Εκείνοι που διαλέγουν τη μοίρα τους

Βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες·
τούτες τις πέτρες τις εσήκωσα όσο βάσταξα
τούτες τις πέτρες τις αγάπησα όσο βάσταξα
τούτες τις πέτρες, τη μοίρα μου.
Πληγωμένος από το δικό μου χώμα
τυραννισμένος από το δικό μου πουκάμισο
καταδικασμένος από τους δικούς μου θεούς,
τούτες τις πέτρες.

Γιώργος Σεφέρης, «Μυκήνες» (Γυμνοπαιδία, 1936, πηγή: greek-language.gr)

Λίγον καιρό μετά το θάνατο του Σεφέρη, ο Μανόλης Ανδρόνικος έγραφε για τη μοίρα του μεγάλου ποιητή –κομμάτι της μοίρας της Ελλάδας– τα εξής:

Ποια στάθηκε λοιπόν η μοίρα του; Αυτή που διάλεξε ο ίδιος υπεύθυνα, «με λογισμό και μ’ όνειρο». Αν πληγώθηκε, πληγώθηκε από το δικό του χώμα, αν τυραννίστηκε, τυραννίστηκε από το δικό του πουκάμισο, αν καταδικάστηκε, καταδικάστηκε από τους δικούς του θεούς, «τούτες τις πέτρες», τις Συμπληγάδες που αγαπούσε, τις Φαιδριάδες που προσκύνησε προτού φτάσει μπροστά στον Κριτή. Εκεί στην Κασταλία πηγή μπορεί και να θυμήθηκε το τελευταίο «παραμύθι» της πλατωνικής Πολιτείας, και νάκουσε μέσα του, αυτός «δαίμονος επιπόνου και τύχης χαλεπής εφήμερον σπέρμα», όχι αυτά που είναι καλύτερα να μη γνωρίζη ο άνθρωπος, καθώς ορμήνευε ο Σειληνός στον Μίδα, αλλά όσα με τον βαρύ ιερατικό τόνο απάγγειλε στις αδύναμες ψυχές («παρά δήμον ονείρων, παρά δήμον ονείρων»), που είχανε κιόλας πιει το νερό της Λήθης, ο προφήτης: «Λόγος της κόρης Λάχεσης, θυγατέρας της Ανάγκης. Ψυχές εφήμερες, αρχίζετε έναν άλλο κύκλο της θνητής γενιάς που κλείνει τον θάνατο. Δε θα σας διαλέξει η μοίρα, αλλά εσείς θα διαλέξετε τη μοίρα… Η αρετή δεν έχει δεσπότη· ο καθένας θα πάρη απ’ αυτήν πιο πολύ ή πιο λίγο ανάλογα που την τιμά ή την ατιμάζει. Την ευθύνη την έχει αυτός που διαλέγει· ο θεός είναι ανεύθυνος». Εκείνος είχε διαλέξει τη μοίρα του, και είχε τιμήσει την αρετή και με τον λόγο του και με τη ζωή του. Από την πρώτη «στροφή» του δρόμου του, όσο να φτάσει εκεί που ο θεός τού είχε «θεσπίσει», «παρέμενε εις την αυτήν θέσιν αναμένων διαταγάς», «ευθύς και ίσιος σ’ όλες του τις πράξεις». Ο λόγος του φιλοσόφου, γεμάτος «μαύρο φως», «στόλισε με ταγκάθια του ήλιου» το πρόσωπό του.

Ήθος ανθρώπω δαίμων

(εφημερίδα «Το Βήμα», 21 Οκτωβρίου 1971)

Εις μνήμην των ανδρών της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας που έπεσαν κατά την εκτέλεση του καθήκοντος, φοβούμενοι αλλά και αγαπώντας –όπως κι ο Σεφέρης– τη μοίρα τους.