Η κατάρριψη του αμερικανικού U-2 από τους Σοβιετικούς και η κατσάδα του Χρουστσόφ στον Αϊζενχάουερ

Ο Ψυχρός Πόλεμος επέστρεψε. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο αμερικανός ιστορικός Ρίτσαρντ Αλντους συγκρίνοντας, στην «Washington Post», την υπόθεση του κινεζικού μπαλονιού που καταρρίφθηκε το Σάββατο ανοιχτά των ακτών της Νότιας Καρολίνας με την υπόθεση του αμερικανικού κατασκοπευτικού αεροσκάφους U-2 που είχε καταρριφθεί την 1η Μαΐου 1960 από τους Σοβιετικούς στα Ουράλια – συμπαρασύροντας μαζί του και τη σύνοδο κορυφής Ανατολής – Δύσης που είχε προγραμματιστεί για τα μέσα Μαΐου στο Παρίσι, με τη συμμετοχή του αμερικανού προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και του σοβιετικού ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ.

Δύο διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε από εκείνη την κρίση, επισημαίνει ο Αλντους, καθηγητής στο Bard College. Οτι απροσδόκητα γεγονότα μπορούν να καταστρέψουν χρόνια διπλωματικών προσπαθειών· και ότι οι Κινέζοι παλεύουν επί του παρόντος πανικόβλητοι να μαζέψουν τα ασυμμάζευτα.

Πτήσεις U-2 στον σοβιετικό εναέριο χώρο πραγματοποιούνταν από το 1956. Και οι δύο πλευρές γνώριζαν τι συνέβαινε, επισημαίνει ο Ρίτσαρντ Αλντους, όπως είχε όμως πει ο αξιωματούχος της CIA Ρίτσαρντ Μπίσελ, το αεροσκάφος ήταν τόσο ελαφρύ που υπήρχε μόνο «μία περίπτωση στο εκατομμύριο» να επιβιώσει πλήγματος. Οταν λοιπόν οι Σοβιετικοί κατέρριψαν τον σμηναγό Φράνσις Γκάρι Πάουερς, όλοι θεώρησαν πως το αεροσκάφος είχε διαλυθεί και ο πιλότος ήταν νεκρός. Η NASA εξέδωσε ανακοίνωση λέγοντας πως ήταν ένα μετεωρολογικό αεροσκάφος που βγήκε εκτός πορείας. Μόνο όταν οι Σοβιετικοί παρουσίασαν θριαμβευτικά τον Πάουερς και άθικτα υπολείμματα του U-2 συνειδητοποίησε η Ουάσιγκτον πως το ψέμα της είχε αποκαλυφθεί.

Συνάντηση

Αϊζενχάουερ και Χρουστσόφ είχαν προγραμματίσει συνάντηση στη σύνοδο του Παρισιού, στις 16 Μαΐου – είχαν χρειαστεί περισσότερα από δύο χρόνια για την οργάνωσή της. Πράγματι, και οι δύο άνδρες παρέστησαν, αλλά ο σοβιετικός ηγέτης απαίτησε μια συγγνώμη από τον Αϊζενχάουερ. «Προσπάθησε να κάνει τον Αϊκ σκόνη», έγραψε ο βρετανός πρωθυπουργός, Χάρολντ ΜακΜίλαν.

Ο Αϊζενχάουερ είπε αργότερα πως κόντεψε να πνιγεί προσπαθώντας να διατηρήσει την ψυχραιμία του. Χωρίς συγγνώμη από πλευράς του, η όλη συνάντηση ματαιώθηκε. Ηταν μία ταπείνωση για τον Αϊζενχάουερ, και συνέθλιψε τις ελπίδες του για πρόοδο στον Ψυχρό Πόλεμο στα τέλη της προεδρίας του.

Αναβάλλοντας το ταξίδι του στην Κίνα, ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, αποφάσισε να μη βαδίσει στα χνάρια του Χρουστσόφ κατσαδιάζοντας προσωπικά τον κινέζο ομόλογό του. Από την άλλη μεριά, οι κινέζοι αξιωματούχοι μιμούνται επί του παρόντος τους αμερικανούς ομολόγους τους το 1960, υποστηρίζοντας ότι το μπαλόνι που καταρρίφθηκε ήταν αερόπλοιο που χρησιμοποιούνταν για ερευνητικούς, κυρίως μετεωρολογικούς, σκοπούς.

Ο Σι Τζινπίνγκ αντιμετωπίζει το ίδιο δυσάρεστο δίλημμα που είχε αντιμετωπίσει τότε ο Αϊζενχάουερ. Κατηγορείς κάποιον χαμηλότερα στην ιεραρχία και ομολογείς ότι δεν γνωρίζεις τι συμβαίνει στην ίδια σου την κυβέρνηση. Ειδάλλως, αναλαμβάνεις την ευθύνη και δέχεσαι τις διεθνείς συνέπειες. Ο Αϊζενχάουερ πίστευε πως η ανάληψη της ευθύνης ήταν η μοναδική βιώσιμη επιλογή. Η εναλλακτική, συμφώνησε ο αμερικανός αντιπρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον, «θα ήταν να υπονοήσουμε ότι θα μπορούσε να ξεκινήσει πόλεμος εν αγνοία του προέδρου».

Κλιμάκωση

Στις 11 Μαΐου, ο Αϊζενχάουερ αναγνώρισε, χωρίς να ζητήσει συγγνώμη, αυτό που οι περισσότεροι είχαν ήδη μαντέψει: ότι είχε δώσει εντολή για μία σειρά από κατασκοπευτικές πτήσεις, τις οποίες αποκάλεσε «μία δυσάρεστη αλλά ζωτική αναγκαιότητα» για την προστασία του ελεύθερου κόσμου και των ΗΠΑ. Οι περισσότεροι ιστορικοί τον επαίνεσαν. Ομως η κρίση με το U-2 σηματοδότησε την έναρξη μιας από τις πιο επικίνδυνες περιόδους του Ψυχρού Πολέμου.

Στη σύνοδο της Βιέννης, την επόμενη χρονιά, ο Χρουστσόφ κατατρόπωσε τον αμερικανό πρόεδρο Τζον Κένεντι. Η κρίση του Τείχους του Βερολίνου, εκείνο το καλοκαίρι, και η κρίση των Πυραύλων, την επόμενη χρονιά, έφεραν τις δύο υπερδυνάμεις κοντά σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, καταλήγει ο Ρίτσαρντ Αλντους, δεν ταξίδεψε στο Πεκίνο, ίσως όμως είναι ώρα για τον Τζο Μπάιντεν ή τον Σι Τζινπίνγκ να σηκώσουν το τηλέφωνο προκειμένου να εμποδίσουν την κλιμάκωση.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ «ΤΑ ΝΕΑ»