Qatargate: Υπέρ ΕΕ και υπέρ Δικαιοσύνης συνηγορία. Και προσδοκία

Με αφορμή το ομώνυμο σκάνδαλο που δικαιολογημένα συγκλονίζει την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, έντονη κριτική διατυπώνεται κατά της ΕΕ με επίκεντρο την έλλειψη ασφαλιστικών δικλείδων που θα απέτρεπαν απόπειρες αθέμιτου επηρεασμού των αποφάσεων στα θεσμικά της όργανα. Η κριτική αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό βάσιμη και το σχετικό πλαίσιο κανόνων μπορεί και πρέπει να ενισχυθεί.

Το ότι είναι βάσιμη δεν σημαίνει βέβαια και ότι είναι πάντοτε καλόπιστη, προσβλέποντας  ειλικρινά σε μια καλύτερη και πιο αδιάφθορη ΕΕ. Εύκολα διαπιστώνει κανείς πως η εντονότερη κριτική προέρχεται από εκπροσώπους των άκρων του πολιτικού φάσματος και του λαϊκισμού, που επιτίθενται στην ΕΕ επικαλούμενοι την ανεπάρκεια των σχετικών κανόνων, ενώ οι ίδιοι ελάχιστα συμμερίζονται τις αξίες της δημοκρατικής Ευρώπης, υποστηρίζοντας μάλιστα πολλοί εξ αυτών καθεστώτα όπου τέτοιοι κανόνες είναι παντελώς ανύπαρκτοι.

Δύο είναι τα κρίσιμα στοιχεία που μία καλόπιστη κριτική οφείλει να μην παραβλέπει:

1. Το νομικό πλαίσιο για την ποινικοποίηση της συμμετοχής σε εγκληματική οργάνωση, όπως και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (ξέπλυμα βρώμικου χρήματος), ήτοι για τα δύο από τα τρία αδικήματα για τα οποία έγιναν οι γνωστές συλλήψεις και για τα οποία συνεχίζονται οι έρευνες, έχει διαμορφωθεί χάρη κατ’ εξοχήν στις πρωτοβουλίες και την επιμονή της ΕΕ. Αυτό ισχύει ιδίως για την καταπολέμηση του ξεπλύματος, όπου οι υπάρχουσες νομικές προβλέψεις (ήδη 5η Οδηγία) αποτελούν στην πράξη το αποτελεσματικότερο όπλο για την αντιμετώπιση παγκοσμίως της διαφθοράς, ενώ ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη οι διαδικασίες για την υιοθέτηση ακόμη αυστηρότερης ευρωπαϊκής νομοθεσίας.

2. Το σκάνδαλο αποκαλύφθηκε όχι από τον τύπο, αλλά από τα δικαστικά όργανα ενός κράτους-μέλους (του Βελγίου, όπου και η έδρα της ΕΕ). Ήτοι, χάρη στη Δικαιοσύνη, η ανεξαρτησία της οποίας βρίσκεται στον πυρήνα του κράτους δικαίου, που αποτελεί θεμελιώδες συστατικό της λειτουργίας της Ένωσης, ελεγχόμενο σε ετήσια βάση (Rule of Law Report), με σοβαρές κυρώσεις μάλιστα να απειλούνται σε περίπτωση παραβίασής του. Η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και οι εγγυήσεις με τις οποίες περιβάλλεται για να ελέγχει χωρίς παρεμβάσεις οποιοδήποτε πρόσωπο, όσο ψηλά κι αν βρίσκεται, αποτελεί ταυτοτικό στοιχείο της ΕΕ κι αυτό επιβεβαιώθηκε και στο Qatargate. Είναι δε άδικη η σχετική κριτική που εξ αντιδιαστολής ασκείται κατά της ελληνικής Δικαιοσύνης, αφού, παρά τα όποια προβλήματά της, κυρίως καθυστερήσεων, καθόλου δεν υπολείπεται από την βελγική ή οποιαδήποτε άλλη ούτε σε ανεξαρτησία ούτε σε ποιότητα ούτε σε τόλμη για την αντιμετώπιση της διαφθοράς. Ας μην ξεχνάμε ότι σήμερα, ανεξάρτητα απ΄ το ποια θα είναι η έκβασή τους, με αποφάσεις των αρμοδίων δικαστικών Συμβουλίων, δύο δίκες πολιτικών προσώπων βρίσκονται σε εξέλιξη, κάτι διόλου εύκολο ή ανώδυνο.

Το ότι η εναντίον της κριτική ενδέχεται ενίοτε να είναι κακόπιστη ή προσχηματική, δεν είναι φυσικά λόγος για να μη ζητάμε περισσότερο έλεγχο και μεγαλύτερη διαφάνεια στην ΕΕ. Οι κανόνες για το lobbying πρέπει να γίνουν αυστηρότεροι, ιδίως στο Ευρωκοινοβούλιο, όπου οι σχετικές προβλέψεις είναι πολύ χαλαρές, ήδη δε έχουν διατυπωθεί ενδιαφέρουσες προτάσεις, όπως η θέσπιση ενός ενιαίου πλαισίου κανόνων διαφάνειας, μ΄ ένα ανεξάρτητο ελεγκτικό όργανο με ουσιαστικές αρμοδιότητες. Αλλά και εκτός των σχετικών με το lobbying, προτάσεις έχουν διατυπωθεί σε σχέση με μια ευρύτερη γκάμα θεμάτων,  όπως λχ η υιοθέτηση αποτελεσματικών διαδικασιών ελέγχου περιουσιακής κατάστασης.

Πέραν δε της θέσπισης αυστηρότερων κανόνων και της ποινικής τιμωρίας των προσώπων που συμμετείχαν στο συγκεκριμένο σκάνδαλο, κι από τις δύο μάλιστα πλευρές αυτού του επιλήψιμου δούναι και λαβείν (ήτοι, και προς την πλευρά αυτών που δωροδόκησαν ή επιχείρησαν να δωροδοκήσουν), παραδειγματικές πρέπει να είναι οι συνέπειες και σε πολιτικό επίπεδο για τις εμπλεκόμενες χώρες, εφόσον ασφαλώς αποδειχθεί η εμπλοκή τους. Για να σταλεί προς πάσα κατεύθυνση το μήνυμα ότι τέτοιες πρακτικές στην Ευρώπη δεν περνούν, αλλ΄ οδηγούν στο αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Ας μην έχουμε όμως ψευδαισθήσεις, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να είναι ο αδύναμος κρίκος. Κανένα πλαίσιο κανόνων, όσο αυστηρό κι αν γίνει, δεν μπορεί να καταργήσει τις ανθρώπινες αδυναμίες και τις συνακόλουθες βέβαια προσωπικές ευθύνες. Και, περαιτέρω, όπως οι ανεπάρκειες της ΕΕ δεν μηδενίζουν τις ευθύνες των ίδιων των υπαιτίων, που όσο πιο ψηλά βρίσκονται τόσο μεγαλύτερες είναι, επίσης δεν μηδενίζουν τις ευθύνες των κομμάτων για τα πρόσωπα που επιλέγουν. Ούτε τις ευθύνες του  κάθε πολίτη για τα κριτήρια με τα οποία δίνει την ψήφο του.

Παναγιώτης Περάκης – Δικηγόρος, Πρόεδρος του ευρωπαϊκού φορέα των Δικηγόρων (CCBE)