Σεισμός Τουρκία: Πώς η διαφθορά επηρέασε την διαχείριση της καταστροφής

Οι φονικοί σεισμοί που έπληξαν τη νότια Τουρκία και τη βόρεια Συρία τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Φεβρουαρίου ήταν από τους πιο καταστροφικούς αυτού του αιώνα. Μία εβδομάδα μετά οι νεκροί έχουν ξεπεράσει τις 36.000 σε Τουρκία και Συρία. Οι τρομακτικές καταστροφές που έχουν καταγραφεί οφείλονται σε μεγάλο βαθμό από «κατασκευαστικές αμνηστίες» που δίνει η Κυβέρνηση και από τη χρονική στιγμή του σεισμού, που σημειώθηκε την ώρα που οι άνθρωποι κοιμόντουσαν.

Σε αυτό το σημείο παρατηρείται μία τραγική ειρωνεία. Ο Ερντογάν πήρε την εξουσία μετά από τις εκλογές του 2002. Ο λόγος ήταν ότι η προηγούμενη κυβέρνηση δεν μπόρεσε να διαχειριστεί τον μεγάλο σεισμό του 1999 και το χρηματοοικονομικό κραχ του 2001. Τώρα ο Τούρκος πρόεδρος αντιμετωπίζει παρόμοιες συνθήκες, καθώς η κυβέρνηση έδειξε μεγάλη ολιγωρία με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να λειτουργήσει αποτελεσματικά. Σε ότι αφορά τα οικονομικά η κρίση έχει ξεσπάσει πολύ πριν τους σεισμούς.

Κύρια αιτία οι «κατασκευαστικές αμνηστίες»

Ως γνωστόν, στην Τουρκία,  η κυβέρνηση παρέχει περιοδικές «κατασκευαστικές αμνηστίες» – ουσιαστικά νομικές εξαιρέσεις για την καταβολή τέλους, για κατασκευές που πραγματοποιούνται χωρίς τα απαιτούμενα πιστοποιητικά ασφαλείας. Αυτά έχουν ψηφιστεί από τη δεκαετία του 1960 (με τελευταία το 2018). Οι επικριτές προειδοποιούν εδώ και καιρό, ότι τέτοιες αμνηστίες κινδυνεύουν με καταστροφή σε περίπτωση μεγάλου σεισμού.

Έως και 75.000 κτίρια σε όλη την πληγείσα σεισμική ζώνη στη νότια Τουρκία έχουν λάβει «κατασκευαστικη αμνηστεια», σύμφωνα με τον Πελίν Πινάρ Γκιριτίογλου, επικεφαλής της Ένωσης Επιμελητηρίων Τουρκικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων του Επιμελητηρίου Πολεοδόμων στην Κωνσταντινούπολη. Λίγες ημέρες πριν από την τελευταία καταστροφή, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι αναμένεται νέα νομοσχέδια για την έγκριση του κοινοβουλίου, το οποίο θα χορηγήσει περαιτέρω αμνηστία για τις πρόσφατες κατασκευαστικές εργασίες.

Ο γεωλόγος Σελάρ Σένγκορ δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι η έγκριση τέτοιων αμνηστιών κατασκευής σε μια χώρα που μαστίζεται από ρήγματα ισοδυναμεί με «έγκλημα». Μετά από έναν φονικό σεισμό που έπληξε τη δυτική επαρχία της Σμύρνης το 2020, μια έκθεση διαπίστωσε ότι 672.000 κτίρια στη Σμύρνη είχαν επωφεληθεί από την πιο πρόσφατη αμνηστία.

Η ίδια έκθεση ανέφερε ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Αστικοποίησης είπε ότι το 2018 περισσότερο από το 50% των κτιρίων στην Τουρκία – που ισοδυναμούν με σχεδόν 13 εκατομμύρια κτίρια – κατασκευάστηκαν κατά παράβαση των κανονισμών. Ερωτηθείς για τα πρότυπα κατασκευής μετά τους πιο πρόσφατους σεισμούς, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Αστικοποίησης ανέφερε: «Κανένα κτίριο που κατασκευάστηκε από τη διοίκησή μας δεν έχει καταρρεύσει. Οι μελέτες εκτίμησης ζημιών συνεχίζονται με ταχείς ρυθμούς στο πεδίο».

Χιλιάδες άτομα είναι ακόμα κάτω από τα ερείπια

Μία εβδομάδα μετά τους καταστροφικούς σεισμούς, τα διασωστικά συνεργεία ακόμα προσπαθούν να βρουν εγκλωβισμένους, με το περιθώριο χρόνου να στενεύει επικίνδυνα.  Στο Καχραμανμάρας, μια πόλη άνω των 500.000 κατοίκων, ο καπνός από τις φωτιές που προκάλεσε ο σεισμός (ή που άναψαν ντόπιοι στην προσπάθειά τους να ζεσταθούν μέσα στο κρύο) τυλίγει «λόφους» ερειπίων που καλύπτουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Καπνός, συνοδευόμενος από τη δυσοσμία του θανάτου, καλύπτει και το Αντιγιαμάν, περίπου 100 χιλιόμετρα στα ανατολικά.

Πέρα όμως από τους εγκλωβισμένους, εκατομμύρια άνθρωποι κοιμούνται στις σκηνές που έχουν παραχωρηθεί. Άλλοι κοιμούνται σε τζαμιά, σχολεία, βιβλιοθήκες. Ακόμη, είναι λίγοι αυτοί που τολμούν να μπουν στα σπίτια τους ακόμη και σε εκείνα που φαίνονται ανέγγιχτα από τους σεισμούς.

Σε ότι αφορά την διαχείριση από την πλευρά της κυβέρνησης, τα αργά αντανακλαστικά των αρμόδιων υπηρεσιών και η έλλειψη ειδικού εξοπλισμού επιδείνωσαν τις συνθήκες.  Σε ορισμένες πόλεις, όπως το Αντίγιαμαν, τα σωστικά συνεργεία έφτασαν ύστερα από μέρες, ενώ «οι φωνές των επιζώντων εξασθενούσαν ή είχαν σιγήσει» λέει ο Economist.

Σε περιοχές όπως η Σεκερόμπα, ένα γραφικό χωριό στους πρόποδες χιονισμένων βουνών, όπου πιστεύεται πως σκοτώθηκαν τουλάχιστον 200 άνθρωποι, οι κάτοικοι έσκαβαν μόνοι τους, με δικά τους μέσα, στα χαλάσματα, κουβαλώντας τους νεκρούς σε κοντινό νοσοκομείο. «Ηταν στημένη μια σκηνή εκεί», λέει ένας ντόπιος Μπιλάλ Σουτ, «και μέσα σε αυτήν τα πτώματα στοιβάζονταν το ένα πάνω στο άλλο».

Ασυνήθιστα σεισμικά ενεργή η γειτονιά της Τουρκίας

Σύμφωνα με τον Economist, η Τουρκία είναι γεωλογικά τοποθετημένη σε ένα σημείο που δεν προκαλούνται τόσοι σεισμοί, όμως σήμερα η γειτονιά της είναι ασυνήθιστα σεισμικά ενεργή. Οι σεισμοί τείνουν να συμβαίνουν κατά μήκος των ορίων μεταξύ των τεκτονικών πλακών, των τμημάτων του φλοιού της Γης που κινούνται γύρω από τα ρεύματα μεταφοράς στον καυτό μανδύα από κάτω. Κατά μήκος των γραμμών που χωρίζουν τις πλάκες, τα πετρώματα του φλοιού κινούνται αργά το ένα δίπλα στο άλλο. Αυτό προκαλεί τη συσσώρευση καταπόνησης μέχρι το ρήγμα να γλιστρήσει, προκαλώντας σεισμό.

Στον απόηχο του καταστροφικού σεισμού κοντά στην Κωνσταντινούπολη το 1999, οι Τούρκοι ηγέτες υποσχέθηκαν να βελτιώσουν την σεισμική ετοιμότητα. Αυτός ο σεισμός προήλθε από το ρήγμα της Βόρειας Ανατολίας, το όριο της πλάκας της Ανατολίας με την ευρασιατική πλάκα, η οποία ήταν η πηγή των περισσότερων μεγάλων σεισμών της Τουρκίας. Αντίθετα, στο ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας, όπου τρίβεται πάνω στην αραβική πλάκα, δεν είχε παρατηρηθεί σεισμός τουλάχιστον επτά βαθμών από τότε που ξεκίνησαν τα σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο οικονομικός αντίκτυπος των σεισμών

Οι δύο σεισμοί και οι δεκάδες μετασεισμοί εκτιμάται να έχουν προκαλέσει ζημιές ύψους περίπου 70,8 δισ. δολαρίων σε κτίρια κατοικιών και επιπλέον απώλειες ύψους 10,4 δισ. δολαρίων σε εθνικό εισόδημα. Σύμφωνα με την Turkonfed, οι απώλειες στο εργατικό δυναμικό θα κοστίσουν στην οικονομία της Τουρκίας 2,9 δισ. δολάρια.

Για να γίνουν αυτοί οι υπολογισμοί, η Turkonfed αξιοποίησε τα δεδομένα των σεισμών του 1999 κοντά στην Κωνσταντινούπολη που σκότωσαν 18.000 ανθρώπους. Οι νεκροί από το τελευταίο χτύπημα του σεισμού έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τις απώλειες του σεισμού του 1999, ενώ παράλληλα χιλιάδες εξακολουθούν να αγνοούνται. Η εκτίμηση της Turkonfed ανεβάζει επίσης πιο ψηλά τις οικονομικές απώλειες συγκριτικά με τις εκτιμήσεις άλλων οικονομολόγων που έχουν τονίσει ότι είναι πολύ νωρίς για να εκτιμηθεί ο πλήρης αντίκτυπος.

Ως προς τις υποδομές, η ζημιά στις υποδομές της Τουρκίας (δρόμοι, δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, νοσοκομεία και σχολεία) μπορεί να οδηγήσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της χώρας σε πάνω από το 5,4% του ΑΕΠ φέτος, έναντι της επίσημης πρόβλεψης για 3,5%, σημειώνει η Turkonfed. Από την άλλη, οι αρχικοί υπολογισμοί του Bloomberg Economics έδειξαν ότι το κόστος που σχετίζεται με τις  καταστροφές, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών ανοικοδόμησης, μπορεί να αποτελεί περίπου το 5,5% του ΑΕΠ.

Η τραγική αναπαράσταση του σεισμού

Η εκπομπή Live News και ο Νίκος Ευαγγελάτος, μαζί με τη βοήθεια του καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Χάρη Μουζάκη έδειξαν σε ζωντανή σύνδεση μία προσομοίωση του Εγκέλαδου που χτύπησε τις δύο χώρες.

«Έχουμε αναλύσει τα δεδομένα του σεισμού και έχουμε προσπαθήσει να κάνουμε μία πιστή αναπαραγωγή του. Ως προς τις επιταχύνσεις είναι ακριβέστατη η αναπαραγωγή αλλά δεν μπορούμε να δείξουμε τις μετατοπίσεις» εξήγησε ο καθηγητής.

Δείτε την αναπαράσταση:

Στη συνέχεια, επισήμανε πως με την έναρξη της δόνησης πρέπει να κάτσουμε στο έδαφος, με το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια και να ξαπλώσουμε σε εμβρυική στάση, «έτσι ώστε να περιοριστεί ο όγκος μας».

«Φροντίζουμε να πάμε στο κέντρο του δωματίου και να βεβαιωθούμε πως δεν κρέμεται κάποιο φωτιστικό από πάνω μας. Σε περίπτωση που υπάρξει πτώση πλακών, η μία επάνω στην άλλη, έχουμε περιοριστεί ανάμεσα σε αυτές και έτσι υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες να μας εντοπίσουν» συμπλήρωσε ο κ. Μουζάκης.

Ο καθηγητής σημείωσε πως η εν λόγω επιτάχυνση που αναπαρίσταται αφορά το έδαφος, γεγονός που σημαίνει πως σε ένα συγκεκριμένο ύψος είναι πολύ μεγαλύτερη. «Μπορεί να φτάσει να είναι και το διπλάσιο, οπότε αντιλαμβάνεστε πως είναι αδύνατον κάποιος να σταθεί όρθιος» εξήγησε.

Το κυνήγι των εργολάβων που ευθύνονται για τις κακοτεχνίες

Μετά από μία εβδομάδα προσπαθειών διάσωσης των εγκλωβισμένων και κάτω από την γενική κατακραυγή από τους πολίτες που επλήγησαν από τον φονικό σεισμό στην Τουρκία, η κυβέρνηση ξεκίνησε το κυνήγι των εργολάβων που ευθύνονται για τις κακοτεχνίες που έγιναν στα κτίρια, δίνοντας εντολή για την σύλληψη 113 από τους 131 υπόπτους.

Σύμφωνα με το BBC, o Φουάτ Οκτάι, υποσχέθηκε να διερευνηθεί διεξοδικά όποιος ευθύνεται εμμέσως για τον φονικό σεισμό. Μάλιστα, ανέφερε πως μέχρι στιγμής έχουν αναγνωριστεί 131 ύποπτοι ως υπεύθυνοι για την κατάρρευση ορισμένων από τα χιλιάδες κτίρια που ισοπεδώθηκαν στις 10 επαρχίες που επλήγησαν από τους σεισμούς της προηγούμενης Δευτέρας, και ότι «έχουν εκδοθεί εντάλματα κράτησης για 113 από αυτούς».

Οι συλλήψεις στο πλαίσιο της έρευνας για τα κτίρια

Για την ιστορία, πάντως, όπως επισημαίνει το Reuters, στα 10 χρόνια έως το 2022, η Τουρκία υποχώρησε 47 θέσεις στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας. Οι εισαγγελείς στα Άδανα διέταξαν τη σύλληψη 62 ατόμων στο πλαίσιο έρευνας για κτίρια που κατέρρευσαν, ενώ οι εισαγγελείς ζήτησαν τη σύλληψη 33 ατόμων στο Ντιγιαρμπακίρ για τον ίδιο λόγο, μετέδωσε το κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Anadolu.

Ανέφερε ότι οκτώ άτομα συνελήφθησαν στη Σανλιούρφα και τέσσερις στην Οσμάνιγιε σε σχέση με κατεστραμμένα κτίρια που πιστεύεται ότι είχαν κατασκευαστικά ελαττώματα, όπως αφαίρεση κολώνων. Η αστυνομία συνέλαβε τον κατασκευαστή ενός συγκροτήματος κατοικιών που κατέρρευσε στην Αντάκεια στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης καθώς ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί σε αεροπλάνο για το Μαυροβούνιο το βράδυ της Παρασκευής και συνελήφθη επίσημα το Σάββατο, σύμφωνα, πάντα, με το Anadolu.

Το πολυτελές συγκρότημα κατοικιών 12 ορόφων ολοκληρώθηκε πριν από μια δεκαετία και στέγαζε 249 διαμερίσματα. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για θύματα σε αυτό το κτίριο. Ο συλληφθείς δήλωσε άγνοια για τους λόγους κατάρρευσης του συγκροτήματος και υποστήριξε ότι το ταξίδι που ετοιμαζόταν να κάνει στο Μαυροβούνιο ήταν άσχετο από αυτό.