Όταν ο Τζον Κασσαβέτης έμαθε στη Τζίνα Ρόουλαντς να μιλάει ελληνικά

Στις αρχές του 35ετούς γάμου τους, ο Τζον Κασσαβέτης έμαθε στην Τζίνα Ρόουλαντς να μιλάει ελληνικά. Αν οι δυο τους ήθελαν να πουν κάτι που να μην το καταλάβει ο κόσμος γύρω τους, η Ρόουλαντς μπορούσε να χρησιμοποιήσει ορισμένες λέξεις ή φράσεις ως προσωπικό σήμα για να περάσει το μήνυμά της – να φύγουν από εκεί που βρίσκονταν ή να συνεννοηθούν για κάτι χωρίς να γίνουν αντιληπτοί.

Μπορούσε να πει ανοιχτά, στα ελληνικά «πάμε να φύγουμε» και εκείνοι θα απομακρύνονταν, χωρίς κανείς να το καταλάβει. Μια ιστορία που έχει μείνει ως αξιαγάπητο ανέκδοτο παρασκηνίου αλλά και ένα κλειδί κατανόησης του τρόπου με τον οποίο λειτουργούσε το σύμπαν τους ως σκηνοθέτης και ηθοποιός, ως συζύγου και συζύγου – τηρώντας έναν συγκεκριμένο και απομονωμένο κώδικα που εκτιμούσαν ως αλήθεια και που κανένας άλλος δεν χρειαζόταν να καταλάβει.

«Συνεχίζουμε να μαθαίνουμε πώς να παίζουμε μαζί» είπε ο Κασσαβέτης σε μια συνέντευξή του στο Playboy το 1971, «έτσι ώστε να μπορώ να πατάω απαλά στα δάχτυλα των ποδιών της και εκείνη να πατάει στα δικά μου και να μην κάνουμε πολύ θόρυβο». Και έκαναν πολύ θόρυβο.

Ο έρωτας και η ζόρικη κοινή ζωή

Η Τζίνα Ρόουλαντς γνώρισε τον Τζον Κασσαβέτη όταν σπούδαζε θέατρο στην Αμερικανική Ακαδημία Δραματικών Τεχνών, και οι δύο αγωνιζόμενοι ηθοποιοί στο κατώφλι της καριέρας τους. Ήταν ακτινοβόλα όμορφη, ευαίσθητη, έξυπνη, καλλιτεχνική και τόσο άγρια ανεξάρτητη όσο και ταλαντούχα.

Εκείνος ήταν ένας όμορφος, θερμόαιμος εργένης με πάθος που άγγιζε τα όρια της τρέλας και μια λάμψη που έβγαινε κάτω από την επιφάνεια περιμένοντας να εκτονωθεί. Αλλά όπως ακριβώς και οι βαθιές αλλά και επίπονες σχέσεις που θα λειτουργούσαν ως συνδετικός κρίκος όλων των ταινιών του, η σχέση του με τη Ρόουλαντς δεν ήταν πάντα εύκολη.

Ο Κασσαβέτης ήταν πυρετωδώς ζηλιάρης και κτητικός- εκείνη ήταν δυναμική και αυτόνομη. Σε όλη τη διάρκεια της ερωτικής και εργασιακής τους ζωής, η μόνη σταθερά που παρέμενε ανάμεσά τους ήταν το πόσο διαφορετικοί ήταν, καθώς τα ιδανικά τους για τον τρόπο ζωής και το γούστο αντιπαραβάλλονταν σχεδόν με κάθε τρόπο. Ωστόσο, για όποια διαφορά κι αν παρέμενε ανάμεσά τους, δεν ήταν αυτά που σκέφτονταν ή ένιωθαν που τους ένωναν και έκαναν τη σχέση τους τόσο συναρπαστική, αλλά οι τρόποι που επέλεγαν να εκφράσουν αυτά τα συναισθήματα και η τεράστια ικανότητά τους να το κάνουν.

Στόχος της δραματουργίας πάντα οι ανθρώπινες σχέσεις

Η κινηματογραφική συνεργασία του Τζον και της Τζίνα ξεκίνησε το 1968 με την ταινία Faces και διήρκεσε μέχρι το Love Streams του 1984, με τα Minnie and Moskowitz, A Woman Under the Influence, Opening Night και Gloria στο ενδιάμεσο.

Το πρώτο του καυστικό εγχείρημα στα μαραζωμένα δράματα σχέσεων ανδρών-γυναικών, το Faces, μια ταινία για τη διάλυση ενός γάμου, παρουσίασε τη Ρόουλαντς στο ρόλο μιας νεαρής πόρνης – μια απόφαση για το κάστινγκ που ελήφθη αφού η ίδια εξέφρασε ότι προτιμούσε να υποδυθεί μια πιο ανεξάρτητη γυναίκα από μια απελπισμένη νοικοκυρά. Παρόλα αυτά, η πιο σημαντική συνεργασία τους ήρθε το 1974 με τη Ρόουλαντς στο ρόλο της Mabel Longhetti, μιας νοικοκυράς εν μέσω συναισθηματικής κατάρρευσης, στην ταινία A Woman Under the Influence (Μια Γυναίκα Εξομολογείται).

Η χορογράφος και χορεύτρια Πίνα Μπάους είχε πει χαρακτηριστικά: «Δεν με ενδιαφέρει πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά τι τους κινεί». Οι ταινίες του Κασσαβέτη απηχούν ένα παρόμοιο συναίσθημα, καθώς υπάρχουν σε έναν κόσμο που δημιούργησε ο ίδιος – έναν κόσμο που εξερευνούσε αδιαμαρτύρητα όχι μόνο το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος και να αγαπάς, αλλά και το πώς νιώθεις με αυτό.

«Χρειαζόμαστε την αγάπη όπως την τροφή, το νερό και τον αέρα, και δεν ξέρουμε πώς να την αποκτήσουμε» είπε ο Κασσαβέτης, το έργο του οποίου διαπνέεται μονίμως από αυστηρά ζητήματα καρδιάς. «Και αυτός είναι ο αγώνας μας».

Οι σχέσεις του στην οθόνη εξέφραζαν τους μεγάλους κόπους της αγάπης, τη διαρκή δυστυχία της καθημερινής ύπαρξης και την εκρηκτική σύγκρουση που έρχεται όταν οι ζωές διαπλέκονται. Όμως για τον Κασσαβέτη, ένας από τους μεγαλύτερους και πιο σύνθετους ρόλους του ήταν ως σύζυγος της Τζίνα Ρόουλαντς, της γυναίκας που έγινε όχι μόνο η ψυχή του έργου του, αλλά και η φυσική ενσάρκωση αυτού του συγκλονιστικού συναισθήματος που ήθελε να εκφράσει.

Απόλυτη αφοσίωση στην τέχνη

Η Ρόουλαντς στην οθόνη μαγεύει οτιδήποτε κάνει. Είτε τραβάει μια ρουφηξιά από ένα τσιγάρο, είτε σέρνει μια βαλίτσα, είτε χοροπηδάει με το ένα πόδι, είτε παίζει μπόουλινγκ με κάλτσες, είτε απλώς κρατάει ένα τηλέφωνο, η παρουσία της είναι ηλεκτρισμένη, και ακόμη και οι πιο λεπτές κινήσεις ακολουθούνται από συναισθηματική απήχηση.

Πάνω από το να είναι απλώς μια ηθοποιός, η Ρόουλαντς είναι μια πολύ δυνατή ερμηνεύτρια – εκπαιδευμένη, βασανισμένη, μελετημένη και απόλυτα αφοσιωμένη στην τέχνη της, στους χαρακτήρες της και σε μια ατρόμητη ειλικρίνεια στην αφήγηση. Και υποδυόμενη την εύθραυστη και ευάλωτη Mabel, ο κόσμος – και ο ίδιος ο Κασσαβέτης – κατάλαβε για πρώτη φορά πόσο ισχυρή μπορεί να είναι.

Το A Woman Under the Influence σχεδιάστηκε αρχικά ως θεατρικό έργο και γράφτηκε για τη Ρόουλαντς. Αλλά αφού ο Κασσαβέτης ολοκλήρωσε τη συγγραφή του σεναρίου, η Ρόουλαντς συνειδητοποίησε ότι «θα πέθαινα σε δύο εβδομάδες αν το έπαιζα αυτό στη σκηνή κάθε βράδυ».

Με δικά τους χρήματα και με τη βοήθεια του ηθοποιού Πίτερ Φολκ και της συζύγου του, χρηματοδότησαν την ταινία, παραδίδοντας μια από τις πιο απίστευτες και σημαντικές απεικονίσεις του κινηματογράφου για την ψυχική ασθένεια, τον τεταμένο γάμο και το τι σημαίνει να είσαι ένας άνθρωπος που διακατέχεται από έναν πόνο που δεν μπορεί να εκφράσει. Ως ένας χαρακτήρας πολυεπίπεδος και μπερδεμένος για να περιθωριοποιηθεί ως «υστερικός» ή «τρελός», η Ρόουλαντς δήλωσε αργότερα ότι «ο Τζον έχει μεγάλη αδυναμία στους χαρακτήρες που ο κόσμος γενικά τους θεωρεί τρελούς ή παλαβούς ή τουλάχιστον εκκεντρικούς… Εμείς όμως δεν το βλέπουμε έτσι… έχουν ένα διαφορετικό όνειρο, ένα διαφορετικό μήνυμα που θέλουν να επικοινωνήσουν».

Δείτε το βίντεο

Τρελή ένταση στα γυρίσματα

Αλλά το να ζωντανέψει αυτούς τους τεράστιους χαρακτήρες δεν ήταν απλή υπόθεση. «Μερικές φορές η ένταση στα γυρίσματα ήταν τόσο μεγάλη που μπορούσαμε να τη γευτούμε» είπε ο Κασσαβέτης στο βιβλίο του, Ray Carney Cassavetes on Cassavetes. Παρ’ όλο το πείσμα του και την οριακά κακοποίηση που προκαλούσε στους ηθοποιούς του, δεν ήταν ποτέ εγωιστής στη δημιουργία ταινιών.

Ήταν ένας σκηνοθέτης ηθοποιών μέσα και έξω, με εμμονή στο να προβάλλει μόνο γνήσια συναισθήματα. Πίστευε ότι έπρεπε να επιτρέπει στους ηθοποιούς να εισάγουν τη δική τους προσωπικότητα στους ρόλους τους, δίνοντάς τους μια καλλιτεχνική ελευθερία να μεταφέρουν μια διαισθητική κατανόηση στην οθόνη. «Είμαι πραγματικά περισσότερο ηθοποιός παρά σκηνοθέτης» έλεγε. «Εκτιμώ ότι μπορεί να υπάρχουν κάποια μυστικά στους ανθρώπους που μπορεί να είναι πιο ενδιαφέροντα από μια «πλοκή»».

Σκηνοθετώντας τη γυναίκα του

«Στην πραγματικότητα, λόγω της πολύ προσωπικής φύσης του τρόπου που δουλεύω, το να σκηνοθετώ τη γυναίκα μου είναι μάλλον πιο εύκολο από το να σκηνοθετώ μια γυναίκα που δεν γνωρίζω» δήλωσε ο Κασσαβέτης στο Playboy.

Και με την ταινία Opening Night, βουτάει ακόμα πιο βαθιά στη γυναικεία ψυχή για να αφηγηθεί την ιστορία της αλκοολικής ηθοποιού του Μπρόντγουεϊ, Myrtle Gordon, η οποία, ενώ κάνει πρόβες για το τελευταίο της έργο, περιέρχεται σε συναισθηματική και υπαρξιακή σύγχυση, αφού γίνεται μάρτυρας του θανάτου ενός νεαρού θαυμαστή της.

Ως μια από τις πιο καθηλωτικές και συγκλονιστικές ταινίες του, ο Κασσαβέτης φιλοτεχνεί μια μελέτη για την επιτήδευση του κινηματογράφου και της διασημότητας σε αντιπαράθεση με την απειλή της γήρανσης και του θανάτου, με τη Ρόουλαντς ως αγωγό για να εξετάσει τους δικούς της φόβους και τις ανησυχίες ως καλλιτέχνιδα.

Προς το τέλος της ταινίας, όταν ο Κασσαβέτης και η Ρόουλαντς μοιράζονται μαζί τη σκηνή, η δυναμική τους είναι επιθετική και αιχμηρή και τρομακτική αλλά και παιχνιδιάρικα ζωηρή στην εκτέλεσή της και γεμάτη τρυφερότητα και θαυμασμό ο ένας για τον άλλον που γίνεται αισθητός σε κάθε αλληλεπίδραση – ένας χαλαρά χορογραφημένος τρόπος συναισθηματικής καταστροφής.

Δείτε το βίντεο

Όταν ρωτήθηκε για τους τσακωμούς τους

Παρόλο που θα γυρίσει το Big Trouble το 1986, το Love Streams είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένο ως το τελευταίο αριστούργημα του Κασσαβέτη. Μια ταινία λουσμένη σε υφές και χρώματα που δεν υπάρχουν πια, το Love Streams είχε έναν σουρεαλισμό και ένα μεγαλείο που ο σκηνοθέτης δεν είχε μοιραστεί μέχρι τότε.

Σηματοδότησε επίσης την τελευταία φορά που ο ίδιος και η Ρόουλαντς μοιράστηκαν μαζί την οθόνη. Αλλά ίσως η καλύτερη σύνοψη της αγάπης τους, και της συγκεκριμένης φλέβας αγάπης που ο Κασσαβέτης εξέφραζε με τις ταινίες του, μπορεί να βρεθεί σε αυτή την απάντηση που έδωσε στο Playboy όταν ρωτήθηκε αν αυτός και η Τζίνα τσακώνονται.

«Πιστεύω ότι κάθε δύο άνθρωποι που διαφωνούν πρέπει πραγματικά να φτάνουν όσο πιο μακριά μπορούν, και νομίζω ότι το κάνουμε: φωνές, ουρλιαχτά, μικροπρεπείς πράξεις εχθρότητας και σκληρότητας – αλλά όλα αυτά δεν έχουν νόημα» είπε. «Δεν έχουν νόημα αν υπάρχει αυτή η ουσιαστική αγάπη. Όπως ένα λαστιχάκι που τεντώνεις, αλλά αυτό γυρίζει πάντα στην αρχική του θέση».