Σουβενίρ της εξέλιξης: Τα (περίπου) άχρηστα όργανα του ανθρώπινου σώματος

Η αρχή έγινε όταν ο Κάρολος Δαρβίνος εξέφρασε την υποψία ότι η ανθρώπινη σκωληκοειδής απόφυση είναι εξελικτικό κατάλοιπο από την εποχή που οι πρόγονοί μας ήταν φυτοφάγοι.

Ο Δαρβίνος μπορεί τελικά να μην είχε δίκιο, είναι όμως αλήθεια ότι η σκωληκοειδής απόφυση, ένας μικρός σάκος που εξέχει από το παχύ έντερο, δεν είναι απαραίτητη για την επιβίωση.

Υπάρχουν εξάλλου κι άλλα όργανα που θεωρούνται «υπολειμματικά» και άχρηστα, αν και το θέμα δεν έχει απαντηθεί οριστικά.

Πολλά μέρη του ανθρώπινου σώματος που αρχικά θεωρήθηκαν άχρηστα αποδείχθηκε αργότερα ότι επιτελούν σημαντικές λειτουργίες και σήμερα.

Τη δεκαετία του 1890, σημειώνει το Livescience.com, ο ανατόμος Ρόμπερτ Βίντερσαϊμ δημοσίευσε λίστα με 86 «υπολειμματικά» όργανα.

Στην πραγματικότητα η λίστα περιλάμβανε σημαντικές ανατομικές δομές, όπως οι βαλβίδες των αγγείων που βοηθούν στην κυκλοφορία του αίματος, ο θύμος αδένας που παράγει λευκά αιμοσφαίρια του ανοσοποιητικού συστήματος, η υπόφυση και η επίφυση του εγκεφάλου που αποτελούν κέντρα του ενδοκρινικού συστήματος.

Έκτοτε η λίστα έχει μικρύνει. Διαφωνίες μεν παραμένουν, υπάρχουν όμως δέκα τμήματα του ανθρώπινου σώματος που δεν φαίνεται να έχουν μεγάλη χρησιμότητα.

1. Ανδρικές θηλές

NatureLifePhoto / CC BY-NC-ND 2.0

Τόσο τα αρσενικά όσο και τα θηλυκά έμβρυα αναπτύσσονται με τον ίδιο τρόπο μέχρι την 7^η εβδομάδα της κύησης και μετά αρχίζουν να διαφοροποιούνται. Σε αυτό το στάδιο ενεργοποιείται στα αρσενικά έμβρυα το γονίδιο SRY που ενεργοποιεί την ανάπτυξη του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος.

Οι θηλές σχηματίζονται πριν αρχίσει να εκφράζεται το SRY, κάτι που σημαίνει ότι και τα δύο φύλα διαθέτουν θηλές.

Οι άνδρες δεν μπορούν βέβαια να θηλάσουν τα μωρά τους, για ορισμένους όμως οι θηλές είναι ερωτογενής ζώνη και επομένως δεν είναι άχρηστες.

2. Φρονιμίτες

Οι τρίτοι γομφίοι, τα δόντια στο πίσω μέρος του σώματος, απουσιάζουν από ορισμένους ανθρώπους, ενώ σε άλλους αναπτύσσονται στραβά και αφαιρούνται χωρίς συνέπειες.

Αυτό ίσως συμβαίνει επειδή τα σαγόνια των σημερινών ανθρώπων είναι υπερβολικά μικρά για να χωρέσουν τόσα δόντια. Έρευνες υποδεικνύουν ότι αυτό οφείλεται στα μαλακά τρόφιμα που καταναλώνουν τα παιδιά, τα οποία δεν ενθαρρύνουν την ανάπτυξη αρκετά μεγάλων σιαγόνων.

Με άλλα λόγια, η σύγχρονη διατροφή ίσως είναι αυτό που κατέστησε «άχρηστους» τους φρονιμίτες.

3. Όργανο του Τζέικομπσον

Henry Vandyke Carter / Henry Gray

Πρόκειται για μια δομή που βρίσκεται στη ρινική κοιλότητα πολλών θηλαστικών και άλλων ζώων και ανιχνεύει τις φερομόνες, ουσίες που χρησιμεύουν ως χημικά σινιάλα και εμπλέκονται στην εύρεση συντρόφου.

Το όργανο του Τζέικομπσον υπάρχει και σε ορισμένους ανθρώπους, χωρίς να είναι γνωστό αν παραμένει λειτουργικό.

Μέχρι σήμερα παραμένει εξάλλου ασαφές το κατά πόσο οι φερομόνες παίζουν ρόλο στον άνθρωπο.

4. Μακρύς παλαμικός μυς

Wikimedia Commons / (CC BY-SA 3.0

Πρόκειται για μυ που εκτείνεται από το κάτω άκρο του βραχιόνιου οστού μέχρι τους συνδετικούς ιστούς της παλάμης.

Συμμετέχει στο κάμψιμο του καρπού και το σφίξιμο της γροθιάς, περιέργως όμως δεν υπάρχει στους ανθρώπους. Και η απουσία του δεν δείχνει να προκαλεί προβλήματα στην κίνηση των άνω άκρων.

Πιθανώς πρόκειται για κληρονομιά των προγόνων μας που το χρειάζονταν για να κρέμονται από τα δέντρα.

5. Πυραμιδικοί μύες

Henry Vandyke Carter / Henry Gray

Οι δύο πυραμιδικοί μύες βρίσκονται στο πρόσθιο τμήμα της κοιλιάς και εκτείνονται από την ηβική σύμφυση (την περιοχή όπου ενώνονται τα δύο μεγάλα οστά της λεκάνης) μέχρι τη λευκή γραμμή που διασχίζει κάθετα την κοιλιά. Η σύσπασή τους τεντώνει την λευκή γραμμή.

Δύο στους δέκα ανθρώπους δεν διαθέτουν αυτούς τους μυς χωρίς σημαντικές συνέπειες.

6. Δαρβίνειο φύμα

Δεν πρόκειται για όργανο αλλά για ένα μικρό εξόγκωμα στο πτερύγιο του αφτιού. Υπάρχει σε σχετικά λίγους ανθρώπους και θεωρείται υπόλειμμα μιας δομής που επέτρεπε στα πτερύγια να γυρίζουν προς τα εμπρός, πιθανώς για καλύτερη ακοή.

7. Μύες του έξω ωτός

Wikimedia Commons / CC BY-SA 3.0

Οι μύες που προσφύονται στο πτερύγιο του αφτιού επιτρέπουν σε ορισμένα ζώα να τεντώνουν τα αφτιά τους προς τα εμπρός για να ακούν καλύτερα.

Κάποιοι άνθρωποι μπορούν σήμερα να κινούν τα αφτιά τους, σε άλλους όμως οι μύες του έξω ωτός έχουν χάσει τη λειτουργικότητά τους.

8. Κόκκυγας

DBCLS / CC BY-SA 2.1 JP

Οι μακρινοί πρόγονοί μας είχαν ουρά που κρεμόταν από το κάτω άκρο της σπονδυλικής στήλης.

Σήμερα όμως που δεν έχουμε ουρά οι τελευταίοι σπόνδυλοι έχουν εκφυλιστεί. Έχουν συγχωνευτεί σε ένα ενιαίο οστό, στο οποίο συνδέονται μύες και τένοντες.

Ο κόκκυγας παραμένει επομένως χρήσιμος, πλέον όμως δεν είναι πραγματική ουρά.

9. Σκωληκοειδής απόφυση

Ίσως η πιο διάσημη «υπολειμματική» δομή στο ανθρώπινο σώμα.

Σε φυτοφάγα θηλαστικά, η σκωληκοειδής απόφυση φιλοξενεί βακτήρια που διασπούν τις δύσπεπτες φυτικές ίνες. Στον άνθρωπο είναι φαινομενικά άχρηστη, αφού μπορεί να αφαιρεθεί χωρίς επιπτώσεις.

Σύμφωνα όμως με σχετικά πρόσφατες μελέτες, η σκωληκοειδής απόφυση παραμένει χρήσιμη και ίσως βοηθά τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να εξοικειώνονται με τα καλά μικρόβια του εντέρου.

10. Τρίτο βλέφαρο

Σκαρδαμυκτική μεμβράνη πτηνού. Λειτουργεί ως τρίτο βλέφαρο (Toby Hudson)

Τα πτηνά, τα ερπετά και κάποια θηλαστικά όπως οι γάτες διαθέτουν ένα τρίτο βλέφαρο που κλείνει οριζόντια, από την μέσα άκρη του ματιού προς την έξω.

Το βλέφαρο αυτό, γνωστό ως σκαρδαμυκτική μεμβράνη, δεν υπάρχει στον άνθρωπο, διατηρείται όμως σε υπολειμματική μορφή ως μικρό εξόγκωμα στη μέσα άκρη του ματιού, γνωστό με τον λατινικό όρο plica semilunaris.

Μπορεί να αφαιρεθεί χειρουργικά χωρίς σημαντικές επιπτώσεις, φαίνεται όμως ότι βοηθά στην περιστροφή των ματιών και την απορροή των δακρύων.