Όταν ο Όρσον Γουέλς έπεισε τους ραδιοφωνικούς ακροατές του ότι ήρθαν οι εξωγήινοι

Το πρωί του Χαλοουίν του 1938, ο Όρσον Γουέλς ξύπνησε για να γίνει ο πιο πολυσυζητημένος άνθρωπος στην Αμερική. Το προηγούμενο βράδυ, ο Γουέλς και η εκπομπή Mercury Theatre on the Air είχαν παρουσιάσει μια ραδιοφωνική διασκευή του βιβλίου του Χ.Τ. Γουέλς, «Ο πόλεμος των κόσμων», μετατρέποντας το 40 ετών μυθιστόρημα σε ψεύτικα δελτία ειδήσεων που περιέγραφαν, ούτε λίγο ούτε πολύ, μια εισβολή Αρειανών στο Νιου Τζέρσεϊ.

Ορισμένοι ακροατές πέρασαν τις ειδήσεις αυτές για αληθινές και τα ανήσυχα τηλεφωνήματά τους στην αστυνομία, σε γραφεία εφημερίδων και ραδιοφωνικούς σταθμούς έπεισαν πολλούς δημοσιογράφους ότι η εκπομπή είχε προκαλέσει εθνική υστερία.

Μέχρι το επόμενο πρωί, το πρόσωπο και το όνομα του 23χρονου Γουέλς ήταν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων από άκρη σε άκρη, μαζί με τίτλους για τον μαζικό πανικό που φέρεται να είχε προκαλέσει η εκπομπή του CBS.

Photo: YouTube

Photo: YouTube

«Δεν θα μπορούσα να το είχα κάνει καλύτερα»

Ο Γουέλς μόλις που πρόλαβε να ρίξει μια ματιά στις εφημερίδες, αφήνοντάς του μόνο μια τρομερά ασαφή αίσθηση του τι είχε κάνει στη χώρα. Είχε ακούσει αναφορές για μαζικές πορείες, για αυτοκτονίες και για οργισμένους ακροατές που απειλούσαν να τον πυροβολήσουν επί τόπου. «Αν είχα σχεδιάσει να καταστρέψω την καριέρα μου» έλεγε τότε σε διάφορους ανθρώπους «δεν θα μπορούσα να το είχα κάνει καλύτερα».

Με τον βιοπορισμό του (και ενδεχομένως ακόμη και την ελευθερία του) να διακυβεύεται, ο Γουέλς παρουσιάστηκε ενώπιον δεκάδων δημοσιογράφων, φωτογράφων και εικονοληπτών σε μια βιαστικά οργανωμένη συνέντευξη Τύπου στο κτίριο του CBS. Κάθε δημοσιογράφος του έκανε την ίδια βασική ερώτηση σε παραλλαγές: Δε φανταζόταν ότι «Ο Πόλεμος των Κόσμων» θα προκαλούσε πανικό στο κοινό του;

Αυτή η ερώτηση θα ακολουθούσε τον Γουέλς για το υπόλοιπο της ζωής του, και οι απαντήσεις του άλλαζαν όσο περνούσαν τα χρόνια, από διαμαρτυρίες αθωότητας μέχρι παιχνιδιάρικες νύξεις ότι ήξερε ακριβώς τι έκανε από την αρχή.

Photo: YouTube

Μα, πώς πίστεψαν κάτι τέτοιο;

Η αλήθεια μπορεί να βρεθεί μόνο ανάμεσα στα ξεχασμένα από καιρό προσχέδια του σεναρίου και στις αναμνήσεις των συνεργατών του Γουέλς, που αποτυπώνουν το χαοτικό παρασκήνιο της εκπομπής: Κανείς από όσους συμμετείχαν στον Πόλεμο των Κόσμων δεν περίμενε να εξαπατήσει τους ακροατές, επειδή όλοι θεωρούσαν την ιστορία πολύ ανόητη και απίθανη για να την πάρουν ποτέ στα σοβαρά. Οι απελπισμένες προσπάθειες της εκπομπής Mercury Theatre να κάνει την εκπομπή να φανεί πιστευτή πέτυχαν, σχεδόν τυχαία, να ξεπεράσουν κατά πολύ ακόμη και τις πιο τρελές προσδοκίες τους.

Μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου του 1938, το Mercury Theatre on the Air του Γουέλς βρισκόταν στο CBS για 17 εβδομάδες. Ένα πρόγραμμα χαμηλού προϋπολογισμού χωρίς χορηγό, η σειρά είχε δημιουργήσει ένα μικρό αλλά πιστό κοινό με φρέσκες διασκευές κλασικών λογοτεχνικών έργων. Αλλά για την εβδομάδα του Χαλοουίν, ο Γουέλς ήθελε κάτι πολύ διαφορετικό από τις προηγούμενες προτάσεις της εκπομπής.

Σε μια κατάθεση στο δικαστήριο το 1960, στο πλαίσιο μιας αγωγής κατά του CBS για να αναγνωριστεί ως ο νόμιμος συν-συγγραφέας της εκπομπής, ο Γουέλς έδωσε μια εξήγηση για την έμπνευσή του για τον Πόλεμο των Κόσμων: «Είχα συλλάβει την ιδέα να κάνω μια ραδιοφωνική εκπομπή με τέτοιο τρόπο ώστε αυτή κρίση να φαίνεται πιστευτή» είπε «και να μεταδίδεται με τέτοια δραματοποιημένη μορφή ώστε να φαίνεται ότι είναι ένα πραγματικό γεγονός που λαμβάνει χώρα εκείνη τη στιγμή και όχι ένα απλό ραδιοφωνικό έργο».

Χωρίς να γνωρίζει ποιο βιβλίο ήθελε να διασκευάσει, ο Γουέλς έφερε την ιδέα στον Τζον Χάουσμαν, τον παραγωγό του, και στον Πολ Στιούαρτ, έναν βετεράνο ραδιοφωνικό ηθοποιό που συν-σκηνοθετούσε τις εκπομπές του Mercury. Οι τρεις άνδρες συζήτησαν διάφορα έργα επιστημονικής φαντασίας πριν καταλήξουν στο μυθιστόρημα του H.G. Wells, The War of the World (Ο πόλεμος των κόσμων) του 1898 – παρόλο που ο Χάουσμαν αμφέβαλλε ότι ο Γουέλς το είχε διαβάσει ποτέ.

Photo: YouTube

Μια αρειανή εισβολή

Η πρωτότυπη ιστορία του «Πολέμου των Κόσμων» αφηγείται μια αρειανή εισβολή στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι εισβολείς νικούν εύκολα τον βρετανικό στρατό χάρη στον προηγμένο οπλισμό τους, μια «ακτίνα θερμότητας» και τον δηλητηριώδη «μαύρο καπνό», για να πέσουν στη συνέχεια θύματα γήινων ασθενειών, έναντι των οποίων δεν έχουν ανοσία.

Το μυθιστόρημα είναι μια ισχυρή σάτιρα του βρετανικού ιμπεριαλισμού -ο ισχυρότερος αποικιοκράτης στον κόσμο βρίσκεται ξαφνικά αποικιοκρατούμενος- και η πρώτη γενιά αναγνωστών του δεν θα έβρισκε την υπόθεσή του απίθανη.

Το 1877, ο Ιταλός αστρονόμος Τζιοβάνι Σκιαπαρέλι είχε παρατηρήσει μια σειρά από σκοτεινές γραμμές στην επιφάνεια του Άρη, τις οποίες ονόμασε canali, που στα ιταλικά σημαίνει «κανάλια». Στα αγγλικά, το canali μεταφράστηκε λανθασμένα σε «διώρυγες», μια λέξη που υπονοεί ότι δεν επρόκειτο για φυσικούς σχηματισμούς – ότι κάποιος τα είχε κατασκευάσει. Ο πλούσιος, αυτοδίδακτος αστρονόμος Πέρσιβαλ Λόουελ έκανε γνωστή αυτή την παρανόηση σε μια σειρά βιβλίων που περιέγραφαν έναν εξαιρετικά ευφυή, κατασκευασμένο από διώρυγες αρειανό πολιτισμό.

Ο H. G. Wells άντλησε απλόχερα από αυτές τις ιδέες για να δημιουργήσει την ιστορία του περί εισβολής εξωγήινων -την πρώτη του είδους της- και το έργο του ενέπνευσε ένα ολόκληρο είδος επιστημονικής φαντασίας. Μέχρι το 1938, ο Πόλεμος των Κόσμων είχε «γίνει οικείος στα παιδιά μέσω των κόμικς και πολλών επόμενων μυθιστορημάτων και ιστοριών περιπέτειας» όπως δήλωσε ο Όρσον Γουέλς στον Τύπο την επομένη της μετάδοσης.

Δείτε το βίντεο

Και έτσι φτάσαμε στην πρώτη ψευδή είδηση της ιστορίας

Στη συνέντευξη Τύπου το πρωί μετά την παράσταση, ο Γουέλς αρνήθηκε επανειλημμένα ότι είχε ποτέ την πρόθεση να εξαπατήσει το κοινό του. Αλλά σχεδόν κανείς δεν τον πίστεψε. Η παράστασή του, που καταγράφηκε από τις κάμερες των ειδήσεων, φαίνεται πολύ μετανιωμένη και τα λόγια του διαλεγμένα πολύ προσεκτικά. Αντί να τερματίσει την καριέρα του, ο Πόλεμος των Κόσμων εκτόξευσε τον Γουέλς στο Χόλιγουντ, όπου σύντομα θα γύριζε τον Πολίτη Κέιν. Δεδομένου του τεράστιου οφέλους που αποκόμισε ο Γουέλς από την εκπομπή, πολλοί δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι είχε μετανιώσει για την ξαφνική του διασημότητα.

Στα μεταγενέστερα χρόνια, ο Γουέλς άρχισε να ισχυρίζεται ότι πραγματικά έκρυβε την ευχαρίστησή του εκείνο το πρωινό του Χάλογουιν. Οι εκπομπές Mercury, είπε σε πολλές συνεντεύξεις, ήλπιζαν πάντα να ξεγελάσουν κάποιους από τους ακροατές τους, προκειμένου να τους δώσουν ένα μάθημα να μην πιστεύουν ό,τι ακούνε από το ραδιόφωνο.

Αλλά κανένας από τους συνεργάτες του Γουέλς -συμπεριλαμβανομένων των Τζον Χάουσμαν και Χάουαρντ Κοχ- δεν υποστήριξε ποτέ έναν τέτοιο ισχυρισμό. Στην πραγματικότητα, το αρνήθηκαν ξανά και ξανά, πολύ καιρό αφότου τα νομικά αντίποινα αποτέλεσαν σοβαρή ανησυχία.

Ο Πόλεμος των Κόσμων αποτέλεσε ένα είδος χωνευτηρίου για τον Όρσον Γουέλς, από το οποίο το παιδί-θαύμα της νεοϋορκέζικης σκηνής εξερράγη στην εθνική σκηνή ως ιδιοφυΐα των πολυμέσων και εξαιρετικός ταχυδακτυλουργός.

Μπορεί να μην είπε όλη την αλήθεια εκείνο το πρωινό του Χάλογουιν, αλλά το σοκ και η απορία του ήταν αρκετά γνήσια. Μόνο αργότερα συνειδητοποίησε και εκτίμησε πόσο είχε αλλάξει η ζωή του.

Αναρωτιόμαστε αν αυτό θα μπορούσε σήμερα να περάσει και αν ο Γουέλς θα είχε την ίδια πορεία εκτόξευσης μετά από την κίνηση αυτή, που ουσιαστικά σηματοδότησε το πρώτο fake news.

Photo: YouTube

*Με στοιχεία από smithsonianmag.com