Τι σκέφτονταν οι αρχαίοι Έλληνες για το χιόνι; – Η άποψη του Αναξαγόρα

Σε πολλά μέρη του κόσμου, ο χειμώνας είναι η εποχή που φέρνει το χιόνι. Αν και αυτό είναι λιγότερο συνηθισμένο στην Ελλάδα από ό,τι στη βόρεια Ευρώπη, συμβαίνει όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια –ειδικά τον μήνα Φεβρουάριο. Οι αρχαίοι Έλληνες σίγουρα δεν ήταν ξένοι προς το χιόνι.

Ο Όμηρος το χρησιμοποίησε ως βάση για αρκετές μεταφορές και παρομοιώσεις στα επικά του ποιήματα. Ποια ήταν λοιπόν η πραγματική γνώμη των Ελλήνων για το χιόνι;  Όπως συμβαίνει, υπάρχουν διάφοροι μύθοι που σχετίζονται με το χιόνι, όπως η προέλευση και οι αιτίες του. Υπάρχουν επίσης σχόλια αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων σχετικά με το θέμα.

Άρεσε στους Έλληνες το χιόνι;

Οι αναφορές του Ομήρου στο χιόνι στα επικά του ποιήματα αποκαλύπτουν πώς το έβλεπαν γενικά οι Έλληνες. Στην Οδύσσεια, υπάρχει μια περιγραφή των Ηλύσιων Πεδίων*, τα οποία είναι ταυτισμένα με την μεταθανάτια ζωή στην ελληνική μυθολογία που προορίζεται για όσους έχουν την έγκριση των θεών. Υποτίθεται ότι ήταν ένα είδος παραδείσου. Ο Όμηρος την περιγράφει ως «όπου η ζωή είναι πιο εύκολη για τους ανθρώπους. Δεν υπάρχει εκεί χιόνι, ούτε δυνατή καταιγίδα, ούτε βροχή».

(*Elysium αλλιώς γνωστό ως Ηλύσια Πεδία (Αρχαία Ελληνικά: Ἠλύσιον πεδίον, Ēλυσίων πεδίον) ή Ηλύσια Πεδιάδα, είναι μια αντίληψη της μεταθανάτιας ζωής που αναπτύχθηκε με την πάροδο του χρόνου και διατηρήθηκε από ορισμένες ελληνικές θρησκευτικές και φιλοσοφικές αιρέσεις και λατρείες. Αρχικά διαχωρίστηκε από τον ελληνικό κάτω κόσμο -το βασίλειο του Άδη. Μόνο οι θνητοί που σχετίζονταν με τους θεούς και άλλοι ήρωες μπορούσαν να περάσουν τον ποταμό Στύγα. Αργότερα, η αντίληψη για το ποιοι μπορούσαν να εισέλθουν επεκτάθηκε ώστε να περιλαμβάνει τους εκλεκτούς των θεών, τους δίκαιους και τους ηρωικούς. Αυτοί θα παρέμεναν στα Ηλύσια Πεδία μετά το θάνατο, για να ζήσουν μια ευλογημένη και ευτυχισμένη μεταθανάτια ζωή και να επιδοθούν σε όποια απόλαυση είχαν στη ζωή τους).

Σύμφωνα με αυτό, φαίνεται ότι το χιόνι θεωρούνταν βάρος στη ζωή και όχι κάτι που έπρεπε να απολαύσει κανείς. Θεωρούνταν μια ενόχληση για την καθημερινή ζωή, όπως η καταιγίδα ή η βροχή. Αν τα σχόλια του Ομήρου αντικατοπτρίζουν τις απόψεις των περισσότερων Ελλήνων που ζούσαν εκείνη την εποχή, δεν μπορούμε να πούμε.

Ωστόσο, είναι σαφές ότι όποιος συμμετείχε σε μια στρατιωτική εκστρατεία θα σκεφτόταν άσχημα για το χιόνι. Διάφορες αρχαίες αναφορές στρατευμάτων που βάδιζαν μέσα σε χιονισμένο έδαφος υπογραμμίζουν τους κινδύνους που αυτό επιφέρει. Τα στρατεύματα και τα ζώα τους συχνά κολλούσαν σε αυτό και πέθαιναν από το κρύο.

Ο χιονισμένος Όλυμπος, το βουνών των Θεών / Photo: Wikimedia Commons

Το χιόνι στην ελληνική μυθολογία

Η ελληνική μυθολογία περιλαμβάνει αρκετές ιστορίες που επικεντρώνονται στο πώς δημιουργήθηκε το χιόνι ή ποιος είναι ο ρόλος του στον κόσμο. Μια απλή πεποίθηση ήταν ότι προκλήθηκε από τον Δία. Στην Ιλιάδα, ο Όμηρος αναφέρεται στον Δία που φέρνει το χιόνι στην ανθρωπότητα με τα βέλη του. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι τα βέλη του θεωρούνταν υπεύθυνα για ορισμένα καιρικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένης της χιονόπτωσης.

Ένας διαφορετικός μύθος αποδίδει το χιόνι σε μια νύμφη (ένα είδος κατώτερης θεότητας) με το όνομα Χιόνη. Το όνομα αυτό προέρχεται απευθείας από την αρχαία ελληνική λέξη για το «χιόνι». Ήταν κόρη του Βορέα, του θεού του βοριά. Φαίνεται ότι υπάρχουν λίγοι, αν υπάρχουν, σωζόμενοι μύθοι σχετικά με αυτή τη νύμφη που έφερνε το χιόνι, αλλά το όνομά της υποδηλώνει έντονα ότι αυτό πίστευαν οι Έλληνες.

Ωστόσο, δεν ήταν ο μόνος χαρακτήρας της ελληνικής μυθολογίας με αυτό το όνομα. Μια άλλη Χιόνη ήταν η σύζυγος του Βορέα. Δεδομένου του ονόματος και, πάλι, της σύνδεσης με τον θεό του βόρειου ανέμου, μπορεί κάλλιστα οι Έλληνες να θεωρούσαν ότι είχε κάποια σχέση με το χιόνι.

Βέβαια, οι Έλληνες είχαν συνδέσει τον ίδιο τον Βορέα με τον χιονισμένο καιρό. Ως θεός του βοριά, λέγεται ότι έφερνε τον ψυχρό αέρα προς την Ελλάδα από τον βορρά -από τη Θράκη συγκεκριμένα.

Ο πρώιμος ποιητής Πίνδαρος περιγράφει τον Βορέα ως «με ζοφερή και παγωμένη ανάσα». Επομένως, είναι πολύ πιθανό ότι ορισμένοι Έλληνες θεωρούσαν τον Βορέα άμεσα υπεύθυνο για το χιόνι.

Μια τρίτη γυναίκα με το όνομα Χιόνη ήταν κόρη της Καλλιρρόης, μιας από τις Ωκεανίδες -μια ομάδα νυμφών- και του Νείλου, του θεού του ποταμού Νείλου στην Αίγυπτο. Λέγεται ότι ο Δίας τη μετέφερε στα σύννεφα και το χιόνι έπεσε από αυτήν στην έρημο.

Photo: Wikipedia

Επιστημονικές και φιλοσοφικές απόψεις

Οι Έλληνες δεν έγραψαν για το χιόνι μόνο στη μυθολογία τους. Οι αρχαίοι Έλληνες επιστήμονες και φιλόσοφοι το συζήτησαν επίσης κατά καιρούς.

Ένας φιλόσοφος που είχε μια ενδιαφέρουσα άποψη για το χιόνι ήταν ο Αναξαγόρας. Έζησε τον πέμπτο αιώνα π.Χ. Ο Αναξαγόρας υποστήριξε ότι παρά το γεγονός ότι το χιόνι μας φαίνεται λευκό, στην πραγματικότητα ήταν σκοτεινό. Το σκεπτικό του ήταν ότι το χιόνι είναι απλώς παγωμένο νερό και το νερό είναι, σύμφωνα με τον Αναξαγόρα, σκοτεινό.

Η λέξη που χρησιμοποίησε για να περιγράψει το πραγματικό χρώμα του χιονιού, «μέλαινα», συνήθως μεταφράζεται ως «μαύρο» στα παραθέματα της δήλωσής του. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, γενικά σημαίνει πραγματικά «σκοτεινό». Μερικές φορές χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει το χρώμα του κρασιού ή/και το σκούρο χρώμα του ωκεανού. Ίσως ο Αναξαγόρας είχε κατά νου το σκούρο χρώμα του βυθού της θάλασσας.

Παρά την ασυνήθιστη αντίληψή του σε σχέση με το χρώμα του χιονιού, η δήλωση αυτή μας λέει κάτι σημαντικό. Τουλάχιστον ήδη από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., οι Έλληνες κατανοούσαν ότι το χιόνι προερχόταν από το νερό.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα προοπτική προέρχεται από τον Σενέκα τον νεότερο, έναν Ρωμαίο φιλόσοφο του πρώτου αιώνα μ.Χ., του οποίου οι απόψεις παρουσιάζουν ενδιαφέρον επειδή ήταν στωικός φιλόσοφος.

Πρόκειται για μια μορφή φιλοσοφίας που ιδρύθηκε από τον Ζήνωνα του Κιτίου στην Αθήνα τον τρίτο αιώνα π.Χ. Δήλωσε ότι το χιόνι περιέχει περισσότερο αέρα από ό,τι νερό. Η σύγχρονη επιστήμη έχει αποδείξει ότι αυτό είναι απολύτως αληθές. Στην πραγματικότητα, το χιόνι αποτελείται περίπου κατά ενενήντα τοις εκατό από αέρα.