Το 60- 85% των ακρωτηριασμών από διαβήτη μπορεί να προληφθεί

Κάθε 30 δευτερόλεπτα σε ολόκληρο τον κόσμο, κάποιος ασθενής με διαβήτη χάνει το πόδι του εξαιτίας επιπλοκών από τη νόσο του.

Σήμερα ο σακχαρώδης διαβήτης πλήττει περίπου 537 εκατ. ανθρώπους 20-79 ετών, ενώ ως το 2030 ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί στα 643 εκατομμύρια και στα 783 εκατομμύρια ως το 2045.

O σακχαρώδης διαβήτης είναι μια από τις πιο «ύπουλες» παθήσεις του ανθρώπινου οργανισμού. Στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασής της δρα κρυφά χωρίς να εκδηλώνει συμπτώματα και σχετίζεται άμεσα με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης εμφράγματος, νεφρικής ανεπάρκειας μέχρι και τελικού σταδίου, διαβητικής νευροπάθειας, μόνιμων βλαβών του αμφιβληστροειδούς και βλαβών στα πόδια.

Το «διαβητικό πόδι» είναι από τις συχνότερες και σοβαρότερες επιπλοκές του σακχαρώδη διαβήτη, το οποίο ευθύνεται για τον ακρωτηριασμό των κάτω άκρων, εξαιτίας πληγών ή και γάγγραινας, εξαιτίας της απόφραξης κάποιου αγγείου, που οδηγεί τελικά σε νέκρωση κάποιο δάκτυλο ή το πόδι.

Το πρόβλημα οφείλεται στο γεγονός ότι το 25% των ατόμων με διαβήτη θα εμφανίσει έλκος στα κάτω άκρα, τουλάχιστον μία φορά στη διάρκεια της ζωής του.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη, το 70% των ακρωτηριασμών σε όλο τον κόσμο αφορά διαβητικούς ασθενείς, οι οποίοι διατρέχουν 23 – 25 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να χάσουν το ένα ή και τα δύο πόδια τους. Το αποτέλεσμα είναι ένα εκατομμύριο διαβητικοί διεθνώς, να αναγκάζονται να υποβληθούν σε ακρωτηριασμό ενός άκρου τους κάθε χρόνο.

Στη χώρα μας, το  4 – 5% των διαβητικών ασθενών εμφανίζουν έλκη στα πόδια, γεγονός που σημαίνει ότι 40.000 – 50.000 άτομα με διαβήτη διατρέχουν άμεσα αυξημένο κίνδυνο ακρωτηριασμού, ενώ περίπου 3.000 ακρωτηριασμοί κάτω άκρων συμβαίνουν στη χώρα μας σε ετήσια βάση.

Η αιτία είναι τα σταθερά υψηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα που οδηγούν σε σοβαρές ασθένειες των αγγείων, επηρεάζοντας την καρδιά, τα μάτια, τα νεφρά και τα νεύρα. Για τον ίδιο λόγο, τα άτομα με διαβήτη έχουν επίσης υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν λοιμώξεις.

Όμως, αν οι χρόνιες αγγειακές επιπλοκές του διαβήτη δεν ανακαλυφθούν έγκαιρα και δεν αντιμετωπισθούν κατάλληλα, μπορεί να αποβούν μοιραίες.

Τα παραπάνω τόνισαν σε συνέντευξη Τύπου στη Θεσσαλονίκη,  ο Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Μελέτης Παθήσεων Διαβητικού Ποδιού (ΕΜΕΔΙΠ), Παθολόγος με εξειδίκευση στον σακχαρώδη διαβήτη Χρήστος Μανές, ο Αντιπρόεδρος και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομάδας μελέτης για το Διαβητικό Πόδι Καθηγητής Νικόλαος Παπάνας, ο Γεν. Γραμματέας της ΕΜΕΔΙΠ Καθηγητής Παθολογίας της Ιατρικής Αθηνών και επικεφαλής του Διαβητολογικού Κέντρου στο Λαϊκό Νοσοκομείο Νικόλαος Τεντολούρης και η Αγγειοχειρουργός, μέλος του Δ.Σ. της ΕΜΕΔΙΠ Κυριακή Καλλιγιάννη, με αφορμή το 7ο Πανελλήνιο Συμπόσιο της ΕΜΕΔΙΠ με Διεθνή Συμμετοχή, που πραγματοποιείται στις 2 – 5 Φεβρουαρίου 2023 στη Θεσσαλονίκη, με κύριο στόχο την αποφυγή των ακρωτηριασμών.

Εντοπισμός ασθενών σε κίνδυνο

Σύμφωνα με τους ειδικούς, με τις κατάλληλες δράσεις στον τομέα της πρόληψης και της θεραπευτικής αντιμετώπισης μπορεί να αποφευχθεί το 60-70% των ακρωτηριασμών.

Πρώτιστο καθήκον όλων  των σχετικών  φορέων αποτελεί  ο εντοπισμός των διαβητικών ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο για ακρωτηριασμό και η ειδική εκπαίδευσή τους για την αποφυγή οποιουδήποτε τραυματισμού.

Στοιχεία από Ελληνική μελέτη δημοσιευμένα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά δείχνουν ότι  η διαβητική  νευροπάθεια παρουσιάζεται στο 30% των διαβητικών ασθενών, με αποτέλεσμα 250.000 – 300.000 άτομα με διαβήτη στην Ελλάδα να εμφανίζουν την επιπλοκή αυτή.

Κατά την εμφάνισή της χάνεται η προστατευτική αίσθηση του πόνου, με αποτέλεσμα το σκέλος του διαβητικού ασθενούς να μην πονάει όταν κάποιο αιχμηρό αντικείμενο ή θερμό ερέθισμα του προκαλέσουν βλάβη. Έτσι, μπορεί να δημιουργηθεί πληγή χωρίς ο ασθενής να την αντιληφθεί, ενώ πολλές φορές αν την εντοπίσει δεν δίνει την δέουσα προσοχή. Όμως μέσω της πληγής μπαίνουν μικρόβια στον οργανισμό, δημιουργείται φλεγμονή στο πόδι (μυϊκό ιστό και οστά), η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα και ορθολογικά, αφενός επεκτείνεται πολύ γρήγορα και, αφετέρου, καταλήγει αναπόφευκτα σε  ακρωτηριασμό.

Η βλάβη των αγγείων, δηλαδή η περιφερική αρτηριοπάθεια στο διαβητικό πόδι εκδηλώνεται συνήθως με δυσκολία στη βάδιση (πόνος) ή στη χειρότερη  περίπτωση με αλλαγή του χρώματος. Κάποιο δάχτυλο του ποδιού ή μερικές φορές μεγαλύτερο τμήμα του «μαυρίζει» ή αλλάζει το χρώμα προς το σκούρο. Η βλάβη αυτή συντελεί στην απόφραξη των αρτηριών που φέρνουν το αίμα στα κάτω άκρα. Το άκρο που δεν αιματώνεται νεκρώνεται, ολόκληρο ή κάποια δάκτυλα. Ενίοτε η άμεση παρέμβαση που θα ανοίξει την απόφραξη και θα αποκαταστήσει την κυκλοφορία του αίματος σώζει το πόδι. Σε αντίθετη περίπτωση (καθυστερημένη ενημέρωση του ιατρού), θα πρέπει να διενεργηθεί και πάλι ακρωτηριασμός.

Οικονομική επιβάρυνση

Επιπλέον, εκτός από το μεγάλο κοινωνικό κόστος, στα προβλήματα του «διαβητικού ποδιού» προστίθεται και το τεράστιο οικονομικό κόστος, το οποίο, σύμφωνα με τις προβλέψεις ειδικών επιστημόνων στην Ευρώπη, αναμένεται σύντομα να γίνει δυσβάστακτο για όλα τα Συστήματα Υγείας, αν δε ληφθούν μέτρα πρόληψης και περιορισμού των ακρωτηριασμών παγκοσμίως.

Δεδομένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Η.Π.Α.),  αναφέρουν το κόστος της κλινικής θεραπείας επούλωσης των ελκών των κάτω άκρων ανέρχεται σε περίπου 7.000 – 10.000 δολάρια ανά ασθενή, ενώ το αντίστοιχο κόστος του ακρωτηριασμού (νοσηλεία, χειρουργείο κλπ) εκτοξεύεται στις 30.000 – 60.000 δολάρια ετησίως. Ταυτόχρονα,  από τα ίδια στοιχεία προκύπτει ότι η κοινωνική φροντίδα (συνταξιοδότηση) ασθενούς που έχει υποστεί ακρωτηριασμό θα κοστίσει στις Η.Π.Α. περίπου 60.000 – 120.000 δολάρια για τα επόμενα τρία χρόνια.

Στη χώρα μας, υπολογίζεται ότι το ετήσιο κόστος ανά ασθενή με διαβητικό πόδι είναι 6.143 ευρώ, ενώ το κόστος του ακρωτηριασμού κάτω άκρου (κάτω από το γόνατο) ανέρχεται σε περίπου 22.000 ευρώ. Επιπλέον, σύμφωνα με υπολογισμούς του Τομέα Οικονομικών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, το συνολικό ετήσιο κόστος του διαβητικού ποδιού χωρίς ακρωτηριασμό ανέρχεται σε 230 εκατ. ευρώ.

Με αυτά τα δεδομένα, οι προσπάθειες όλων των εμπλεκομένων επιστημόνων και φορέων είναι ανάγκη να στραφούν προς λήψη μέτρων αποφυγής των επιπλοκών του διαβητικού ποδιού και μείωσης των ακρωτηριασμών, καθώς και του τεράστιου οικονομικού και κοινωνικού τους κόστους.

Πρόληψη ακρωτηριασμού

Ουσιαστικό ρόλο παίζει η πρόληψη στην αποφυγή των ακρωτηριασμών.

Αυτό επιτυγχάνεται με:

• Πρόληψη έλκους στα κάτω άκρα, για την οποία πρέπει να εντοπισθούν σε εθνικό επίπεδο τα άτομα  που είναι σε κίνδυνο να αναπτύξουν έλκος, δηλαδή άτομα με διαβητική νευροπάθεια, που δεν αντιλαμβάνονται τον πόνο, το θερμό κτλ. Στα άτομα αυτά θα πρέπει να δοθούν κατ΄ αρχήν οδηγίες για την αποφυγή μικροτραυματισμών.
• Πρόληψη γάγγραινας, για την οποία πρέπει να εντοπιστούν σε εθνικό επίπεδο τα άτομα υψηλού κινδύνου και η τήρηση των ιατρικών οδηγιών, με πιο σημαντική την διακοπή του καπνίσματος.

Όσον αφορά τα άτομα με διαβήτη οφείλουν να ελέγχουν κάθε μέρα τα πόδια τους για τυχόν έλκη ή για αλλαγή του χρώματος (προς το σκούρο) και να το αναφέρουν αμέσως στον ιατρό τους. Η έγκαιρη αντιμετώπιση μπορεί να απαλλάξει το άτομο από τον κίνδυνο του ακρωτηριασμού.

Επίσης οποιοσδήποτε πόνος εμφανισθεί στα κάτω άκρα, οποιαδήποτε σχισμή, ιδίως στα πέλματα, πρέπει να αναφέρεται άμεσα στο θεράποντα ιατρό. Πόδια που ελέγχονται καθημερινά  δεν εμφανίζουν σοβαρά προβλήματα, ή και αν ακόμα εμφανίσουν, έχουν πολλές πιθανότητες  για πλήρη θεραπεία.

Με την εφαρμογή μιας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας που θα περιλαμβάνει στρατηγικές επαρκούς πρόληψης , αλλά και στη δευτεροβάθμια ή τριτοβάθμια περίθαλψη, τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ελκών από πολλές ιατρικές ειδικότητες (εξειδικευμένα Ιατρεία Διαβητικού Ποδιού), την αποτελεσματική οργάνωση, τη συνεχή παρακολούθηση και την ειδική εκπαίδευση των πασχόντων, μπορεί να αποφευχθεί έως και το 85% των ακρωτηριασμών.

Οι  διαβητικοί ασθενείς που ελέγχουν πολύ καλά το σάκχαρο αίματος, τα λιπίδια και την αρτηριακή τους πίεση μπορούν να μειώσουν δραστικά την πιθανότητα εμφάνισης σοβαρών προβλημάτων τόσο από τους νεφρούς, τα μάτια και την καρδιά, όσο και από τα πόδια.