Η «σοφή ηγεσία»

Πολλά τα λάθη των νικητών της εμφύλιας αναμέτρησης στη χώρα μας, το έχουμε ξαναγράψει. Βαριές οι ευθύνες τους για τον εθνοκτόνο πόλεμο, για τα δραματικά γεγονότα της δεκαετίας του ’40, αλλά και για όσα –απάνθρωπα και εντελώς απαράδεκτα– έμελλε να ακολουθήσουν στο μετέπειτα χρονικό διάστημα, έως την πτώση της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας.

Αποκλεισμοί, εκτοπισμοί, βαναυσότητα και αυταρχισμός, όχι από όλους βεβαίως, αντί ανθρωπιάς, μετριοπάθειας, μεγαλοψυχίας και πνεύματος συνδιαλλαγής.

Ωστόσο, η κριτική, η κατά το δυνατόν αντικειμενική έρευνα και περιγραφή των ιστορικών γεγονότων, δεν μπορεί –και δεν πρέπει– να αφορά μόνο τη μία πλευρά. Ευθύνες, βαριές επίσης, φέρουν και οι ηττηθέντες, οι διωχθέντες. Σε πάμπολλες περιπτώσεις ήταν εκείνοι που έλαβαν εσφαλμένες αποφάσεις, που ήρξαντο χειρών αδίκων, που κατέφυγαν στη βία και διέπραξαν αγριότητες.

Και τα βέλη της κριτικής στράφηκαν εναντίον τους όχι μόνο από τους ιδεολογικούς αντιπάλους τους, όπως θα ανέμενε κανείς. Προσωπικότητες της Αριστεράς με αναμφισβήτητο κύρος, όπως ο Λεωνίδας Κύρκος και ο Ηλίας Ηλιού, ήλεγξαν τους συντρόφους τους για τα πεπραγμένα τους, έθεσαν εν αμφιβόλω το ποιόν τους και την επάρκειά τους.

Ειδικότερα ο Ηλιού, συνομιλώντας με τον Σταύρο Ψυχάρη το 1977, είχε δηλώσει χαρακτηριστικά τα ακόλουθα για την ηγεσία του ΚΚΕ στα κρίσιμα χρόνια της εμφύλιας σύρραξης:

Τους τόνιζα πάντοτε ότι «πατάμε πεπονόφλουδες», ότι αρκεί οι Εγγλέζοι, οι Αμερικάνοι, η αντίδραση, ο οποιοσδήποτε να τους δώσει μια αφορμή και πέφτουν επάνω και πατάνε πεπονόφλουδες, γλιστράνε! Χαρακτήριζα κυρίως σαν πεπονόφλουδες το Κίνημα της Μέσης Ανατολής. Τότε, ενώ κατείχαμε την Ελλάδα σαν ΕΛΑΣ και ΕΑΜ, ενώ στη Μέση Ανατολή είχαμε δικό μας στόλο, στρατό, αεροπορία επανδρωμένους από δημοκράτες ΕΑΜίτες, τους διέταξαν να κάνουν κινήματα και αντικινήματα. Και έδωσαν έτσι την ευκαιρία στην αντίδραση και στους Εγγλέζους να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους. Ύστερα θεωρούσα τον Δεκέμβρη πεπονόφλουδα, το δεύτερο αντάρτικο και την αποχή επίσης πεπονόφλουδες. […] Σ’ ένα ταξίδι μου στο εξωτερικό είδα τη «σοφή ηγεσία», όπως ειρωνικά τούς έλεγα, και τους έκανα μια αυστηρή κριτική. Τους είπα χαρακτηριστικά ότι, αν θελήσει κανείς κάποτε να γράψει την ιστορία του ΚΚΕ από τον πόλεμο και εδώ, από το ’39, το ’40 και εδώ, δεν χρειάζεται να γράψει σοβαρό σύγγραμμα, αλλά ένα χιουμοριστικό βιβλίο σχετικά με τις πεπονόφλουδες! «Δεν αφήσατε», τους είπα, «απάτητη πεπονόφλουδα!»

Ο ίδιος είχε αναφερθεί και στον τρόπο με τον οποίον είχαν αντιδράσει στη δριμεία κριτική του τα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ:

Φυσικά αυτό είχε ως αποτέλεσμα να… συμπληρώνει το φάκελό μου η «σοφή ηγεσία». Θέλω να πω ότι είχε αρχίσει από τότε μια διαδικασία απομακρύνσεώς μου. […] Εγώ ήμουν αντάρτης… Και ύστερα οι πολλοί, γενικά, με βλέπανε σαν ένα διανοούμενο ο οποίος από την ίδια την κοινωνική του προέλευση δεν ενέπνεε εμπιστοσύνη. Σαν κάποιον ο οποίος, ίσως από την κατασκευή του, ήταν αυτό που λέμε «ρεβιζιονιστής», «οπορτουνιστής», «παρλαμενταριστής», προτιμούσε δηλαδή τον δημοκρατικό δρόμο.

«Ρεβιζιονιστής» και «οπορτουνιστής», λοιπόν, όποιος διαφωνούσε, όποιος τολμούσε να ασκήσει κριτική, έστω και αν ήταν μέλος της ίδιας οικογένειας, σύντροφος και συναγωνιστής.

Αλλά και «αποστάτης», όπως είχε υπενθυμίσει στο συνομιλητή του ο Ψυχάρης. «Αποστάτης» επειδή δε δεχόταν τις παρεκκλίσεις της πρακτικής του κομμουνισμού, με τα έργα του Στάλιν, του Ζαχαριάδη και του Κολιγιάννη· επειδή καυτηρίαζε τις διώξεις των «αντιφρονούντων» και όσα γίνονταν τότε στο ανατολικό στρατόπεδο· επειδή απέβλεπε σ’ ένα σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο.

Τι έχουν άραγε να πουν για όλα αυτά τα στελέχη του ΚΚΕ σήμερα; Εξακολουθούν να θεωρούν ότι τα πάντα έγιναν όπως έπρεπε από πλευράς της «σοφής ηγεσίας» τους στους χαλεπούς εκείνους καιρούς; Εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι ευθύνες για τον εμφύλιο σπαραγμό και την παρανοϊκή αιματοχυσία ανήκουν αποκλειστικά στους αντιπάλους τους;