Πώς ο καναπές-χείλη του Νταλί ξεκίνησε τη ζωή του στο… πίσω μέρος ενός φακέλου

Ένα από τα πιο γνωστά έπιπλα στον κόσμο, ο καναπές με τα χείλη της Αμερικανίδας ηθοποιού Μέι Γουέστ του Σαλβαδόρ Νταλί, ξεκίνησε τη ζωή του ως ένα σκίτσο στο πίσω μέρος ενός φακέλου, αποκάλυψε έρευνα στο αρχείο ενός εξοχικού σπιτιού στο Σάσεξ.

Το σκίτσο αποκαλύφθηκε στο West Dean κοντά στο Τσίτσεστερ, το πρώην σπίτι του βοηθού του Νταλί, Έντουαρντ Τζέιμς, και οι ειδικοί λένε ότι αποκαλύπτει τον βαθμό στον οποίο ο Τζέιμς συμμετείχε στη δημιουργία του καναπέ της δεκαετίας του 1930. Μαζί με το τηλέφωνο αστακού, επίσης αποτέλεσμα της συνεργασίας μεταξύ του Νταλί και του Τζέιμς, αποτελεί ένα από τα εμβλήματα του υπερρεαλιστικού κινήματος.

Photo: Public Domain

Μία τρελή-τρελή παρέα

Το εύρημα έγινε στο πλαίσιο των προετοιμασιών που πραγματοποιούνται στο West Dean για την ψηφιοποίηση και την ηλεκτρονική διάθεση του αρχείου του Τζέιμς, το οποίο αποτελείται από 2.300 αντικείμενα και περιλαμβάνει μια δελεαστική σειρά από αλληλογραφία, πρώτες εκδόσεις και σκίτσα πολλών μεγάλων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα που συνδέονταν με τον Τζέιμς.

Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται ο Νταλί, το έργο του οποίου ο Τζέιμς χρηματοδότησε κάποια στιγμή για ένα ολόκληρο έτος, καθώς και υπερρεαλιστές καλλιτέχνες όπως ο Ρενέ Μαγκρίτ, ο Μαρσέλ Ντουσάμπ, η Λεονόρα Κάρινγκτον και ο Ζαν Κοκτώ. Περιλαμβάνει επίσης τον Πάμπλο Πικάσο και τους συγγραφείς Άλντους Χάξλεϊ και Τζον Μπέτζεμαν.

Στα σημαντικότερα έργα περιλαμβάνονται το προπαρασκευαστικό σκίτσο του Μαγκρίτ για ένα πορτρέτο του Τζέιμς με τίτλο «Η αρχή της ευχαρίστησης», ένα σκίτσο του Κοκτώ για ένα παλτό της Έλσα Σκιαπαρέλι, επιστολές προς και από τον Κάρινγκτον που εκτείνονται σε πολλές δεκαετίες, σκίτσα του Πικάσο και πρωτότυπες μουσικές παρτιτούρες του Φράνσις Πουλένκ, του Ιγκόρ Στραβίνσκι και του Μπέρτολτ Μπρεχτ.

Photos: Wikimedia Commons

Δείτε το βίντεο

Η φαντασία σε εκτόξευση

Σύμφωνα με τον Χιου Μόρισον, υπεύθυνο συλλογών στο West Dean, η γένεση του καναπέ Μέι Γουέστ ήταν η ιδέα του Τζέιμς το 1936 να δώσει στο σαλόνι του σπιτιού του στο Λονδίνο, στην Wimpole Street, ένα εντελώς σουρεαλιστικό εσωτερικό. «Η ιδέα αυτή πυροδότησε τη φαντασία του Νταλί και οι δυο τους άρχισαν να το συζητούν, τροφοδοτώντας ο ένας τον άλλον» λέει.

Ο Νταλί είχε ήδη σχεδιάσει ένα περίγραμμα για ένα έργο που περιέγραψε ως «το πρόσωπο της Μέι Γουέστ, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως υπερρεαλιστικό διαμέρισμα» προς τιμήν της σταρ του κινηματογράφου, και κάποια στιγμή ο Τζέιμς πρότεινε ότι τα χείλη της Γουέστ θα μπορούσαν να αποτελέσουν έμπνευση για έναν καναπέ και είπε ότι θα αναλάμβανε την παραγωγή του. Το σκίτσο στην πίσω όψη ενός φακέλου που ανακαλύφθηκε στο αρχείο πιστεύεται ότι ήταν έργο του Έντουαρντ Κέρινγκ, ενός σχεδιαστή με τον οποίο ο Τζέιμς συνεργαζόταν εκείνη την εποχή.

Photo: The Guardian

Για το διαμέρισμα της Σιαπαρέλι

Σύμφωνα με τον Κρίστοφερ Γουίλκ, υπεύθυνο επίπλων, υφασμάτων και μόδας στο μουσείο V&A, το οποίο κατέχει μία από τις πέντε γνωστές εκδόσεις του καναπέ, το σκίτσο του West Dean αφορά τον πρώτο καναπέ που κατασκευάστηκε – σίγουρα στη Βρετανία. Ήταν μια ροζ σατέν έκδοση, χρωματισμένη ώστε να ταιριάζει με την σοκαριστική ροζ απόχρωση του κραγιόν της σχεδιάστριας Σιαπαρέλι, για το διαμέρισμα της οποίας ίσως προοριζόταν.

Τα γράμματα στο αρχείο του Τζέιμς αποκαλύπτουν επίσης ότι η αρχική του πρόθεση ήταν να έχει αυτόν τον καναπέ ταπετσαρισμένο με δέρμα, μέχρι που ανακάλυψε ότι όλο αυτό ήταν μια παρεξήγηση, ότι δηλαδή η ιδέα αυτή άρεσε στη Σιαπαρέλι- στην πραγματικότητα τη μισούσε και είπε ότι θα τον προτιμούσε πολύ περισσότερο με σατέν. Αυτή η έκδοση βρίσκεται τώρα στη συλλογή του West Dean- η έκδοση στο μουσείο V&A είναι ένα μεταγενέστερο μοντέλο, ταπετσαρισμένο με έντονο κόκκινο μαλλί με μαύρο κρόσσι.

Ο Γουίλκ λέει ότι η ιστορία του καναπέ με τα χείλη εγείρει ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με την προέλευση καλλιτεχνικών έργων. «Το σκίτσο του φακέλου και η αλληλογραφία βοηθούν στην εξήγηση του ρόλου του Τζέιμς στη δημιουργία αυτών των καναπέδων, και είναι αρκετά σαφές ότι ενώ η αρχική ιδέα ήταν του Νταλί, μεγάλο μέρος της απαιτητικής εργασίας για την πραγματική δημιουργία των κομματιών ανήκε στον Τζέιμς» λέει.

Ο Έντουαρντ Τζέιμς / Photo: The Guardian

Μα, ποιος στο καλό ήταν ο Τζέιμς;

Ο Τζέιμς (1907-1984) ήταν ένας πολύχρωμος και περίπλοκος χαρακτήρας, η ζωή του οποίου ήταν συχνά αμφιλεγόμενη: Υπήρχαν εικασίες ότι ήταν εγγονός του βασιλιά Εδουάρδου Ζ’, ο οποίος επισκεπτόταν τακτικά το West Dean, όπου θεωρήθηκε ότι έβλεπε την εξώγαμη κόρη του Έβελιν, μητέρα του Τζέιμς. Ο Τζέιμς χρησιμοποίησε τον τεράστιο πλούτο του, προϊόν δύο κληρονομικών περιουσιών, για να χρηματοδοτήσει το έργο υπερρεαλιστών καλλιτεχνών στην Ευρώπη, αλλά και στο Μεξικό, όπου περνούσε μεγάλο μέρος του χρόνου του και όπου δημιούργησε έναν συγκεκριμένο υπερρεαλιστικό κήπο γλυπτών, το Las Pozas.

Ο Μόρισον λέει ότι ο Τζέιμς κρατούσε έναν πρωτοφανή όγκο εγγράφων και το αρχείο χρειάστηκε πολλά χρόνια για να ξετυλιχτεί. «Είναι γεμάτο θησαυρούς και τώρα είμαστε σχεδόν έτοιμοι να τους μοιραστούμε με έναν ευρύτερο κόσμο μέσω της ψηφιοποίησης» δήλωσε. Το West Dean έγινε κολλέγιο τεχνών το 1971, προς το τέλος της ζωής του Τζέιμς.

Ο Γουίλκ λέει ότι ο καναπές με τα χείλη απέκτησε την εμβληματική του θέση στις δεκαετίες του 1960 και του 70. Ακολούθησαν αντίγραφα σε όλο τον κόσμο και διασημότητες όπως η Κάιλι Μινόγκ, η Μπιγιονσέ και η Κέιτι Πέρι έχουν φωτογραφηθεί να ποζάρουν πάνω τους. «Είναι ένα τόσο εξωφρενικό κομμάτι και ήταν μοναδικό στο είδος του – δεν υπήρχε τίποτα άλλο παρόμοιο. Την εποχή του Νταλί και του Τζέιμς, η απροκάλυπτη σεξουαλικότητά του δεν ήταν ευρέως αποδεκτή, αλλά σήμερα αυτό είναι πολύ διαφορετικό. Ήρθε στην εποχή του και έγινε έμβλημα της σεξουαλικοποίησης».

Υπάρχει η πιθανότητα να υπάρχει ένας ακόμα πρωτότυπος καναπές εκεί έξω, πιθανότατα στη Γαλλία. «Γνωρίζουμε ότι ένας ή δύο άλλοι καναπέδες μπορεί να έχουν δημιουργηθεί από τον Γάλλο σχεδιαστή Ζαν-Μισέλ Φρανκ στο Παρίσι, οπότε υπάρχει πάντα η πιθανότητα να σταθούμε τυχεροί μια μέρα και να εμφανιστεί ένας άλλος» δήλωσε ο Γουίλκ.

Photos: Wikimedia Commons

*Με στοιχεία από theguardian.com