμού, της ύφεσης, αλλά και της ενίσχυσης της θέσης των γυναικών και της αύξησης της συμμετοχής τους στο εργατικό δυναμικό.

Η τρίτη εποχής είναι η «Εποχή των Αγορών» 1989-2019. Αφετηρία της οι τεκτονικές αλλαγές της περιόδου 1989-1991, που οδήγησαν στην πτώση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού», οι φιλικές προς την αγορά μεταρρυθμίσεις στην Κίνα, η διαμόρφωση ενός μονοπολικού κόσμου με σαφή πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ. Ήταν, ακόμη, η εποχή που η κινητή τηλεφωνία και το διαδίκτυο σταδιακά έγιναν τμήμα της καθημερινότητας σε όλο τον κόσμο. Όπως επισημαίνουν, στην απαρχή αυτής της εποχή περίπου το 99% των δεδομένων παγκοσμίως ήταν αποθηκευμένο σε αναλογική μορφή. Στο τέλος της εποχής περίπου το 100% των δεδομένων ήταν διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή. Η αστικοποίηση συνεχίστηκε και πλέον η πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού πλέον μένει σε αστικές περιοχές. Αυξήθηκε το ποσοστό των ανθρώπων παγκοσμίως με πρόσβαση στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ το 53% του παγκόσμιου πληθυσμού βρέθηκε πάνω από τον ανώτερο δείκτη φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας (6,85 δολάρια την ημέρα). Ιδίως στην Ασία μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού βγήκαν από τη φτώχεια. Ταυτόχρονα, αναβαθμίστηκε η θέση των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, που ήταν πλέον υπεύθυνες για το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Η νέα εποχή

Ποια, όμως, είναι τα χαρακτηριστικά που οι αναλυτές της McKinsey θεωρούν ότι μπορούμε να διακρίνουμε για τη νέα εποχή; Τα ορίζουν κυρίως ως μια σειρά από μεταβάσεις.

Έτσι από έναν μονοπολικό κόσμο μεταβαίνουμε προς έναν πολυπολικό κόσμο. Ως αποτέλεσμα δεν μιλάμε πλέον για παγκόσμια τάξη, αλλά για περιφερειακή και αντίστοιχα μεταβαίνουμε και σε εντονότερη πόλωση. Έπειτα αυτό που έχουμε σε σχέση με την τεχνολογία είναι λιγότερο η διείσδυσή της, αφού ουσιαστικά έχουμε κορεσμό, όσο ο τρόπος που έχουμε μετάβαση σε περισσότερο «εγκάρσιες» τεχνολογίες, ιδίως με βάση και την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Αντίστοιχα, έχουμε μετάβαση από έναν νεαρής ηλικίας κόσμο σε έναν κόσμο πιο γερασμένο, όπου η απειλή είναι λιγότερο οι μεταδοτικές ασθένειες και κυρίως οι με μεταδοτικές. Είναι, όμως, και ένας κόσμος όπου αντί για εντεινόμενες ανισότητες μέσα σε κάθε χώρα βλέπουμε περισσότερες απόπειρες για νέα κοινωνικά συμβόλαια. Και βέβαια είναι μια εποχή μετάβασης από την μεγάλη κατανάλωση ορυκτών καυσίμων στη μεγάλη δαπάνη για την αντικατάστασή τους, συνθήκη που διαμορφώνει και νέους ανταγωνισμούς για τους κάθε λογής πόρους. Είναι τέλος, μια εποχή όπου δεν έχουμε πλέον ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους σε ρυθμούς υπερανάπτυξης, αλλά μια «κανονικόποίηση» της ανάπτυξης. Όλα αυτά συνδυάζονται και με ότι πλέον δεν είμαστε στον αιώνα όπου τον τόνο έδιναν κυρίως οι χώρες του ΟΟΣΑ, αλλά στον Ασιατικό αιώνα.

Οι αναλυτές της McKinsey επιλέγουν να μην ονομάσουν ακόμη αυτή την εποχή. Όμως, είναι σημαντικό ότι εντοπίζουν πραγματικές αλλαγές και δυναμικές μετασχηματισμού, την ώρα που δεν παραλείπουν να σημειώσουν όλα τα ανοιχτά ερωτήματα που υπάρχουν για το προς τα πού θα πάνε τα πράγματα.

Αχαρτογράφητα νερά

Τη δυσκολία να απαντηθεί το προς τα πού κατατείνουν όλες αυτές οι αλλαγές σημείωσε στους Financial Times και η Gillian Tett σχολιάζοντας ουσιαστικά αυτές τις εκτιμήσεις της McKinsey.

Η Tett αναγνωρίζει τη μετάβαση σε έναν περισσότερο πολυπολικό κόσμο, σημειώνοντας ότι αυτό συνδυάζεται με εντονότερο προστατευτισμό, με συγκρούσεις και πόλεμο. Ταυτόχρονα, επισημαίνει ότι αλλά και η σχέση ανάμεσα στις επιχειρήσεις και την κοινωνία. «Ένας κόσμος που απειλείται από την κλιματική αλλαγή, τις πανδημίες και τον πόλεμο είναι ένας κόσμος στον οποίο το κράτος είναι πιο πιθανό να παρέμβει επιθετικά στις επιχειρήσεις».

Όλα αυτά αποτυπώνουν ακριβώς ότι είμαστε μέσα σε μια διαδικασία μετασχηματισμού, που τα βασικά χαρακτηριστικά της θα μπορέσουμε να τα συλλάβουμε πραγματικά όταν ολοκληρωθεί σε σημαντικό βαθμό, οπότε και θα φανεί ένα πιο σαφές περίγραμμα.

Το σίγουρο είναι ότι μια εποχή που σφραγίστηκε από την αμερικανική πρωτοκαθεδρίας (σε ορισμένες περιόδους και μονοκρατορία), την ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού και την εμπιστοσύνη στον υποτίθεται εγγενή ορθολογισμό των αγορών, έχει εδώ και καιρό παρέλθει.

Αντιθέτως, ένας νέος κόσμος αναδύεται, περισσότερο διαιρεμένος, πολύ πιο συγκρουσιακός, με μεγαλύτερη έμφαση στο ρόλο και την παρέμβαση των κρατών, ένας κόσμος πολύ λιγότερο δυτικός παρά ποτέ, τόσο ως προς τον γεωγραφικό εντοπισμό και καταμερισμό των σημείων έμφασης, όσο και προς την κουλτούρα και το πολιτισμικό αποτύπωμα.

Αυτό μπορεί να εξηγήσει και τη φόρτιση των πολώσεων που είναι σήμερα ενεργές, αλλά και γιατί τελικά περισσότερο παρά ποτέ απαιτούνται νέα εργαλεία σκέψης για έναν κόσμο που στην πραγματικότητα έχει ήδη αλλάξει.