Τουρκία: Τέσσερα σενάρια για τις εκλογές

H ημερομηνία είναι το μόνο σίγουρο για τις τουρκικές εκλογές, προεδρικές και βουλευτικές: θα διεξαχθούν στις 14 Μαΐου. Από εκεί και πέρα όλα είναι ρευστά. Κάτι που κάνει αυτές τις εκλογές τις πιο κρίσιμες των τελευταίων 20 ετών, από τότε δηλαδή που ανέβηκε στην εξουσία ο Ταγίπ Ερντογάν, πρώτα ως πρωθυπουργός και αργότερα ως πρόεδρος.

Απέναντι στη Λαϊκή Συμμαχία, δηλαδή τον κυβερνητικό συνασπισμό του κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης (ΑΚΡ) του Ερντογάν με το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, έξι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους κόμματα της αντιπολίτευσης συνασπίστηκαν με μοναδική κοινή πλατφόρμα την εκδίωξη του σημερινού προέδρου από το αξίωμά του, γεγονός που γεννά μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την πολιτική που θα ακολουθήσουν σε περίπτωση που στεφθεί με επιτυχία η εκλογική τους προσπάθεια. Στο λεγόμενο «Τραπέζι των έξι» συμμετέχουν το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα της αντιπολίτευσης, δηλαδή οι κεμαλιστές, το Καλό Κόμμα της Μεράλ Ακσενέρ, η οποία είχε αποχωρήσει από τους εθνικιστές, το ισλαμιστικό Κόμμα της Ευτυχίας με επικεφαλής τον Τεμέρ Καραμολάογλου και το συντηρητικό Κόμμα των Δημοκρατών του Ντεμίκ Ουιζάλ. Στη συμμαχία αυτή προστέθηκαν και δύο κόμματα που προέκυψαν από αποχωρήσεις από το ΑΚΡ δύο πρώην στενών συνεργατών του Ερντογάν: το κόμμα του Μέλλοντος του πρώην πρωθυπουργού Αχμέτ Νταβούτογλου και το κόμμα DEVA του πρώην υπουργού Εξωτερικών Αλί Μπαμπατζάν.

Υπάρχει βέβαια και το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών (HDP), το οποίο δεν έχει ενταχθεί στη συμμαχία της αντιπολίτευσης και απειλείται με απαγόρευση – είναι το κόμμα που με την είσοδό του στη Βουλή στις προηγούμενες εκλογές στέρησε την απόλυτη πλειοψηφία από το ΑΚΡ. Τα ηγετικά στελέχη με επικεφαλής τον Σελαχατίν Ντεμιρτάς, βρίσκονται εδώ και χρόνια στη φυλακή κατηγορούμενα για τρομοκρατία. Πρόσφατα τα δικαστήρια έκοψαν κάθε χρηματοδότηση στο κόμμα αυτό. To ποσοστό 12% του HDP στις εκλογές του 2018 ίσως αποτελέσει τον κρίσιμο παράγοντα για τη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος του Μαΐου.

Στις 14 Μαΐου θα διεξαχθούν τόσο βουλευτικές όσο και προεδρικές εκλογές – ο πρώτος γύρος. Τα πιθανά σενάρια είναι τέσσερα και όλα θα έχουν επιπτώσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στις σχέσεις της Τουρκίας με τη χώρα μας και τον υπόλοιπο κόσμο.

1      Σενάριο 1ο: Μία από τα ίδια

Ο σημερινός κυβερνητικός συνασπισμός Ερντογάν – Μπαχτσελί κερδίζει εκ νέου την προεδρία και την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο, κάτι που είναι σχεδόν δεδομένο ότι θα διατηρήσει την τρέχουσα αυταρχική πολιτική. Είναι εφικτή άλλη μια νίκη του Ταγίπ Ερντογάν, έπειτα από 20 χρόνια στην εξουσία; Η εκλογική ηγεμονία του 68χρονου πολιτικού του επέτρεψε να διαβρώσει τους θεσμικούς ελέγχους και τις ισορροπίες, να πάρει τον έλεγχο των ΜΜΕ και του δικαστικού σώματος και να αλλοιώσει τους όρους ανταγωνισμού εις βάρος της αντιπολίτευσης για να παραμείνει στην εξουσία. Εάν συνεχίσει να βρίσκεται εκεί και μετά τον Μάιο, λενε αναλυτές, ο αυταρχισμός στο εσωτερικό θα ενταθεί ακόμα περισσότερο.

Οι δημοσκοπήσεις αυτή τη στιγμή δεν του εξασφαλίζουν τη νίκη, όμως εκείνος φαίνεται αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα για να παραμείνει στον προεδρικό θώκο. Παρά την πολιτική του ηγεμονία, η εκλογική υποστήριξη στο πρόσωπό του ήταν μόνο λίγο πάνω από το ήμισυ του εκλογικού σώματος, ακόμη και στο απόγειο της δημοτικότητάς του. Στις προεδρικές εκλογές του 2014 και του 2018 ο Ερντογάν συγκέντρωσε το 51,8 και το 52,6% των ψήφων, αντίστοιχα. Μέχρι τώρα, ήταν η αδυναμία των αντιπάλων του να συνεργαστούν και να προσφέρουν μια βιώσιμη εναλλακτική λύση που επέτρεψε στον Ερντογάν και το κόμμα του να παραμείνουν στην εξουσία από τον Νοέμβριο του 2002.

Στο σενάριο περαιτέρω εδραίωσης των αυταρχικών τάσεων του Ερντογάν, σχολιάζει η Σεντά Γκιουρκάν, λέκτορας Πολιτικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα παραμείνουν απρόθυμα να συνεργαστούν με την Τουρκία, καθιστώντας τη χώρα ακόμη πιο απρόβλεπτη και διεκδικητική στην περιοχή της.

2      Σενάριο 2ο:  Ερντογάν πρόεδρος, τα έξι κόμματα στην κυβέρνηση

Ο σημερινός κυβερνητικός συνασπισμός κερδίζει την προεδρία αλλά χάνει την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Σε αυτή την περίπτωση, η τρέχουσα πολιτική της Τουρκίας υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δεν είναι πιθανό να επηρεαστεί ιδιαίτερα. Οπως και στο πρώτο σενάριο, ο πρόεδρος θα συνεχίσει να κυβερνά με τεράστιες εκτελεστικές εξουσίες και θα χρησιμοποιεί την ισχύ του για να εκδίδει διατάγματα και να παρακάμπτει τη νομοθεσία. Στην πραγματικότητα, το νέο προεδρικό σύστημα της Τουρκίας, που εγκρίθηκε με λαϊκό δημοψήφισμα το 2017, μετέτρεψε το τουρκικό Κοινοβούλιο λίγο πολύ σε σκιώδη θεσμό και έδωσε την ανώτατη εξουσία στον πρόεδρο. Αυτό όμως σημαίνει ότι η νέα κυβέρνηση θα συγκρούεται διαρκώς με τον πρόεδρο, ο οποίος θα βάζει πλείστα όσα εμπόδια στο έργο της. Ενα έργο που, ούτως ή άλλως, θα είναι δύσκολο λόγω της διαφορετικής πολιτικής προέλευσης των έξι κομμάτων.

3      Σενάριο 3ο: Ο Ερντογάν χάνει την προεδρία, κερδίζει την κυβέρνηση

Στο σενάριο αυτό, ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης θα κερδίσει την προεδρία αλλά θα χάσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Σε μια τέτοια περίπτωση, ο νέος πρόεδρος θα έχει την εξουσία να εφαρμόσει θεσμικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Η δέσμευση της σημερινής αντιπολίτευσης να επιστρέψει στο κοινοβουλευτικό σύστημα θα τεθεί σε κίνδυνο, καθώς χρειάζεται κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να προβεί στις απαραίτητες συνταγματικές τροποποιήσεις ή να τις θέσει σε δημοψήφισμα. Ωστόσο, σε αυτό το σενάριο, οι εκλεγμένοι νομοθέτες του σημερινού κυβερνητικού συνασπισμού θα στερηθούν τις εκτελεστικές τους εξουσίες. Ως εκ τούτου, είναι πιθανό να γίνουν μάρτυρες συλλογικών κομματικών μεταπηδήσεων από τα δύο κόμματα προς υποστήριξη ενός νέου κοινοβουλευτικού συστήματος. Τι θα γίνει όμως με το βαθύ κράτος; Ακόμα και εάν αλλάξει ο πρόεδρος θα μπορέσει να κυβερνήσει όταν αυτή τη στιγμή σχεδόν τα πάντα ελέγχονται από το ΑΚΡ και τον Ταγίπ Ερντογάν; Οι αναλυτές προβλέπουν μεγάλες συγκρούσεις που θα προκαλέσουν αστάθεια σε μια χώρα η οποία ήδη ταλανίζεται από υψηλό πληθωρισμό και πτώση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών.

4      Σενάριο 4ο: Η αντιπολίτευση κερδίζει προεδρία, κυβέρνηση

Σε αυτή την περίπτωση, ο εξακομματικός συνασπισμός της αντιπολίτευσης, κερδίζει τόσο την προεδρία όσο και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, γεγονός που μπορεί να ξεκινήσει τη διαδικασία οικοδόμησης ενός ενισχυμένου κοινοβουλευτικού συστήματος και να εκδημοκρατίσει το καθεστώς. Πρώτα όμως θα πρέπει τα κόμματα να υποβαθμίσουν τις ιδεολογικές και καιροσκοπικές διαφωνίες μεταξύ τους. Αν συμβεί αυτό, θα έχουν να αντιμετωπίσουν κάτι ακόμα πιο δύσκολο: τους φόβους  για μεγάλες αναταραχές υποκινούμενες από τα κόμματα που κυβερνούν σήμερα και το παρακράτος.

Από τα τέσσερα σενάρια, τα τρία που θα οδηγήσουν σε αλλαγές στην εξουσία, είναι πάρα πολύ πιθανό να προκαλέσουν αστάθεια στη χώρα λόγω συγκρούσεων μεταξύ των δύο πλευρών. Οι αναλυτές όμως ανησυχούν ακόμα και για το τέταρτο σενάριο, καθώς μια νέα νίκη, προεδρική και κοινοβουλευτική, θα δημιουργήσει στον πρόεδρο Ερντογάν την αίσθηση ότι βρίσκεται στο απυρόβλητο και άρα οι αυταρχικές πολιτικές θα ενταθούν.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ