«Η πρώτη μου μέρα ήταν μια σεξουαλική σκηνή»: Η «άκαρδη» ιστορία των έφηβων ηθοποιών και του γυμνού

Συναγερμός / σπόιλερ: Το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» δεν έχει αίσιο τέλος. Αλλά η διασκευή του έργου του Σαίξπηρ από τον Φράνκο Τζεφιρέλι είχε – τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα. Η ταινία του 1968 ήταν μια τεράστια εμπορική επιτυχία και έγινε σταθερό στοιχείο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι πρωταγωνιστές της, η Ολίβια Χάσεϊ και ο Λέοναρντ Γουάιτινγκ έβγαιναν για λίγο ακόμη και ραντεβού – ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα από πλευράς δημοσιότητας. Αλλά τώρα προέκυψε ότι το ζευγάρι μηνύει το στούντιο, Paramount, για 500 εκατομμύρια δολάρια λόγω του χειρισμού από τον Τζεφιρέλι μιας σκηνής στην οποία οι δύο ηθοποιοί, τότε 16 και 17 ετών, εμφανίστηκαν για λίγο μερικώς γυμνοί. Σύμφωνα με την αγωγή, οι ηθοποιοί «ενημερώθηκαν από τον κ. Τζεφιρέλι ότι πρέπει να παίξουν γυμνοί, αλλιώς η ταινία θα αποτύχει».

Όπως και στη μουσική βιομηχανία, ο κινηματογράφος τείνει να αποσιωπά τέτοια περιστατικά με τη δικαιολογία ότι «ήταν μια διαφορετική εποχή». Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια συντονισμένη προσπάθεια να κρατηθεί κρυφό αυτό που πολλοί υποψιάζονται ότι είναι αρκετά μεγάλο πρόβλημα. Η αγωγή των Χάσεϊ και Γουάιτινγκ θα μπορούσε να αποτελέσει το πολυπόθητο άνοιγμα της κονσέρβας.

Δείτε τη σκηνή του 1968

Βλέποντας τα πράγματα αλλιώς

Η κινηματογραφική βιομηχανία, ιδίως η παραγωγή της στα τέλη του 20ού αιώνα, είναι τώρα έτοιμη να επανεκτιμηθεί, και ίσως το χρειάζεται. Τι πρέπει, για παράδειγμα, να κάνουμε με την Τζόντι Φόστερ, σε ηλικία 12 ετών, που υποδύεται ένα κορίτσι που εξαναγκάζεται σε σεξουαλική εργασία στο Taxi Driver;

Ή το γυμνό μπάνιο της Τζένι Άγκουτερ στο Walkabout του 1971, όταν ήταν μόλις 16 ετών; Η σκηνή γυρίστηκε με τη γνώση και τη συγκατάθεση της Άγκουτερ, και ούτε αυτή ούτε η Φόστερ εξέφρασαν λύπη ή δυσαρέσκεια για τους ρόλους αυτούς, αλλά σε ποια ηλικία θα πρέπει να θεωρείται ένας ηθοποιός αρκετά ώριμος ώστε να έχει δώσει αυτή τη συγκατάθεση; Και θα πρέπει να τους επιτρέπεται να αλλάξουν γνώμη αργότερα;

Ή τι θα λέγατε για τη Ναστάζια Κόνσκι; Όταν ήταν 13 ετών, ο Γερμανός δημιουργός Βιμ Βέντερς της έδωσε το ρόλο στην ταινία Wrong Move του 1975, στην οποία εμφανίζεται γυμνόστηθη σε μια σεξουαλική κατάσταση (ως ενήλικη, η Κίνσκι συνεργάστηκε ξανά με τον Βέντερς στις ταινίες Paris, Texas και Faraway, So Close).

Σε ηλικία 14 ετών, απεικονίζεται εντελώς γυμνή στο θρίλερ της Hammer To the Devil a Daughter, με συμπρωταγωνιστή τον Κρίστοφερ Λι. Στα 17 της, έπαιξε στη σεξοκωμωδία Stay As You Are, στην οποία υποδύθηκε την τακτικά γυμνή έφηβη ερωμένη του Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, ο οποίος τότε ήταν στα μέσα της δεκαετίας του 50 (τα «απαγορευμένα» ειδύλλια τύπου Λολίτα φαίνεται να είναι συνηθισμένα). Το 1997, η Κίνσκι δήλωσε: «Αν είχα κάποιον να με προστατεύει ή αν ένιωθα μεγαλύτερη ασφάλεια για τον εαυτό μου, δεν θα είχα δεχτεί ορισμένα πράγματα. Γυμνές σκηνές. Και μέσα μου αυτό με διέλυε».

Δείτε τη σκηνή στο Taxi Driver

Ο εικοστός αιώνας και η soft πορνογραφία

Ψάχνοντας στα συντρίμμια του ευρωπαϊκού κινηματογράφου των δεκαετιών του 1970 και του 1980, υπάρχουν δεκάδες ταινίες ξεχασμένες αλλά ενοχλητικά εκμεταλλευτικές, μερικές από τις οποίες φαίνεται να έχουν θολώσει τα όρια μεταξύ «ερωτικού δράματος» και σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Πολλές από αυτές εξακολουθούν να κυκλοφορούν. Κάποιοι έχουν αντιπαραβάλει τον φιλελεύθερα σκεπτόμενο ευρωπαϊκό κινηματογράφο με το σεμνότυφο Χόλιγουντ – συμπεριλαμβανομένης της Ολίβια Χάσεϊ. «Στην Ευρώπη» δήλωσε στο Variety το 2018, αναπολώντας το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», «πολλές ταινίες είχαν γυμνό. Κανείς δεν το σκέφτηκε ιδιαίτερα».

Αλλά, όπως και το επιχείρημα «ήταν μια διαφορετική εποχή», η γραμμή «αυτή ήταν η Ευρώπη» δεν στέκει πολύ καλά, όχι μόνο επειδή ο αμερικανικός κινηματογράφος χρησιμοποιούσε επίσης νεαρούς ηθοποιούς σε σεξουαλικά υποβλητικό περιεχόμενο. Η Μπρουκ Σιλντς φωτογραφήθηκε γυμνή για το περιοδικό Sugar and Spice που ανήκε στο Playboy όταν ήταν 10 ετών. Το 1980, σε ηλικία 14 ετών, πρωταγωνίστησε σε μια αμφιλεγόμενα σεξουαλική διαφημιστική καμπάνια για τα τζιν Calvin Klein με σλόγκαν «Θέλετε να μάθετε τι μπαίνει ανάμεσα σε μένα και τα Calvins μου; Τίποτα».

Με την παιδική πορνογραφία τι γίνεται;

Ενδιάμεσα ήρθε η ταινία που την έκανε να ξεχωρίσει: Το Pretty Baby, στην οποία υποδύθηκε τη 12χρονη κόρη μιας εργάτριας του σεξ σε ένα μπουρδέλο της Νέας Ορλεάνης του 1917. Σκηνοθέτης ήταν ο Λουί Μαλ, ομολογουμένως Ευρωπαίος, αλλά η ιστορία ξεκίνησε και συνυπογράφτηκε από την Πόλι Πλατ, μια Αμερικανίδα. Η Πλατ εμπνεύστηκε από το έργο του EJ Bellocq, ενός φωτογράφου που απεικόνιζε τη συνοικία των κόκκινων φανών της Νέας Ορλεάνης, αλλά και από την εκμεταλλευτική κινηματογραφική βιομηχανία της δεκαετίας του 1970. Ο χαρακτήρας της Σιλντς έχει σεξουαλική σχέση με τον Bellocq (τον οποίο υποδύεται ο Κιθ Καραντάιν) και ποζάρει γι’ αυτόν γυμνή.

Ορισμένοι, όπως η αμερικανίδα τηλεπαρουσιάστρια Ρόνα Μπάρετ, χαρακτήρισαν την ταινία «παιδική πορνογραφία». Άλλοι έκριναν ότι η Σιλντς είναι «ώριμη πέρα από την ηλικία της», σχεδόν ως δικαιολογία. «Το άμεσο βλέμμα είναι γεμάτο αμφιλεγόμενη σεξουαλικότητα» έγραψε γι’ αυτήν το περιοδικό People σε ένα προφίλ του 1978.

Η Σιλντς δεν κατηγόρησε ποτέ ευθέως άλλους ότι την εκμεταλλεύτηκαν ως ανήλικη. Έχει πει ότι «προστατεύτηκε μέσα στην αφέλειά μο» κατά τη διάρκεια της διαμάχης με τον Calvin Klein. Και το 2021 δήλωσε στην Guardian ότι «δεν είχε προσωπικά πληγεί» από το Pretty Baby, προσθέτοντας: «Απλά δεν ξέρω αν θα μπορούσες να κάνεις αυτή την ταινία σήμερα. Υποθέτω ότι θα έπρεπε να έχεις μια ηθοποιό που ήταν μεγαλύτερη, να παίζει νεότερη».

Το Pretty Baby έθεσε επίσης ζητήματα λογοκρισίας. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η κυκλοφορία της ταινίας συνέπεσε με την ψήφιση του νόμου του 1978 για την προστασία των παιδιών, ο οποίος ποινικοποιούσε την κατασκευή και τη διανομή «άσεμνων» εικόνων παιδιών κάτω των 16 ετών. Το Βρετανικό Συμβούλιο Λογοκρισίας Ταινιών έκοψε δύο σκηνές στις οποίες η Σιλντς ήταν εντελώς γυμνή (ο Μαλ αρχικά αντιστάθηκε). Ωστόσο, όταν κυκλοφόρησε σε VHS το 1987, η ταινία «επανακατηγοριοποιήθηκε ως μη απαιτούσα περικοπές».

Σκηνή από το Pretty Baby

Έξτρα γυμνές σκηνές χωρίς συγκατάθεση

Μετά το Pretty Baby, η 14χρονη Σιλντς πρωταγωνίστησε στην ταινία The Blue Lagoon, ως έφηβη που βρέθηκε σε ένα ερημονήσι με τον Κρίστοφερ Άτκινς, που τότε ήταν 18 ετών. Η ταινία ήταν γεμάτη γυμνό και σεξ, αν και η παραγωγή χρησιμοποίησε μία 32χρονη σωσία για τη Σιλντς, γεγονός που εγείρει τα δικά του ερωτήματα.

Το ίδιο και η εισπρακτική επιτυχία της ταινίας, η οποία προηγήθηκε ενός κατακλυσμού από παρόμοιες αμφισβητήσιμες ταινίες που φαινομενικά είχαν σκοπό να «ξεφύγουν» με όσο περισσότερο εφηβικό γυμνό μπορούσαν. Σε αυτές περιλαμβάνονταν οι ταινίες Bolero, Blame It on Rio και Paradise, μια απομίμηση του Blue Lagoon στην οποία η Φίμπι Κέιτς έπαιζε τις δικές της γυμνές σκηνές, σε ηλικία 17 ετών.

«Σε αυτή τη δουλειά» δήλωσε τότε η Κέιτς στο περιοδικό People, «αν ένα κορίτσι θέλει καριέρα, πρέπει να είναι πρόθυμο να γδυθεί. Αν έχεις καλό σώμα, τότε γιατί να μην το δείξεις;». Η Κέιτς δεν έχει πει ότι ένιωσε ότι την εκμεταλλεύτηκαν γυρίζοντας το Paradise, αν και ήταν θυμωμένη με τους δημιουργούς της ταινίας, οι οποίοι, όπως ισχυρίστηκε, εισήγαγαν επιπλέον γυμνές σκηνές χωρίς τη συγκατάθεσή της χρησιμοποιώντας σωσία.

Σκηνή από τη Λολίτα

Με τη συγκατάθεση της μαμάς

Ίσως το πιο ακραίο προηγούμενο για τη νομική δράση των Χάσεϊ και Γουάιτινγκ ήταν η Γαλλίδα ηθοποιός Εύα Ιονέσκο, της οποίας η μητέρα Ιρίνα τη φωτογράφιζε, και επέτρεπε και σε άλλους να το κάνουν, σε γυμνές και σεξουαλικές καταστάσεις από την ηλικία των πέντε ετών. Πριν κλείσει τα 13 της χρόνια, η Ιονέσκο απεικονιζόταν γυμνή στο ιταλικό Playboy και στο εξώφυλλο του γερμανικού περιοδικού Der Spiegel, για να μην αναφέρουμε ότι έπαιζε σε πολλές ευρωπαϊκές ταινίες. Μετά από μια σειρά αγωγών, τα γαλλικά δικαστήρια διέταξαν την Ιρίνα Ιονέσκο να καταβάλει στην κόρη της πάνω από 80.000 ευρώ ως αποζημίωση, να καταστρέψει ή να παραδώσει τα αρνητικά και να μην «εκθέτει, πουλάει ή μεταδίδει» εικόνες της Εύα χωρίς τη συγκατάθεσή της.

Σήμερα τα πράγματα είναι αλλιώς

Η τάση σήμερα είναι να είναι πιο ανοιχτή και ειλικρινής για την εφηβική σεξουαλικότητα, όπως φαίνεται σε σειρές όπως το Euphoria του HBO και το Sex Education του Netflix. Αλλά σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα του #MeToo και του σκανδάλου Χάρβεϊ Γουάινστιν, η προστασία των νεαρών ηθοποιών είναι πιο ισχυρή σήμερα. Αυτοί που υποδύονται εφήβους είναι σχεδόν πάντα άνω των 18 ετών και συχνά έχουν ρήτρες απαγόρευσης της γύμνιας στα συμβόλαιά τους. Η καθιέρωση των «συντονιστών οικειότητας» στα γυρίσματα έχει επίσης βοηθήσει.

Η επίμαχη σκηνή του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας θα γινόταν πιθανώς πολύ διαφορετικά σήμερα, λέει η κορυφαία συντονίστρια οικειότητας Ίτα Ο’ Μπράιν, η οποία εργάστηκε για το Sex Education. «Θα είχε χαρτογραφηθεί και προγραμματιστεί» λέει, «έτσι, όταν φτάσετε σε αυτήν την σκηνή, δεν θα υπήρχαν καθόλου εκπλήξεις, επειδή την έχετε προβάρει».

Η επικοινωνία και η συναίνεση είναι απαραίτητες, τόσο με τους γονείς και τους κηδεμόνες όσο και με τους ηθοποιούς και τους κινηματογραφιστές, ενώ το πραγματικό γυμνό θεωρείται πλέον σπάνια απαραίτητο. «Για παράδειγμα, αν δεν είναι κατάλληλο για κάποιον να είναι γυμνός, βάλτε τον να φορέσει ένα κορμάκι και ένα καλσόν, βάλτε τον πίσω από ένα παραβάν και βάλτε ένα φως πίσω του, να φαίνεται η σιλουέτα».

Θα δείξει…

Όπως και να εξελιχθεί η υπόθεση Χάσεϊ/Γουαίτινγκ, ο υποτιθέμενος ισχυρισμός του Τζεφιρέλι ότι μια ταινία Ρωμαίος και Ιουλιέτα θα αποτύγχανε αν οι ηθοποιοί της δεν εμφανίζονταν γυμνοί φαίνεται ότι ήταν λανθασμένος. Πολλοί έχουν καταφέρει να κάνουν διασκευές χωρίς να ξεπεράσουν τα όρια – και όχι λιγότερο ο Μπαζ Λούρμαν, του οποίου η εκδοχή του 1996, με τους Κλερ Ντέινς και Λεονάρντο Ντι Κάπριο, έχει σχεδόν αντικαταστήσει την εκδοχή του Τζεφιρέλι ως την πιο φρέσκια εκδοχή.

Είναι κάπως ταιριαστό το γεγονός ότι το θέμα αυτό έχει τεθεί από την ιστορία του Σαίξπηρ ως μια από τις πιο διαχρονικές αφηγήσεις νεανικού έρωτα και σεξουαλικότητας σε ολόκληρο τον πολιτισμό.

Το αίνιγμα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι κινηματογραφιστές είναι αναμφισβήτητα το ίδιο με αυτό που αντιμετώπισε ο θεατρικός συγγραφέας: πώς να χειριστούν τέτοια θέματα μέσα στους κοινωνικούς κώδικες της εποχής τους. Είναι ασφαλές να πούμε ότι ο Σαίξπηρ τα κατάφερε. Πεντακόσια χρόνια μετά, το ψάχνουμε.

*Με στοιχεία από την theguardian.com