Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Είναι προφανές ότι στην Άλκηστη του Ευριπίδη το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί σε σχέση με όσα συναντούμε στον Αισχύλο και στον Σοφοκλή, με τις δύο τραγωδίες του για τον Οιδίποδα. Στο κέντρο του δράματος δε βρίσκονται πλέον οι θεοί, αλλά οι άνθρωποι, με τις αγωνίες τους και τα προβλήματά τους, με τις ελπίδες τους και τα σχέδιά τους. Σημαντικός είναι για τον Ευριπίδη ο ρόλος που διαδραματίζει ο ψυχολογικός παράγοντας, ο ψυχισμός των ηρώων του.

Όσον αφορά ειδικότερα την Άλκηστη και τον Άδμητο, οι μελετητές αντιμετωπίζουν δυσκολίες όταν προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη στάση τους. Η Άλκηστη, κατά πρώτον, είναι η ερωτευμένη γυναίκα που θυσιάζεται για τον άνδρα της. Σε κανένα όμως σημείο δεν αναφέρεται η ηρωίδα σε αυτήν την αγάπη, στη φλόγα του έρωτα και του πάθους, που την ωθεί προς τη θυσία. Το μόνο που βλέπουμε και ακούμε από πλευράς της είναι ένας αποχαιρετισμός στη ζωή, τόσο έμμεσα –με τους αδύναμους θρήνους στην αγγελική ρήση της θεραπαινίδας– όσο και άμεσα, από την ίδια, με την ξεκάθαρη θεώρηση των πραγμάτων και τον απολογισμό της θυσίας της.

Ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες γεννά η μορφή του Άδμητου, ο οποίος, ενώ αφήνει τη γυναίκα του να πεθάνει αντ’ αυτού, την ικετεύει ταυτόχρονα να μην τον εγκαταλείψει, θρηνεί για τη μοίρα του και ζητά τη συμπόνια των συμπολιτών του.

Επιχειρώντας ένα συγκερασμό των τελείως διαφορετικών και καθ’ όλα αντίθετων απόψεων που έχουν αναπτυχθεί κατά καιρούς από τους ειδικούς, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο Ευριπίδης, με την πανθομολογούμενη μαστοριά του, διαπλάθει τον άνθρωπο επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στον τρόπο με τον οποίον αυτός αντιδρά στο μίσος και στην αγάπη, στον πόνο και στη χαρά. Όπως έχει γραφτεί χαρακτηριστικά, ενώ ο Σοφοκλής ασχολείται πάντα με το σύνολο ενός χαρακτήρα, άλλως πως με το ήθος, ο Ευριπίδης έχει τον τρόπο να αξιοποιεί έως τις ακρότατες λεπτομέρειες το αίσθημα ενός ορισμένου προσώπου σε μια συγκεκριμένη σκηνή.

Έχοντας αυτά κατά νουν, μπορούμε ίσως να προσεγγίσουμε με μεγαλύτερη άνεση τόσο τη φαινομενικά ψυχρή σκέψη της Άλκηστης, μιας ώριμης γυναίκας που δίνει λογαριασμό για τις πράξεις της, όσο και την αποδοχή της θυσίας της ηρωίδας από τον Άδμητο. Ο Ευριπίδης, χωρίς καν να δοκιμάσει να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του τελευταίου, δείχνει αριστοτεχνικά πως η θυσία αυτή προκαλεί αβάσταχτο πόνο σε εκείνον που τη δέχτηκε. Μέσα από αυτό το πρίσμα, ο Άδμητος δεν είναι ο θλιβερός εγωιστής που διαφεύγει το θάνατο χάρη στη θυσία της γυναίκας του, αλλά ένας άνθρωπος διαλυμένος, συντετριμμένος.

Στο σημείο αυτό ολοκληρώνουμε την αναφορά μας στο παλαιότερο από τα σωζόμενα έργα του Ευριπίδη, προσθέτοντας απλώς τα ονόματα των τριών τραγωδιών που είχαν συνθέσει μαζί με την Άλκηστη την ευριπίδεια τετραλογία του 438 π.Χ.: Κρήσσαι (Κρητικιές), Αλκμέων ο διά Ψωφίδος και Τήλεφος.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Μιράντα Ζαφειροπούλου (Άλκηστις), ο Νικήτας Τσακίρογλου (Άδμητος) και ο Ζώρας Τσάπελης (Θάνατος) στην «Άλκηστη» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1974 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)