Μάνος Χατζιδάκις: Τ’ απαραίτητα

[…] Ο Γκάτσος ήταν ένας πολύ αυστηρός φίλος. Μη κοιτάτε τώρα που γίναμε… συνομήλικοι πια – γιατί από μια ηλικία και πέρα, από τα πενήντα και πάνω, οι άνθρωποι γίνονται συνομήλικοι. Αλλά τον καιρό που εγώ ήμουν εικοσάρης-εικοσιπεντάρης, αυτός ήταν μεγάλος και μ’ έβλεπε σα νεαρό. Την εποχή εκείνη στο «Εθνικό Θέατρο» ήταν διευθυντής ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο οποίος θαύμαζε πολύ το ταλέντο μου και μ’ άφηνε να κάνω ό,τι μου κάπνιζε. Στο «Όνειρο Θερινής Νύχτας» μάλιστα, εκτός από τη μουσική ήθελα να κάνω και τη χορογραφία. Ο Θεοτοκάς μού έδωσε να την κάνω. Με μάγεψε το ότι είδα στις αφίσες του «Εθνικού» όχι το: «Μουσική Μάνου Χατζιδάκι» –που το είχα συνηθίσει– αλλά: «Χορογραφίες Μάνου Χατζιδάκι».

Λοιπόν έγινε η πρεμιέρα, όλος ο κόσμος με κοίταζε σαν ένα παιδί-θαύμα, σαν τον Σγούρο της εποχής, με συγχαίρανε, έρχεται και ο Γκάτσος πολύ αυστηρός και μου παρατηρεί μπροστά σε όλους: «Ελπίζω να σταματήσεις να κάνεις αυτές τις ανοησίες». Ο Θεοτοκάς τού λέει: «Μα Νίκο, πώς μιλάς έτσι στον Μάνο;» «Ξέρω, ξέρω» λέει αυτός, μας χαιρέτησε κι έφυγε. Εγώ έμεινα αποσβολωμένος. Ενώ ζούσα έναν θρίαμβο, ξαφνικά έρχεται εκείνος και μου δίνει μια τεράστια ψυχρολουσία. Μια βδομάδα έκανα να μιλήσω μαζί του. Αλλά τελικά κατάλαβα ότι είχε δίκιο. Είχα μεθύσει από την επιτυχία μου σε όλα τα επίπεδα, και έκανα ανοησίες.

[…] Είχα την ευκαιρία να μιλήσω πολλές φορές μαζί του για χιλιάδες θέματα και να μου μάθει να σκέπτομαι ακριβά κι όχι εύκολα. Διότι έπρεπε ν’ ανταποκριθώ στη σκέψη του. Ο Γκάτσος γνωρίζει πολύ περισσότερα από όσα σου αφήνει να καταλάβεις όταν είσαι σε μια κατευθείαν συνομιλία μαζί του. Αυτό είναι ίδιον των σοφών ανθρώπων: δεν σου κάνουνε επίδειξη γνώσεων, σου λένε τ’ απαραίτητα, και σε σένα εναπόκειται ν’ αντιληφθείς ότι αυτά τ’ απαραίτητα εμπεριέχουν βαθύτατη γνώση, και δεν είναι απλώς μια στοιχειώδης έκφραση τυχαίων απόψεων.

Αυτά έγραφε, μεταξύ άλλων, ο Μάνος Χατζιδάκις για τον Νίκο Γκάτσο, σε κείμενό του που είχε συμπεριληφθεί –μαζί με δεκάδες άλλα του ιδίου– στην έκδοση δοκιμίων «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», που είχε πρωτοκυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Ίκαρος» το 1988.

Για τη «γενιά του Μάνου Χατζιδάκι» έγραφε λίγον καιρό μετά το θάνατό του, το καλοκαίρι του 1994, η αείμνηστη Νίκη Γουλανδρή – το σχετικό άρθρο μας δημοσιεύτηκε σήμερα, νωρίτερα, στη θεματική ενότητα του Ιστορικού Αρχείου.

Δείτε πώς οι επισημάνσεις και οι αξιολογήσεις της Γουλανδρή συναρμόζονται και συνυφαίνονται με την αυτοκριτική και την αυτοταπείνωση του Χατζιδάκι:

Το πνευματικό οικοδόμημα της γενιάς του Μάνου Χατζιδάκι άντλησε από το μέγα απόθεμα της Ιστορίας μύθους, σύμβολα, ιδέες, στοχασμούς, ήχους, ρυθμούς –από το απώτερο παρελθόν ως το πιο πρόσφατο παρόν– και τους απέδωσε με έργα και λόγους που αιφνιδίασαν, σκανδάλισαν, προκάλεσαν, συγκλόνισαν. Έφεραν μηνύματα, κοσμογονικά, πανάρχαια αλλά και σύγχρονα, και τα έθεσαν στη διαχρονική τροχιά της τέχνης και του λόγου, της σύγχρονης τέχνης, της τέχνης πέρα από τον χρόνο και τον τόπο. Ήταν επαναστατική η γενιά τους, άσκησε εξουσία πέρα από τις συμβατικές, τάραξε τα λιμνάζοντα νερά και έριξε το σπέρμα της αλήθειας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του διαλόγου, της ευθύνης και του κάλλους. Ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν ταυτόχρονα ομηρικός ήρωας, Αθηναίος του 5ου π.Χ. αιώνα, σοφός της Αναγέννησης, διαφωτισμένος Ευρωπαίος και ευσεβής ορθόδοξος.