Καιρός: Λέανδρος, Μήδεια, Ελπίδα και Μπάρμπαρα – Οι κακοκαιρίες που πάγωσαν τη χώρα

Τα τελευταία 3 χρόνια, τέσσερις σοβαρές κακοκαιρίες με χιονοπτώσεις έπληξαν τη χώρα μας και το κοινό τους στοιχείο είναι ότι κατά το πέρασμά τους, η έκταση της χιονοκάλυψης ξεπέρασε τον μέσο όρο της περιόδου 2004-2019 και ότι χιόνι κάλυψε τουλάχιστον το 20% της χερσαίας έκτασης της Ελλάδας.

Η κακοκαιρία «Λέανδρος» τον Ιανουάριο του 2021 κάλυψε το 30% της χερσαίας έκτασης της Ελλάδας με χιόνι, και η κακοκαιρία «Μήδεια» τον Φεβρουάριο του ίδιου χρόνου προκάλεσε πυκνές χιονοπτώσεις στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, και το ποσοστό χιονοκάλυψης υπολογίστηκε κοντά στο 75%.

Έναν χρόνο μετά, η κακοκαιρία «Ελπίδα» έπληξε κυρίως τα ανατολικά ηπειρωτικά τμήματα της Ελλάδας, και το ποσοστό της χιονοκάλυψης εκτιμήθηκε από δορυφορικές μετρήσεις στο 25%. Οι χιονοπτώσεις της κακοκαιρίας «Μπάρμπαρα» τον φετινό Φεβρουάριο κατάφεραν να ξεπεράσουν τον μέσο όρο της έκτασης χιονοκάλυψης των τελευταίων 19 ετών, μετά από μια μακρά περίοδο με έλλειψη αξιόλογων χιονοπτώσεων.

Χιονοχάλαζο κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας Μπάρμπαρα

Σε πολλές παραθαλάσσιες περιοχές της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας καταγράφηκαν καταιγίδες χιονιού και χιονοπτώσεις με συμπαγείς νιφάδες κατά τη διάρκεια της κακοκαιρίας «Μπάρμπαρα» μεταξύ 5 και 9 Φεβρουαρίου 2023. Στη Ζαγορά Πηλίου ο Γιάννης Αντωνίου μας έστειλε την παρακάτω φωτογραφία την Τετάρτη 8 Φεβρουαρίου, που δείχνει το χιονοχάλαζο που έπληξε το Ανατολικό Πήλιο, το οποίο έχει την τοπική ονομασία «κοκοσάλι». Κοκοσάλι ονομάζεται επίσης στο Ηράκλειο της Κρήτης, ως «κουκουσάλι» στα Χανιά και «κορκοτσάλι» στα Μέγαρα Αττικής.

Στην πραγματικότητα το χιονοχάλαζο έχει περισσότερα κοινά με τις νιφάδες χιονιού, παρά με το χαλάζι. Δημιουργείται σε νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης (πυργοσωρείτες και σωρειτομελανίες) και αποτελείται από έναν πυρήνα νιφάδας και στρώσεις παγοκρυστάλλων που σχηματίζονται από νερό σε υπέρτηξη όταν έρχεται σε επαφή με τον πυρήνα της νιφάδας.

Με μια πιο προσεκτική ματιά, το χιονοχάλαζο έχει αυτή τη μορφή:

Το χιονοχάλαζο παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην παραγωγή ηλεκτρικών εκκενώσεων σε νέφη καταιγίδας, άρα και στις καταιγίδες χιονιού που έπληξαν τις ακτές του Δυτικού Αιγαίου κατά την κακοκαιρία «Μπάρμπαρα».

Μια καταιγίδα περιέχει ανοδικά ρεύματα στα οποία ανέρχεται ασταθής αέρας. Τα διάφορα υδρομετέωρα συγκρούονται μεταξύ τους σε αυτά τα ανοδικά ρεύματα λόγω των διαφορετικών μεγεθών και της ταχύτητάς τους. Κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, αυτές οι συγκρούσεις έχουν ως αποτέλεσμα τη μεταφορά φορτίου μεταξύ των σωματιδίων, η οποία οδηγεί σε συσσώρευση φορτίου σε ορισμένα από τα υδρομετέωρα. Συγκεκριμένα, όταν οι κρύσταλλοι πάγου συγκρούονται με το χιονοχάλαζο παρουσία νερού σε υπέρτηξη, μεταφέρεται φορτίο μεταξύ αυτών των σωματιδίων πάγου έτσι ώστε να μείνουν είτε με πλεόνασμα είτε με έλλειμμα ηλεκτρονίων μετά τη σύγκρουση. Συνηθέστερα, οι μικρότεροι και ελαφρύτεροι κρύσταλλοι πάγου έχουν έλλειμμα ηλεκτρονίων και ως εκ τούτου είναι θετικά φορτισμένοι, ενώ το χιονοχάλαζο συνήθως παίρνει αρνητικό φορτίο λόγω πλεονάσματος ηλεκτρονίων.

Ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μικρότεροι κρύσταλλοι πάγου φορτίζονται θετικά, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να γίνουν αρνητικά φορτισμένοι κερδίζοντας ηλεκτρόνια κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων. Η πολικότητα των υδρομετεώρων θα καθορίσει την κυρίαρχη πολικότητα των επακόλουθων κεραυνών.

Καθώς ωριμάζει μια καταιγίδα, το χιονοχάλαζο τείνει να συσσωρεύεται στο κάτω μέρος της καταιγίδας, καθώς έχει μεγαλύτερο ρυθμό πτώσης από τους κρυστάλλους πάγου (λόγω βάρους). Ωστόσο, η μάζα αέρα στην οποία πέφτουν και τα δύο σωματίδια έχει μια σχετική ανοδική κίνηση σε ένα ανοδικό ρεύμα. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η διαδικασία σύγκρουσης φόρτισης, μεταφοράς και συσσώρευσης έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό περιοχών φορτίου μέσα σε ένα νέφος. Το ίδιο το φορτίο βρίσκεται στα σωματίδια του πάγου και μεμονωμένα κάθε σωματίδιο περιέχει μόνο μια μικρή ποσότητα φορτίου. Ωστόσο, τεράστιοι αριθμοί ηλεκτρισμένων υδρομετεώρων μαζί μπορούν να δημιουργήσουν συλλογικά περιοχές με πολύ υψηλές τάσεις.

Το απλοποιημένο μοντέλο περιοχών φορτίου σε μια καταιγίδα περιλαμβάνει μια περιοχή άνω θετικού φορτίου που κυριαρχείται από θετικά φορτισμένους κρυστάλλους πάγου και μια περιοχή χαμηλότερου αρνητικού φορτίου με κυρίως χιονοχάλαζο που περιέχει πλεόνασμα ηλεκτρονίων.

Εκτός από τη συνεισφορά του χιονοχάλαζου στην παραγωγή ηλεκτρικών εκκενώσεων, σε μεγάλες ποσότητες συσσώρευσής του στο έδαφος μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο λόγω δημιουργίας ευνοϊκών συνθηκών για χιονοστιβάδες.Η συμπαγής μορφή του πάνω σε προϋπάρχον παγωμένο χιόνι, καθιστά τα στρώματα χιονιού από χιονοχάλαζο επικίνδυνα σε πλαγιές βουνών με κλίση.