Νίκος Ξυλούρης: Αστροφεγγιά του κόσμου

Στο πρωτοσέλιδο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 9 Φεβρουαρίου 1980, εν μέσω των λοιπών σημαντικότερων ειδήσεων της ημέρας, υπήρχε και ένα άγγελμα θανάτου: αφορούσε το δημοφιλή τραγουδιστή Νίκο Ξυλούρη, ο οποίος είχε αποβιώσει την προτεραία, σε ηλικία 44 μόλις ετών.

Η  κηδεία του πολυαγάπητου καλλιτέχνη, όπως γνωστοποιούσε «Το Βήμα», θα γινόταν το ίδιο εκείνο πρωί, του Σαββάτου, στο Α’ Νεκροταφείο, στις 11:00 π.μ.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.2.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο «Ψαρονίκος», όπως τον αποκαλούσαν οι συμπατριώτες του, ένας από τους σπουδαιότερους ερμηνευτές της παραδοσιακής και της έντεχνης λαϊκής μουσικής στην πατρίδα μας, είχε αποβιώσει ύστερα από πολύμηνο και οδυνηρό αγώνα με την ανίατη ασθένεια.

Ο γεννημένος στα Ανώγεια του Ρεθύμνου τραγουδιστής ήταν, κατά την εφημερίδα, η ενσάρκωση της λεβεντιάς, της λαϊκής παράδοσης και της κρητικής ψυχής στις ευγενικότερες στιγμές της.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 9.2.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από το αφιέρωμα του «Βήματος» στον Ξυλούρη την επομένη του θανάτου του ξεχωρίζει η ανταπόκριση του απεσταλμένου της εφημερίδας στα Ανώγεια. Εκεί αναφέρονταν τα ακόλουθα, άκρως συγκινητικά:

Μάνα κι αν ’ρθουν οι φίλοι μας
κι αν ’ρθουν οι γεδικοί μας
μην τους επείς κι αν πόθανα και
τους βαροκαρδίσεις

Το ψηλόλιγνο κυπαρίσσι του Ψηλορείτη λύγισε. Ο Νίκος Ξυλούρης είναι νεκρός. Το μαντάτο ξέσχισε σαν αστραπή απ’ άκρη σ’ άκρη την Κρήτη. Τα βουνά και τα λαγκάδια, οι θάλασσες και οι ακρογιαλιές αντιβούησαν από ένα μοιρολόι μακρόσυρτο, από ένα κλάμα βουβό και ασταμάτητο. Ο τραγουδιστής της λεβεντιάς και της λευτεριάς έφυγε για πάντα από έναν κόσμο σημαδεμένο με τα τραγούδια του:

Κόσμε χρυσέ, κόσμ’ αργυρέ,
κόσμε μαλαματένιε…
ψεύτη κόσμε

Αυτή τη δύσκολη ώρα για την Κρήτη εκείνοι που περισσότερο πόνεσαν από τον πρόωρο χαμό του Ξυλούρη, του αγαπημένου τους «Ψαρονίκου», είναι οι χωριανοί του, οι Ανωγειανοί. Δεν μπορούν να πιστέψουν πως ο άνθρωπος που με τόση τέχνη τραγούδησε τους καημούς και τις χαρές τους χάθηκε.

Βρήκαμε τ’ Ανώγεια μαυροφορεμένα, βουτηγμένα στο πένθος. Και μ’ ένα παράπονο. Γιατί να μην τον θάψουν στον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε παρά τον θάβουν στην Αθήνα;

Οι περισσότεροι Ανωγειανοί έχουν φύγει για την Αθήνα, για να αποχαιρετήσουν τον Ξυλούρη. Οι λιγοστοί άντρες που έμειναν φαίνονται αποσβολωμένοι. Φορούν μαύρα πουκάμισα και κάθονται στα καφενεία ή στα πεζούλια των σπιτιών αμίλητοι. Μόνο πότε-πότε ανοίγουν τα χείλη τους να βγει ένας αναστεναγμός:

– Ωφού Θε μου, ίντα ’ναι το κακό που μας εβρήκε…

Ο πολύς κόσμος είναι στο πατρικό σπίτι του Ξυλούρη. Στην πλατεΐτσα δίπλα στην εκκλησία, κοντά στο μαγαζί του «Γρύλιου» στο Περαχώρι, οι γυναίκες είναι μαυροντυμένες, με μαύρες μπολίδες στο κεφάλι. Τα μάτια, κόκκινα από το κλάμα, στέγνωσαν. Σέρνουν το σύθρηνο και μοιρολογούνται:

Νίκο μου, Ψαρονίκο μου, χρυσέ μου
αστροφεγγιά του κόσμου, λεμπερέ μου
Νίκο μου, Ψαρονίκο μου, χαρά μου
που φεύγεις και μ’ αφήνεις, έρωτά μου
Νίκο, ε Νίκο μου, παιδί μου
Νίκο, χαρά μου, Νίκο, μερακλή μου

Ώρα δύσκολη για ρεπορτάζ όταν ο πόνος που περιγράφεις δεν είναι ξένος, αλλά και δικός σου. Ο μπαρμπα-Κωστής Βιτώρος, με τις άσπρες τσιγκελωτές μουστάκες και τα δακρυσμένα μάτια, δεν θέλει να μιλεί. Τι να πει; Ο δυσβάστακτος πόνος λέγεται μόνο με μαντινάδες:

Του Ψαρονίκου έκλεισε το στρογγυλό του στόμα
που ετραγουδούσε κι έτρεμε όλης τση γης το χώμα
Στον Ψαρονίκο δάκρυα όσα μπορείς να βγάλεις
να βοηθήσεις δεν μπορείς, μάταιο κόπο κάνεις

Ενώ ένας άλλος, νεαρός, αυτός ο Λευτέρης Καλομοίρης, θα συμπληρώσει:

Ο χάρος εσημάδεψε τον αητό τση Κρήτης
και κλαίει απαρηγόρητος ο γερο-Ψηλορείτης

Η μάνα του Νίκου Ξυλούρη δεν έχει μάθει για το θάνατο του γιου της. Βρίσκεται σε νοσοκομείο του Ηρακλείου ετοιμοθάνατη.

Η αρρώστια του γιου της την τσάκισε. Έπαθε συμφόρηση και τα μόνα λόγια που λέει είναι:

– Ωφού παιδί μου, Νίκο μου.

*Η φωτογραφία του παρόντος άρθρου προέρχεται από το διαδικτυακό τόπο του Δήμου Ανωγείων.