Κυριάκος Χαραλαμπίδης: Ανάμεσα στα «καθ’ έκαστον» της ιστορίας και στα «καθόλου» της ποίησης

Όταν ο Αριστοτέλης διέκρινε τον ιστορικό από τον ποιητή λέγοντας ότι «τω τον μεν τα γενόμενα λέγειν, τον δε οία αν γένοιτο. Διό και φιλοσοφώτερον και σπουδαιότερον ποίησις ιστορίας εστίν· η μεν γαρ ποίησις μάλλον τα καθόλου, η δ’ ιστορία τα καθ’ έκαστον λέγει» (Ποιητική 1451b), δεν φανταζόταν ότι θα καθόριζε τον προσανατολισμό της πλειονότητας των κορυφαίων ποιητών από την Αναγέννηση και μετά.

Ορισμένοι από αυτούς συνέθεταν ποίηση (πέραν της τραγωδίας και της κωμωδίας) κρατώντας την Ποιητική στο ένα χέρι και τη γραφίδα στο άλλο, ενώ άλλοι υπήρξαν και είναι «αριστοτελικοί» χωρίς να το (ανα)γνωρίζουν. Το περίεργο (αλλά όχι ανεξήγητο) είναι ότι όλοι τους ερμήνευσαν την αριστοτελική διάκριση όχι ως απαγόρευση αλλά ως προτροπή να κινούνται ανάμεσα στα «καθ’ έκαστον» της ιστορίας και στα «καθόλου» της ποίησης. Ο κάθε ποιητής το έκανε και το κάνει με τον δικό του τρόπο, διαμορφώνοντας έτσι την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, αλλά όλοι εκκινούσαν και εκκινούν από την επιθυμία να εκφράσουν ποιητικά την ιστορία ή τη διαλεκτική σχέση της με τον μη ιστορικό χρόνο.

Και για να προσαρμόσω στην ποίηση όσα λέει ο Αριστοτέλης για τον «μύθο» σε σχέση με την τραγωδία: εφόσον ο «μύθος» (εννοούμενος ως «η σύστασις των πραγμάτων») αποτελεί την «αρχή και την ψυχή» της τραγωδίας, διότι η τραγωδία μιμείται «πράξεις», αυτό ισχύει κατ’ εξοχήν για την ποίηση που έχει ως αντικείμενο —φανερό ή περιβεβλημένο το ένδυμα της μυθοπλασίας— την ιστορία, επειδή η ιστορία διαμορφώνεται και συγκροτείται από «πράξεις».

Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ως ποιητής που κινείται ανάμεσα στα «καθ’ έκαστον» της ιστορίας και στα «καθόλου» της ποίησης και έχει καταστήσει τον «μύθο» ουσιώδες στοιχείο της ποίησής του, είναι συνεπώς κατ’ εξοχήν «αριστοτελικός».

Περίληψη της ανακοίνωσης του Μιχαήλ Πασχάλη, ομότιμου καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο διεθνές συνέδριο «Κυριάκου Χαραλαμπίδη Επίσκεψις – Ο ποιητής των ευρέων ελληνικών οριζόντων», που είχε πραγματοποιηθεί από τις 31 Ιανουαρίου έως τις 2 Φεβρουαρίου 2019 στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Αγλαντζιάς, στην Κύπρο.

Ο σπουδαίος λογοτέχνης Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ένας από τους πλέον αξιόλογους ποιητές του νεότερου ελληνισμού, γεννήθηκε στην Άχνα Αμμοχώστου στις 31 Ιανουαρίου 1940 και μεγάλωσε στην Αμμόχωστο.

Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παρακολούθησε μαθήματα θεάτρου στην Αθήνα και ειδικεύτηκε σε θέματα ραδιοφωνίας στο Μόναχο. Εργάστηκε ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση και επί τρεις δεκαετίες στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, από το οποίο αφυπηρέτησε ως διευθυντής Ραδιοφωνίας.

Στις ποιητικές συλλογές του Χαραλαμπίδη συγκαταλέγονται οι ακόλουθες: «Πρώτη πηγή» (Αθήνα 1961), «Η άγνοια του νερού», με πρόλογο Τ. Κ. Παπατσώνη (Ίκαρος, Αθήνα 1967), «Το αγγείο με τα σχήματα» (Λευκωσία 1973, Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου), «Αχαιών ακτή» (Λευκωσία 1977 – Άγρα, Αθήνα 2003, Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου), «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα» (Ερμής, Αθήνα 1982 – Άγρα, Αθήνα 1997, Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου), «Θόλος» (Ερμής, Αθήνα 1989 – 1991, Άγρα, Αθήνα 1998, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), «Μεθιστορία» (Άγρα, Αθήνα 1995, Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Ελλάδας), «Δοκίμιν» (Άγρα, Αθήνα 2000), «Αιγιαλούσης επίσκεψις» (Άγρα, Αθήνα 2003), «Κυδώνιον μήλον» (Άγρα, Αθήνα 2006), «Ίμερος» (Μεταίχμιο, Αθήνα 2012), «Στη γλώσσα της υφαντικής» (Μεταίχμιο, Αθήνα 2013), «Ηλίου και Σελήνης άλως» (Ίκαρος, Αθήνα 2017), «Η νύχτα των κήπων» (Ίκαρος, Αθήνα 2022).

Το 1997 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα, σε μετάφραση και εισαγωγή του Χαραλαμπίδη, το βιβλίο «Ρωμανού του Μελωδού: Τρεις ύμνοι» (Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας).

Επίσης, το 2009 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άγρα σε δύο τόμους η συλλογή δοκιμιακών κειμένων «Ολισθηρός ιστός», ενώ το 2010 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, στη σειρά «Μια πόλη στη λογοτεχνία», η «Λευκωσία», με κείμενα επιλεγμένα από τον Χαραλαμπίδη.

Το 2018 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο η πρώτη ποιητική συλλογή του Χαραλαμπίδη για παιδιά με τίτλο «Σαλιγκάρι και φεγγάρι».

Το 2019 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος συγκεντρωτικός τόμος («Ποιήματα» 1961-2017) με το σύνολο των ποιητικών συλλογών του Χαραλαμπίδη.

Το 2003 η Ακαδημία Αθηνών τίμησε τον Χαραλαμπίδη με το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη για το σύνολο του ποιητικού του έργου. Το 2006 έλαβε το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς «Τεύκρος Ανθίας – Θοδόσης Πιερίδης».

Το 2007 ο Χαραλαμπίδης τιμήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών. Το 2013 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.

Μεταφράσεις του έργου του Χαραλαμπίδη κυκλοφορούν σε αυτοτελείς εκδόσεις στην αγγλική, γαλλική, γερμανική, σουηδική, βουλγαρική, αλβανική, ρουμανική και σερβική γλώσσα.

Ποιήματά του έχουν μελοποιηθεί από τον Χρυσόστομο Σταμούλη, τον Νότη Μαυρουδή, τον Γιάννη Μαρκόπουλο, τον Μιχάλη Χριστοδουλίδη, τον Μάριο Τόκα, τον Γιώργο Θεοφάνους, τον Σάββα Σάββα, τον Μάριο Μελετίου και τον Γιώργο Καλογήρου.