Δικαιολογείται η αισιοδοξία για την παγκόσμια οικονομία;

Οι αγορές αγαπούν τις καλές ειδήσεις. Ακόμη και όταν αυτές είναι ειδήσεις που κατά βάση αποφασίζουν να τις θεωρήσουν καλές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «ράλι» που ακολούθησε την ανακοίνωση της FED ότι αυτή τη φορά αύξησε τα βασικά επιτόκια κατά 0,25% και όχι κατά 0,50% που ήταν το «βήμα» των προηγούμενων αυξήσεων. Δηλαδή, μια αύξηση των επιτοκίων, καθεαυτή μια αρνητική εξέλιξη, αντιμετωπίστηκε θετικά επειδή ήταν μικρότερη από το αναμενόμενο και επειδή άνοιξε μια προοπτική να σταματήσει η διαρκής άνοδος των επιτοκίων. Και αυτό παρότι η FED ξεκαθάρισε ότι θα συνεχίσει να ανεβάζει επιτόκια μέχρις ότου θεωρήσει ότι αντιμετωπίστηκε η αύξηση του πληθωρισμού.

Αντίστοιχα έχει ενδιαφέρον πώς αντιμετωπίστηκε η ανακοίνωση από το ΔΝΤ αναθεωρημένων προβλέψεων για την ανάπτυξη το 2023. Συγκεκριμένα η διόρθωση αφορά την πρόβλεψη για παγκόσμια ανάπτυξη 2,9% το 2023, μια διόρθωση 0,2% σε σχέση με την προηγούμενη πρόβλεψη. Και αυτό χαιρετίστηκε ως αιτία αισιοδοξίας. Μόνο που σε μεγάλο βαθμό αυτό οφείλεται σε εκτίμηση για μεγαλύτερη ανάπτυξη στην Κίνα και στην ούτως ή άλλως πρόβλεψη για ισχυρή ανάπτυξη στην Ινδία και λιγότερο στις δυναμικές στις αναπτυγμένες χώρες.

Οι αντιφατικές δυναμικές

Μια πιο προσεκτική ανάγνωση των ίδιων των προβλέψεων του ΔΝΤ δείχνει γιατί η αισιοδοξία πρέπει να είναι μετρημένη.

Καταρχάς, υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην πρόβλεψη για τις αναπτυγμένες οικονομίες για το 2023 (1,2%) και τις αναδυόμενες αγορές και τις αναπτυσσόμενες οικονομίες (4%).

Έπειτα στις αναπτυγμένες οικονομίες οι αναπτυξιακοί ρυθμοί παρουσιάζονται μάλλον υποτονικοί. Για τις ΗΠΑ είναι 1,4% και για την Ευρωζώνη μόλις 0,7%, με τη Γερμανία στο 0,1%, μόλις μια ανάσα από την ύφεση. Μια ύφεση που σύμφωνα με το ΔΝΤ δεν θα αποφύγει το 2023 η Μεγάλη Βρετανία (0,6%).

Αντιθέτως, ιδίως το 5,2% που προβλέπεται για την Κίνα αποτυπώνει την ενσωμάτωση της άρσης των περιοριστικών μέτρων για την πανδημία και τον εμφανώς μεγαλύτερο δυναμισμό της κινεζικής οικονομίας.

Την ίδια στιγμή ούτε το ΔΝΤ είναι σίγουρο ότι το 2024 θα υπάρξει μια μεγάλη αναπτυξιακή δυναμική. Προβλέπει παγκόσμια ανάπτυξη στο 3,1%, με το ρυθμό ανάπτυξης στις ΗΠΑ να υποχωρεί στο 1% και την Ευρωζώνη να τα πηγαίνει λίγο καλύτερα.

Αντίστοιχα, έχει ενδιαφέρον ότι η πρόσφατη εκτίμηση της Eurostat για το ΑΕΠ στην ΕΕ δείχνει ότι το ΑΕΠ παράμεινε σταθερό (μηδενική αύξηση) συνολικά στην ΕΕ στο τελευταίο τρίμηνο και στην Ευρωζώνη ανέβηκε 0,1%, πάντα σε σχέση με το περασμένο τρίμηνο. Σε ετήσια βάση (σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του ίδιου έτους) ήταν 1,8% για την ΕΕ και για την Ευρωζώνη 1,9%. Μάλιστα είναι πιθανό ότι εάν δεν υπήρχε το +3.5% στην Ιρλανδία σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο και 15,7% σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (που βεβαίως όπως και συνολικά το ΑΕΠ της Ιρλανδίας έχει να κάνει και με τις πολυεθνικές που έχουν την έδρα τους εκεί εξαιτίας της χαμηλής φορολογίας), το αποτέλεσμα θα ήταν στασιμότητα.  Ούτε είναι χωρίς σημασία ότι Γερμανία, Ιταλία και Σουηδία κατέγραψαν υποχώρηση του ΑΕΠ σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο.

Στις ΗΠΑ τώρα ανακοινώθηκε ότι η ανάπτυξη στο τελευταίο τρίμηνο του 2022 ήταν 2,9% σε ετήσια βάση. Ωστόσο αυτός είναι δείκτης που χρησιμοποιούν οι ΗΠΑ, για εποχικά προσαρμοσμένες αυξήσεις / μειώσεις σε ετήσια βάση που είναι διαφορετικός από τον «απλό» δείκτη ΑΕΠ τριμήνου σε σχέση με το ΑΕΠ του αντίστοιχου τριμήνου του προηγούμενου έτους όπου η αύξηση υποχωρεί στο 1%.

Πόσο υποχωρεί ο πληθωρισμός;

Ένα άλλο κρίσιμο ερώτημα αφορά τον πληθωρισμό. Είναι αλήθεια ότι το τελευταίο διάστημα υπάρχει μια αποκλιμάκωση του πληθωρισμού σε αρκετές οικονομίες, χωρίς παρ’ όλα αυτά να μιλάμε για υποχώρηση στα επίπεδα πριν τρέχουσα αύξηση. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ακόμη και εάν υποχωρεί λίγο ο πληθωρισμός δεν παύει να σημαίνει ότι έχουμε αυξήσεις τιμών, με όλες τις κοινωνικές επιπτώσεις που αυτές έχουν, ιδίως στα λαϊκά στρώματα.

Μια προσεκτική ματιά θα δείξει ότι μπορεί να υποχωρεί ο συνολικός πληθωρισμός, όχι όμως σε αντίστοιχο ρυθμό και ο «δομικός πληθωρισμός». Ο δομικός πληθωρισμός δεν περιλαμβάνει τις τιμές των τροφίμων και των καυσίμων, που στη συγκυρία του πολέμου στην Ουκρανία επηρεάστηκαν έντονα από εξωοικονομικούς λόγους και δείχνει περισσότερο την πραγματική τάση.

Στις ΗΠΑ ο συνολικός πληθωρισμός είχε μια κορύφωση στο 9% τον Ιούνιο του 2022 και υποχώρησε στο 6,5% τον Δεκέμβριο. Όμως, ο δομικός πληθωρισμός δεν είχε την ίδια τάση: κορυφώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022 στο 6,7% και τον Δεκέμβριο είχε υποχωρήσει σε ετήσια βάση μόνο στο 5,5% και στην πραγματικότητα έχει κινηθεί γύρω από το 6% τους τελευταίους 12 μήνες.

Τα όρια των κινήσεων των κεντρικών τραπεζών.

Τα στοιχεία για τον πληθωρισμό δείχνουν ότι η υποχώρηση του συνολικού πληθωρισμού έχει λιγότερο να κάνει με τις παρεμβάσεις των κεντρικών τραπεζών, αλλά περισσότερο με παραμέτρους όπως οι εξελίξεις στην αγορά καυσίμων. Αντιθέτως, η επιμονή του δομικού πληθωρισμού επίσης δείχνει ότι μέχρι τώρα οι αυξήσεις των επιτοκίων δεν έχουν αποδώσει τα αναμενόμενα. Όμως, την ίδια στιγμή οι αυξήσεις των βασικών επιτοκίων έχουν πραγματικές επιδράσεις στην οικονομία γιατί αυξάνουν το κόστος δανεισμού για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

Αυτό παραδέχτηκε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που ανακοίνωσε ότι τα κριτήρια δανεισμού έχουν γίνει πιο σφιχτά σε όλες τις κατηγορίες δανείων και όχι έχει υποχωρήσει τόσο η ζήτηση για επιχειρηματικά δάνεια όσο και για στεγαστικά δάνεια, εξαιτίας της αύξησης των επιτοκίων. Όμως, όλα αυτά παραπέμπουν πολύ περισσότερο σε μια αρνητικά δυναμική συνολικά στην ευρωπαϊκή οικονομία. Και βέβαια μια τέτοια αρνητική δυναμική όπου τόσο νοικοκυριά όσο και επιχειρήσεις γίνονται πιο επιφυλακτικά στο τέλος θα οδηγήσει και σε υποχώρηση και του δομικού πληθωρισμού, αλλά με το τίμημα της ύφεσης και πιθανώς της αύξησης της ανεργίας, την ώρα που θα εξακολουθούμε να έχουμε ποσοστά πληθωρισμού μεγαλύτερα από αυτά που είχαμε πριν την πανδημία.

Η βαθύτερη αμηχανία

Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια βαθύτερη αμηχανία στην παγκόσμια οικονομία, ιδίως στις αναπτυγμένες οικονομίες, που δεν μπορεί να συγκαλυφθεί πίσω από τους αντανακλαστικούς «πανηγυρισμούς» για οποιοδήποτε στατιστικό δεδομένο δεν παραπέμπει σε καθαρή ύφεση.

Αμηχανία που έχει να κάνει με τον τρόπο που ο κόσμος γίνεται πιο διαιρεμένος, πιο συγκρουσιακός και με εστίες γεωπολιτικής έντασης με μεγαλύτερη επίπτωση στην παγκόσμια οικονομία, με τον τρόπο που ιδίως στις αναπτυγμένες οικονομίες απουσιάζουν εκείνες οι τομές στην παραγωγικότητα που θα έδιναν τον τόνο της μετάβασης σε μια νέα εποχή, με τον τρόπο που επανεμφανίστηκε ο πληθωρισμός (που δεν οφειλόταν μόνο σε εξωγενείς παράγοντες) αλλά και με τον τρόπο εργαλεία που κάποτε θεωρήθηκαν αναντικατάστατα – όπως οι αυξήσεις των επιτοκίων – δεν έχουν την απόδοση που υπόσχονται τα θεωρητικά σχήματα που τα υποστηρίζουν, ενώ έχουν και αρνητικές επιπτώσεις.