Οδυσσέας με τήβεννο

Πρέπει να το ομολογήσουμε και ίσως κάποτε να απολογηθούμε ως κράτος, αλλά κυρίως ως πνευματικοί για αιώνες ταγοί του πολιτισμού, γιατί περιφρονήσαμε, γιατί σχεδόν λοιδορήσαμε και σαφώς αποσιωπήσαμε, ρίχνοντάς την στα πίσω ράφια της βιβλιοθήκης των Ελλήνων, την «Αινειάδα» του Βιργίλιου. Οπως μαθαίνουμε από ένα πρόσφατο βιβλίο (που θα με απασχολήσει παρακάτω) το ίδιο άγνωστος με μας του απογόνους του Ομήρου είναι ο Βιργίλιος και η «Αινειάδα» στον απόφοιτο της εκπαίδευσης όλου του φάσματος στην Ιταλία, αφήνω την άλλη ευρωπαϊκή εκπαίδευση. Οπως και άλλοι σύγχρονοί μου μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης, αποσπάσματα της «Αινειάδας» του Βιργίλιου διδαχθήκαμε στο κλασικό λύκειο, τουλάχιστον της δεκαετίας ’50 – ’60.

Το ίδιο και στην Ιταλία, τα έργα του «Τα Βουκολικά» και «Τα Γεωργικά, μαζί με την «Αινειάδα» αντιστοιχούν με τα ομηρικά έπη και, κυρίως, με τα έργα του Ησιόδου. Αλήθεια, ποιος Ελληνας, εκτός από μια μικρή ομάδα μανικών φιλολόγων, γνωρίζει έστω και ένα στίχο ή το χοντρικό περιεχόμενο από το «Εργα και Ημέραι» του Ησιόδου; Κι όμως, χωρίς τη μελέτη αυτών των κειμένων, μας διαφεύγει μια βαθιά και ουσιώδης γνώση του ελληνικού κόσμου της αρχαιότητας. Ας μην ονειδίζουμε, λοιπόν, την κουλτούρα μας που τάχα μου η παιδεία μας αγνοεί την «Αινειάδα». Τον Ησίοδό μας ποιος τον διαβάζει και πού μπορούμε να καταφύγουμε για να τον γνωρίσουμε; Ας μην ονειδίζουμε την άγνοια, ακόμη και των ελλήνων φιλολόγων της έδρας που αγνοούν παντελώς τον Αινεία και τις περιπέτειές του, ώσπου ίδρυσε τη Νέα Ρώμη.

Ετσι, είναι δώρο ουρανοκατέβατο το βιβλίο της Andrea Marcolongo «Το δίδαγμα της Αινειάδας ή Πώς ο Βιργίλιος μπορεί να σε βοηθήσει σε δύσκολους καιρούς», που κυκλοφορεί τώρα και στην Ελλάδα για το έπος του Βιργίλιου, και που μόλις το 2020 κυκλοφόρησε στην Ιταλία, και είμαστε ευγνώμονες στις Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ που το κυκλοφορεί και στα ελληνικά, ήδη από το 2022, σε έξοχη μετάφραση της Αννας Παπασταύρου. Ο εκδότης, φιλόλογος ο ίδιος, και η μεταφράστρια ας είναι υπερήφανοι που έσπευσαν να μας προικίσουν με ένα έργο που έρχεται να καλύψει ένα κενό πολιτισμού, τουλάχιστον για τον μέσο Ελληνα που διψάει για γνώση του ευρωπαϊκού πολιτισμού που πολιτικά προχωρεί σε γάμους, χωρίς να γνωρίζει τα προικώα των νιόγαμπρων και των νιόνυμφων.

Διδάχθηκα και «Αινειάδα» στο Αθήνησι από δύο αλληλομισούμενους (διαπόμπευαν ο ένας τον άλλον από την έδρα των παραδόσεων) εντεταλμένους υφηγητές, αφού μετά τον θάνατο του Ερρίκου Σκάσση (Ελληνα Καθολικού το θρήσκευμα και αργότερα Ορθοδόξου) για πολλά χρόνια δεν βρέθηκε φιλόλογος λατινομαθής να αναλάβει τη χηρεύουσα θέση. Ακόμη και στη Θεσσαλονίκη Λατινικά δίδασκαν για χρόνια ο Κακριδής, ο Χουρμουζιάδης, ο Μαρωνίτης ελλείψει ενδιαφερομένου. Ο σπουδαίος λατινομαθής Λιαπής έλαμψε στην Κύπρο.

Ετσι ως μάννα εξ ουρανού, τουλάχιστον για κάθε Ελληνα που ενδιαφέρεται για τα θεμέλια του ευρωπαϊκού πολιτισμού, έρχεται αυτό το βιβλίο της Marcolongo, φιλολόγου και ελληνίστριας, απόφοιτης του Πανεπιστημίου του Μιλάνου, που έχει διδάξει κλασικές γλώσσες από το Παρίσι και το Λιβόρνο και από το Σαράγεβο ως το Ντακάρ! Για να ερεθίσω τη φιλαναγνωσία των αναγνωστών μου αντιγράφω τους τίτλους των κεφαλαίων του βιβλίου: «Δακρύζοντας, Η ιστορία του Βιργίλιου και της Αινειάδας», «Ο ρόλος της μοίρας στην Αινειάδα», «Να είσαι ο Αινείας, Η τόλμη στην pietas», «Ενα γυναικείο ζήτημα, Η Διδώ και ο έρωτας στην Αινειάδα», «Οι πύλες των ονείρων», «Η Ιταλία και οι ιταλικοί λαοί στην Αινειάδα», «Αξιοθαύμαστο, Το στυλ της Αινειάδας και των εξαμέτρων της», «Η πρόσληψη της Αινειάδας από τη μεταγενέστερη λογοτεχνία».

Το βιβλίο, παρότι κυρίως απευθύνεται σε κοινό φοιτητών και λογίων, έχει ένα αξιοζήλευτο προσόν. Ρέει, διαβάζεται σαν πεζογράφημα, χωρίς να απαιτεί από τον μη φιλόλογο αναγνώστη πυξίδα. Το μέγα και σπάνιο προσόν της Marcolongo: δασκάλα με κύριο εφόδιο την εκλαΐκευση, χωρίς απλουστεύσεις και χωρίς θυσία των ουσιωδών εργαλείων κατανόησης ενός μείζονος έργου ευρωπαϊκής παιδείας.