Παγετός: Πώς θα προστατέψετε εσπεριδοειδή και ελιές

Ο χιονιάς και ο παγετός έχει πλήξει πολλές περιοχές της ελληνικής υπαίθρου δημιουργώντας – μεταξύ άλλων – και προβλήματα σε δενδροκαλλιέργειες. Με στόχο την  ορθή αντιμετώπιση των ζημιών στην παραγωγή, κάθε παραγωγός μπορεί να συμβάλει στην προστασία της ακολουθώντας συγκεκριμένα βήματα για την ενεργητική και παθητική προστασία από τον παγετό.

Οι συχνότερες ζημιές στα εσπεριδοειδή συμβαίνουν από χειμερινούς παγετούς . Τα εσπεριδοειδή δεν έχουν δυνατότητα σκληραγώγησης στο ψύχος, γι’ αυτό σε θερμοκρασίες κάτω του μηδενός αλλά όχι πολύ χαμηλές νεκρώνονται.

Μετά από παραμονή δύο ωρών στους -2,5ºC παγώνουν πράσινοι και ημιώριμοι καρποί πορτοκαλιάς και λεμονιάς, στους -2,8 ºC οι ώριμοι καρποί και νεαρή βλάστηση, στους -4,5ºC μεγάλης ηλικίας βλαστοί και οφθαλμοί και στους -10 ºC νεκρώνονται ολόκληρα δέντρα πορτοκαλιάς. Τα μανταρινοειδή είναι πιο ανθεκτικά και η λεμονιά πιο ευαίσθητη από την πορτοκαλιά.

Ζημιές από παγετό στην ελιά

Η ελιά κινδυνεύει από τους πρώιμους φθινοπωρινούς παγετούς και τους χειμερινούς παγετούς. Oι καρποί παγώνουν στους -3ºC, τα φύλλα στους -3  έως -6ºC, ο φλοιός στους -7ºC και το ξύλο στους μεγαλύτερης ηλικίας βλαστούς στους -13ºC.

Τον Ιανουάριο τα ελαιόδεντρα, εφόσον έχει συλλεχθεί ο καρπός, έχουν σκληραγωγηθεί και οι οφθαλμοί και οι μεγάλης ηλικίας βλαστοί αντέχουν λίγο περισσότερο στο ψύχος ( 2-3ºC βαθμοί χαμηλότερα). Με το τέλος του ληθάργου η αντοχή στο ψύχος μειώνεται και ξεκινά η ανοιξιάτικη βλάστηση.

Παθητική προστασία από τους παγετούς

Νοτιοανατολική εγκατάσταση, κεκλιμένο έδαφος και μικρό υψόμετρο του δενρώνα βοηθούν στην αποφυγή ζημιών από παγετούς. Σε εγκατεστημένους δενδρώνες οι ανεμοφράκτες μπορεί να δημιουργήσουν θύλακα παγετού και να προκαλέσουν μεγαλύτερη της αναμενόμενης ζημιά.

Οι προληπτικοί διαφυλλικοί ψεκασμοί με αμινοξέα και σκευάσματα με αντιπαγετική δράση βοήθούν αποτελεσματικά στην προστασία από το ψύχος. Η χημική ζιζανιοκτονία ή χαμηλή κοπή και το υγρό έδαφος μειώνουν τον κίνδυνο παγετών. Όψιμη αζωτούχος λίπανση και αρδεύσεις το προηγούμενο καλοκαίρι, υπερβολική καρποφορία, καθυστερημένη συγκομιδή, πρώιμο κλάδεμα πριν τον παγετό, αποφύλλωση από εχθρούς και ασθένειες την προηγούμενη βλαστική περίοδο, ακατάλληλο υποκείμενο και γενικά διάφορες καταπονήσεις (έλλειψη ανόργανων στοιχείων και νερού, κ.λπ.) κάνουν το δέντρο πιο ευαίσθητο στους παγετούς.

Μείωση του κινδύνου ζημιών μπορεί να επιτευχθεί με ψεκασμούς με χαλκούχα σκευάσματα τα τέλη Χειμώνα για μείωση των πληθυσμών βακτηρίων στην επιφάνεια των φυτών ή με κάλυψη των φυτών ή κορμού μονωτικά υλικά, ώστε να αποφύγουν την άμεση έκθεση στις ελάχιστες θερμοκρασίες.

Ενεργητική προστασία από παγετούς

Ενεργητική προστασία γίνεται με θέρμανση του δενδρώνα με καύση υλικών όπως άχυρου, παλιών ελαστικών, ή με κατάλληλες θερμάστρες που χρησιμοποιούν λάδια, πετρέλαιο ή φυσικό αέριο. Η μέθοδος αυτή δε συνισταται λόγω των επιπτώσεων που έχει στο περιβάλλον.

Σε πολλές περιοχές του κόσμου έχει απαγορευθεί Ενεργητική προστασία γίνεται (σπάνια) με χρήση ελικοπτέρου το οποίο πετώντας χαμηλά (<30-40 m από την επιφάνεια του εδάφους) μεταφέρει αέρα από τα θερμότερα στρώματα προς την επιφάνεια του εδάφους.

Οι πιο εκτεταμένες μορφές ενεργητικής προστασίας από παγετούς διεθνώς και στην Ελλάδα είναι η χρήση ανεμομικτών και η τεχνητή βροχή. Οι ανεμομίκτες κοστίζουν πολύ, απαιτούν συγκεκριμένη διαδικασία για να λειτουργήσουν (όταν χρησιμοποιείται πετρελαιομηχανή) ή απαιτείται ηλεκτρικό ρεύμα, μπορούν να καλύψουν 20-40 στρέμματα οπωρώνα και να ανεβάσουν τη θερμοκρασία στο ύψος των δέντρων, ανάλογα με το βάθος και ύψος της θερμοροφής και τον άνεμο, κατά 2-4 ºC το πολύ. Συνδυασμός των μεθόδων καύσης υλικών και ανεμομίκτη χρησιμοποιούνται σε μερικές περιοχές του κόσμου ακόμα και για μείωση των ζημιών από έντονους παγετούς του χειμώνα.

Ο πιο επεκτεινόμενος τρόπος ενεργητικής προστασίας από παγετούς είναι η άρδευση με ατομικά μπεκ (τεχνητή βροχή) που βρίσκονται μέσα ή πάνω από την κόμη του δέντρου. Η εφαρμογή από νωρίς το βράδυ νερού στην επιφάνεια του φυτού και εδάφους προκαλεί έκλυση θερμότητας (κατά την ψύξη και κατόπιν πήξη του νερού) αλλά και μόνωση των ιστών που καλύπτονται από πάγο ώστε να αποφευχθεί η πτώση της θερμοκρασίας αυτών κάτω του -1 ºC ανεξάρτητα από τη θερμοκρασία του αέρα.

Αυτός ο τρόπος παγετοπροστασίας απαιτεί υψηλή παροχή νερού και ύπαρξη δικτύου άρδευσης με πίεση, μπορεί να προκαλέσει σπάσιμο των κλάδων, αλλά θεωρείται ο αποτελεσματικότερος των μεθόδων που χρησιμοποιούνται. Στην Ελλάδα τα εσπεριδοειδή προστατεύονται εκτεταμένα με άρδευση με τεχνητή βροχή και με ανεμομίκτες, ενώ τα φυλλοβόλα προστατεύονται πιο σπάνια και με τη χρήση τεχνητής βροχής.