Πότε έγινε της μόδας ο Γεώργιος Παπανδρέου;

Μερικές φορές η επικαιρότητα βοηθάει τις ρετρό αναφορές -και ίσως η πιο χαρακτηριστική στιγμή που ήρθε στο μυαλό όλων με τον θάνατο του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν ο Ιούλιος του 1965, όταν επί της ουσίας σφράγισε το μέλλον του. Το άλλο πρόσωπο εκείνης της αντιπαράθεσης, ο άλλος πόλος μιας σύγκρουσης τόσο μακρινής που οι περισσότεροι γνωρίζουμε μόνο μέσα από βιβλία, είναι εξίσου αναγνωρίσιμο: ένας γιος παπά, πρωθυπουργός ο ίδιος, πατέρας και παππούς δύο ακόμα πρωθυπουργών, επικεφαλής μιας πολιτικής οικογένειας που συνεχίζει να δηλώνει παρούσα στα πολιτικά πράγματα.

Ο αντιφατικός Γεώργιος Παπανδρέου, ο Γέρος της Δημοκρατίας, ο δεινός ρήτορας, ο εκφωνητής του λόγου της Απελευθέρωσης, ο εύπλαστος πολιτικός, ο επικεφαλής της Δημοκρατικής Παράταξης που τρεις δεκαετίες μετά τον Ελευθέριο Βενιζέλο την έφερε ξανά στην εξουσία. Στην θρυλική κηδεία του, εν μέσω δικτατορίας, κανείς δεν νοιαζόταν για την στάση που είχε κρατήσει στον Εμφύλιο, όλοι όμως θυμόντουσαν τον Ανένδοτο Αγώνα.

Δεν είναι μόνο πολιτικοί οι λόγοι που ξανάγινε ενδιαφέρουσα φιγούρα ο Γεώργιος Παπανδρέου, που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επανέρχεται αθόρυβα: έχει προηγηθεί μια σειρά στην ΕΡΤ, που ολοκληρώθηκε πριν από λίγους μήνες, για την σχέση του με την Κυβέλη. Και περίπου ένα χρόνο πριν, στο βιβλίο της «Ζευγάρια που άφησαν ιστορία», η Λένα Διβάνη είχε αφηγηθεί επίσης την ίδια σχέση, βάζοντάς την και στο πολιτικό και κοινωνικό κλίμα της εποχής που την καθόρισε. Οπως και τα υπόλοιπα γνωστά μέλη της οικογένειάς του, ο Παπανδρέου ο παλαιότερος είχε καταφέρει η ιδιωτική του ζωή να γίνεται κι αυτή σημείο αναφοράς για τα κρατούντα ήθη και έθιμα.

Η «Δημοκρατική Παράταξη»

Σε πολιτικό επίπεδο, το προσωνύμιο «Δημοκρατική Παράταξη» επανήλθε τα τελευταία χρόνια: την πρώτη φορά το 2014, από τον Ευάγγελο Βενιζέλο, ο οποίος στην αρχική απόπειρα μετασχηματισμού του ΠΑΣΟΚ και της ένωσής του με ευρύτερες δυνάμεις της Κεντροαριστεράς αξιοποίησε στον τίτλο του σχήματος που κατέβηκε στις ευρωεκλογές το «Ελιά-Δημοκρατική Παράταξη». Μερικούς μήνες πριν, όταν στο ΚΙΝΑΛ συζητιόταν ο τρόπος επαναφοράς του ονόματος ΠΑΣΟΚ στην βιτρίνα, ένα από τα διπλά ονόματα που είχαν πέσει στο τραπέζι του Νίκου Ανδρουλάκη ήταν και το «ΠΑΣΟΚ-Δημοκρατική Παράταξη», ωστόσο τελικά δεν ήταν στα ονόματα που τέθηκαν προς ψήφιση στο εσωτερικό δημοψήφισμα –χωρίς αυτό να σταματά τον πρόεδρο του κόμματος από να χρησιμοποιεί την έκφραση που, εκτός του Παπανδρέου, έχουν ταυτιστεί και με τον (επίσης) Κρητικό Ελευθέριο Βενιζέλο.

Ο Γέρος της Δημοκρατίας φημιζόταν για τα ρητορικά του σχήματα, για την ευκολία με την οποία μπορούσε να μιλήσει στις συγκεντρώσεις –δυνατότητα που κληρονόμησε και στον γιο του. Για πρώτη ίσως φορά, σχήματα που ο Γεώργιος Παπανδρέου εισήγαγε στην ελληνική πολιτική ιστορία επανέρχονται όχι από τους πολιτικούς του απογόνους στο ΠΑΣΟΚ, αλλά από τον ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα. «Βλέποντας το πλήθος και το πάθος στα πρόσωπά σας, είμαι βέβαιος: ο εφιάλτης τελειώνει», ανέφερε στην αρχή του λόγου του στο Περιστέρι. Εθεσε δίλημμα περί δημοκρατίας, κήρυξε τον «Ανένδοτο Αγώνα», μίλησε για «καθεστώς», προανήγγειλε «πορεία προς τον λαό» και η επόμενη ομιλία του προγραμματίστηκε για την Πάτρα.

«Μένουμε Ευρώπη;»

Στην θεωρία, οι έμμεσες αναφορές στον Γεώργιο Παπανδρέου και ο τρόπος προσέγγισης του αφηγήματος περί εκτροπής συνδέεται με τον κίνδυνο της  «καχεκτικής δημοκρατίας» για την Ελλάδα, καμπανάκι που έκρουσαν και ορισμένοι ομιλητές στην πρόσφατη συζήτηση «Μένουμε Ευρώπη;», προκαλώντας την αντίδραση κυρίως του συνταγματολόγου Νίκου Αλιβιζάτου, ο οποίος επέμεινε να χαρακτηρίζει την Ελλάδα «φιλελεύθερη δημοκρατία», με εμπεδωμένα χαρακτηριστικά.

Με αυτόν τον όρο «Καχεκτική Δημοκρατία» είχε αναφερθεί για την περίοδο 1946-1967 (περίοδο στην οποία συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος της ενεργού πολιτικής δράσης του Γεώργιου Παπανδρέου) στο τελευταίο του βιβλίου ο πολιτικός επιστήμονας Ηλίας Νικολακόπουλος. Μπορούν οι δύο εποχές να συγκριθούν;

Πουθενά δεν φαίνεται κάτι τέτοιο, καθώς τα βήματα που έχουν γίνει μπροστά από την Μεταπολίτευση και έπειτα είναι μεγάλα και δεν αμφισβητούνται. Αυτό όμως δεν εμποδίζει τις προεκλογικές καμπάνιες. Στην πράξη, η συσπείρωση του ευρύτερου προοδευτικού χώρου περνάει μέσα από την πασοκική παράδοση για τον ΣΥΡΙΖΑ –και η οικογένεια Παπανδρέου είναι και γνώριμη και επικοινωνιακά αναγνωρίσιμη.