Γιατί δεν τίθεται θέμα γρήγορης εισόδου της Ουκρανίας στην ΕΕ

Ο Βολοντιμίρ Ζελένσκι μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπογράμμισε για άλλη μια φορά ότι η χώρα του πολεμάει εισβολείς για να «υπερασπιστεί τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής», για να συμπληρώσει ότι «αυτή είναι η δική μας Ευρώπη, αυτοί είναι οι δικοί μας κανόνες, αυτός είναι ο δικός μας τρόπος ζωής», υπογραμμίζοντας ότι το σπίτι της Ουκρανίας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση».

Όμως, παρότι η Ευρωπαϊκή Ένωση επέλεξε να δώσει με ρυθμούς εξπρές στην Ουκρανία την ιδιότητα του υποψηφίου μέλους, αυτό δεν σημαίνει ότι η διαδικασία θα είναι και τόσο εύκολη και κυρίως πολύ δύσκολα θα είναι μια διαδικασία γρήγορη.

ΕΕ: ένα αρκετά κλειστό κλαμπ πλέον

Παρότι η ΕΕ κατάφερε σχετικά σύντομα να ξεφύγει από τα όρια της ΕΟΚ των 9 μελών και να ενσωματώσει σημαντικό μέρος της Ευρωπαϊκής Ηπείρου, στη συνέχεια η διαδικασία της διεύρυνσης έχει σε μεγάλο βαθμό παγώσει.

Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τόσο οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων όσο και η Τουρκία είναι αρκετά χρόνια στην αναμονή. Και εάν για την Τουρκία είναι προφανές ότι πολύ νωρίς φάνηκε ότι πολύ δύσκολα χώρες όπως η Γαλλία θα μπορούσαν να αποδεχτούν μια τόσο μεγάλη σε πληθυσμό μουσουλμανική χώρα στην Ευρώπη, για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων όπως η Σερβία, η Αλβανία ή η Βόρεια Μακεδονία τα προβλήματα ήταν αλλού.

Η διαδικασία ένταξης έχει καταρχάς μια σειρά προϋποθέσεων που αφορούν το θεσμικό πλαίσιο, το κράτος δικαίου και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αυτές οι προϋποθέσεις παίρνουν χρόνο μέχρι να ικανοποιηθούν.

Έπειτα, υπάρχουν τα προβλήματα της οικονομικής σύγκλισης, μια που μιλάμε για οικονομίες με αρκετά προβλήματα και αδυναμίες. Το κυριότερο είναι ότι πρόκειται για χώρες που θα χρειαστούν σημαντικές οικονομικές ενισχύσεις σε μια ΕΕ που δίνει μάχες κάθε φορά που πρέπει να καταρτίσει προϋπολογισμό και όπου αρκετές από τις εύπορες χώρες δεν έχουν μεγάλη διάθεση να συνεισφέρουν για τους «φτωχούς συγγενείς» της Ένωσης.

Τα προβλήματα από τυχόν είσοδο της Ουκρανίας

Σε αυτό το φόντο τυχόν είσοδος της Ουκρανίας στην Ένωση θα διαμόρφωνε διάφορες προκλήσεις.

Καταρχάς εάν επιταχυνθεί στο ρυθμό που ζητάει η Ουκρανική κυβέρνηση αυτό σημαίνει ότι η ΕΕ θα πρέπει να εντάξει μια χώρα σε εμπόλεμη κατάσταση ή έστω σε κατάσταση κατάπαυσης πυρός. Αυτή από μόνη της είναι μια κατάσταση στην οποία η ΕΕ δεν είναι συνηθισμένη.

Έπειτα, κατά πάσα πιθανότητα ένα μέρος της έκτασης που η ΕΕ θα αναγνωρίζει στην Ουκρανία ως επικράτειά της, η Ρωσία όχι μόνο θα το ελέγχει, αλλά και θα το αναγνωρίζει ως δική της επικράτεια. Αυτή επίσης είναι μια συνθήκη με την οποία η ΕΕ δεν έχει βρεθεί αντιμέτωπη. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ακόμη και στην περίπτωση της Κύπρου ακόμη και η «ΤΔΒΚ» αναφέρεται στο στόχο μιας ομοσπονδίας που θα εξασφάλιζε και τη δική της εκπροσώπηση στην ΕΕ.

Η Ουκρανία είναι μια χώρα η οποία θα χρειαστεί τεράστια οικονομική ενίσχυση και σε βάθος χρόνου. Δηλαδή, όχι μόνο για την ανοικοδόμηση αλλά και για την οικονομική της ανασυγκρότηση μετά. Αυτό θα σημαίνει και μια μεγάλη οικονομική επιβάρυνση και για την ίδια την ΕΕ.

Ακόμη περισσότερο, η Ουκρανία είναι μια χώρα με πολύ μεγάλη αγροτική παραγωγή. Ουσιαστικά, θα μπορεί έτσι να διεκδικήσει και πολύ μεγάλο μέρος των πόρων της Κοινής Αγροτικής Παραγωγής.

Ως προς το πολιτικό επίπεδο, η Ουκρανία εξακολουθεί να έχει διάφορα θεσμικά προβλήματα. Και εάν για τα προβλήματα που αντικειμενικά γεννά η εκτεταμένη απαγόρευση κομμάτων και οργανώσεων που κατηγορούνται ότι ήταν «με τον εχθρό», η ΕΕ θα μπορούσε να κάνει μια εξαίρεση, υπάρχουν και όλα τα προβλήματα διαφθοράς που αναδείχτηκαν ακόμη και το τελευταίο διάστημα.

Και βέβαια μια χώρα με τον πληθυσμό της Ουκρανίας (43 εκατομμύρια πριν τον πόλεμο) είναι μια χώρα που θα έχει σημαντική βαρύτητα μέσα στη διαδικασία αποφάσεων της ΕΕ και δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι όλες οι χώρες θα ήθελαν να δουν μια αλλαγή των σημερινών συσχετισμών ως προς τη λήψη αποφάσεων.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι η ΕΕ, με τη σημερινή μορφή της και τη σημερινή πραγματική θεσμική αρχιτεκτονική της, πολύ δύσκολα θα μπορούσε να υποδεχτεί πραγματικά την Ουκρανία ως μέλος της. Αυτό, στην πραγματικότητα, αφορά μια διαδικασία που προϋποθέτει το τέλος του πολέμου, την αποσαφήνιση των συνόρων και βέβαια την «υπαρξιακή» επιλογή σε επίπεδο ηγετικών σχηματισμών της ΕΕ να προχωρήσουν σε μια διεύρυνση προς την οποία θα πρέπει να διατεθούν και σημαντικοί πόροι.

Η ΕΕ μπορεί να δώσει όπλα;

Ούτως ή άλλως σε αυτή τη φάση η κυβέρνηση της Ουκρανίας κυρίως ενδιαφέρεται για να αποκτήσει οπλισμό που θα της επιτρέψει να αποκρούσει τη συστηματική ρωσική προσπάθεια για τροποποίηση του συσχετισμού και ει δυνατόν να αντεπιτεθεί. Αυτό αφορά τα άρματα μάχης, το πυροβολικό, πυραύλους με μεγαλύτερο βεληνεκές, ενίσχυση της αεράμυνας και βεβαίως μαχητικά αεροσκάφη. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ίδιος ο πρόεδρος Ζελένσκι πάντα στις δηλώσεις του βάζει μαζί την ανάγκη όπλων, χρηματοδότησης και υπεράσπισης των κοινών αξιών.

Ωστόσο, η στρατιωτική βοήθεια την οποία επιδιώκει η Ουκρανία κυρίως θα έρθει μέσα στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ και της ευρύτερης «δυτικής» συμμαχίας όπως αυτή ορίζεται σήμερα, παρά από την ΕΕ που απέχει πολύ από το να έχει μια κοινή πολιτική άμυνας.

Αυτό με το οποίο φαίνεται ότι θα συνεισφέρει η ΕΕ είναι με ένα ακόμη πακέτο κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας που σύμφωνα με τους υπευθύνους της ΕΕ θα μπορούσε να σημαίνει ακόμη και 10 δισεκατομμύρια κόστος για τις ρωσικές εξαγωγές.

Ο ορίζοντας της διαδικασίας

Γύρω από το ζήτημα της ένταξης στην ΕΕ, υπήρξαν στην Ουκρανία πραγματικές ταλαντεύσεις και ερωτήματα ως προς το συνολικότερο προσανατολισμό της χώρας, εάν δηλαδή αυτός θα ήταν προς τον ευρύτερο «ρωσικό χώρο» ή προς τη Δύση και τον χώρο της ΕΕ.

Η συζήτηση ξεκινάει το 1994, με συμφωνία συνεργασίας και το 2009 ξεκίνησε η συζήτηση για συμφωνία σύνδεσης. Όμως, η κυβέρνηση της Ουκρανίας ανέστειλε τις συζητήσεις για την υπογραφή της τον Νοέμβριο του 2013, με τότε κυβέρνηση του Βίκτορ Γιανούκεβιτς. Ήταν αυτή η αναβολή που πυροδότησε τις μεγάλες συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις στην Ουκρανία το 2013-2014, που στο τέλος πήραν τη μορφή εμφυλίου πολέμου στα ανατολικά. Τελικά, η συμφωνία θα υπογραφεί για το πολιτικό τμήμα τον Μάρτιο του 2014 και για το οικονομικό τον Ιούνιο του 2014.

Έτσι, η επίσημη αίτηση για ένταξη στην ΕΕ έγινε στις 28 Φεβρουαρίου του 2022 λίγες μέρες μετά την εκκίνηση της Ρωσικής «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης», αίτηση και λίγο μετά αυτή η κίνηση έλαβε την υποστήριξη και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Στις 17 Ιουνίου του 2022, Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε τη γνώμη της και υποστήριξε ότι η Ουκρανία πρέπει να λάβει την ιδιότητα του υποψηφίου με βάση την κατανόηση ότι θα γίνουν τα ακόλουθα βήματα:

• «Nα θεσπίσει και να εφαρμόσει νομοθεσία σχετικά με τη διαδικασία επιλογής των δικαστών του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένης μιας διαδικασίας προεπιλογής με βάση την αξιολόγηση της ακεραιότητας και των επαγγελματικών δεξιοτήτων τους, σύμφωνα με τις συστάσεις της Επιτροπής της Βενετίας,
• Να ολοκληρώσει τον έλεγχο της ακεραιότητας των υποψηφίων μελών του Ανώτατου Συμβουλίου Δικαιοσύνης από το Συμβούλιο Δεοντολογίας και την επιλογή του υποψηφίου για τη σύσταση της Ανώτατης Επιτροπής Προσόντων των δικαστών της Ουκρανίας,
• Να ενισχύσει περαιτέρω την καταπολέμηση της διαφθοράς, ιδίως σε υψηλό επίπεδο, μέσω προληπτικών και αποτελεσματικών ερευνών και αξιόπιστου ιστορικού διώξεων και καταδικαστικών αποφάσεων- ολοκλήρωση του διορισμού του νέου επικεφαλής της Ειδικής Εισαγγελίας κατά της Διαφθοράς μέσω της πιστοποίησης του νικητή του διαγωνισμού και έναρξη και ολοκλήρωση της διαδικασίας επιλογής και διορισμού του νέου διευθυντή του Εθνικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας,
• Να διασφαλίσει ότι η νομοθεσία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι σύμφωνη με τα πρότυπα της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF)- να εγκρίνει ένα γενικό στρατηγικό σχέδιο για τη μεταρρύθμιση ολόκληρου του τομέα της επιβολής του νόμου στο πλαίσιο του περιβάλλοντος ασφαλείας της Ουκρανίας,
• Να εφαρμόσει τον νόμο κατά των ολιγαρχών για τον περιορισμό της υπερβολικής επιρροής των ολιγαρχών στην οικονομική, πολιτική και δημόσια ζωή- αυτό θα πρέπει να γίνει με νομικά ορθό τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη την επικείμενη γνώμη της Επιτροπής της Βενετίας σχετικά με τη σχετική νομοθεσία,
• Να αντιμετωπιστεί η επιρροή των συμφερόντων με την υιοθέτηση ενός νόμου για τα μέσα ενημέρωσης που θα ευθυγραμμίζει τη νομοθεσία της Ουκρανίας με την οδηγία της ΕΕ για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων ενημέρωσης και θα εξουσιοδοτεί την ανεξάρτητη ρυθμιστική αρχή των μέσων ενημέρωσης,
• Να ολοκληρώσει τη μεταρρύθμιση του νομικού πλαισίου για τις εθνικές μειονότητες που βρίσκεται υπό προετοιμασία, όπως συνέστησε η Επιτροπή της Βενετίας, και να θεσπίσει άμεσους και αποτελεσματικούς μηχανισμούς εφαρμογής.»

Στις 23 Ιουνίου το Ευρωκοινοβούλιο ψήφισε υπέρ του να αποκτήσει καθεστώς υποψήφιοι μέλους και την ίδια μέρα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνώρισε την Ουκρανία ως υποψήφιο μέλος. Όμως, στην πραγματικότητα αυτό σηματοδότησε απλώς την έναρξη της διαδικασίας. Και υπάρχουν αρκετές χώρες που δεν θα ήθελαν αυτή τη διαδικασία να επιταχύνεται τόσο πολύ.